Adabiyot va sa’atni sevuvchi, so’za usta ayollardan bo’lgan

Taqriz tasnifi.

 Taqriz muayyan ma’noda iste’dodlarni, badiiy asarni qayta 

kashf etadi, ham kash etilgan talantlarning ishonch kuchini mustahkamlaydi. 

Kitobxonlarda badiiyatni anglash va his etish tuyg‘usini tarbiyalaydi. 

Taqriz janri son va sifat jihatidan o‘zgara boshladi, shu jihatdan uning, asosan, 

olti xil ichki ko‘rinishga ega. Ularning hammasi uchun badiiy asarga baho berish va 

uni tashviq etish mushtarak xususiyat hisoblanadi. Taqriz o‘z oldidagi vazifani 

bajarishda rang-baranglikka erishish, ta’sir effektidagi turli nuqtalarni jonlantirish 

hamda yozilish manerasiga ko‘ra xilma-xil ichki ko‘rinishlar tasnif etilishi mumkin: 

1. Tezkor taqriz asarga lo‘nda baho beradi, asarning yangiligi nimadan iborat 

ekanligini ko‘rsatadi. 

2. Monografik taqriz asarni chuqur ea atroflicha o‘rganadi, xajm jihatidan 

yirik. 

3. Sharh-taqriz asar mazmunini sharhlab baholaydi. 

4. Xabar-taqrizda darak berish ruhi etakchilik qiladi.  

5.Maktub-taqrizda maktubga va taqrizga xos xususiyatlar o‘zaro 

sintezlashadi. 

6. Og‘zaki taqriz - baho va bayonning og‘zaki tarzda ifodalanishi bilan 

xarakterlanadi. 

Taqrizchilikning bunday ichki shakllaridan qay darajada va qanday yo‘sinda 

foydalanish tanqidchi mahoratiga bog‘liq. Taqrizchi o‘zi yozayotgan ishning 

mazmun va shakldagi dialektik birligini qay tartibda joylashtira bilishini xisobga 

olmog‘i darkor. Taqrizchining badiiy asarga ijtimoiy munosabatidan tashqari o‘z 

shaxsiy munosabati, didi, tuyg‘ulari, ta’sirlanish darajasi muhim o‘rin tutadi. 

Taqrizning quyidagi: asarga tezkorlik bilan baho berish, uning yozuvchi ijodi 

va adabiy jarayondagi o‘rnini ko‘rsatish; tashviqiy mohiyatga egalik, kitobxonga 

yangi asar haqida ma’lumot berish va uning estetik tasavvurini boyitish kabi etakchi 

janriy belgilari mavjud. Taqrizda qisqa tahlil orqali asarga va uning moxiyati hamda 

badiiyatiga berilgan baho etakchi unsur hisoblanadi. Uning alohida xususiyatlaridan 

biri –“

tanqidning tikanli guli

” (I.G‘afurov) sifatida asarning kamchiliklarini ochib 

berishga xizmat qilishidir. 

Barcha ijodkorlarga, lekin yosh - ijodkorlarning asarlariga taqriz yozish, 

ayniqsa, mas’uliyatlidir. Yoshlar ijodiga ehtiyotkorlik bilan yondoshish talantni 

avaylash, talabchanlikni susaytirmagan holda unga mexr va tavoze ko‘rsatish 

taqriznavisning burchi bo‘lmog‘i kerak. Ayni vaqtda, yoshlar ijodiga ortiqcha baho 

berish, xushomaddan tiyila bilish ham ana shu burch ichida ekanini yodda tutmoq 

o‘rinlidir. Shu ma’noda yozuvchi A.Qahhorning bir qancha umidli iste’dodlarga 

---

munosabatini, ular asarlariga yozgan ixcham taqrizlarini eslash o‘rinlidir. Vaqtida 

Abdulla Qahhor Said Ahmad, O.Sharafiddinov,  A.Oripov,  Sh.Xolmirzaev, 

O‘.Hoshimov kabi yosh iste’dodlar ijodiga to‘g‘ri baho bera olgan edi. 

Tanqidchi qaysi janrga murojaat etishidan qatiy nazar, uning asari betakror 

xususiyatlarga ega bo‘lishi, unda ham, mazmun va shakl uyg‘unligi ta’minlanishi 

zarur. Bu fikr taqrizga ham tegishlidir.