O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti



Download 4,73 Mb.
Pdf ko'rish
bet56/271
Sana02.01.2022
Hajmi4,73 Mb.
#306804
1   ...   52   53   54   55   56   57   58   59   ...   271
Bog'liq
iqtisodiy talimotlar tarixi

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Har bir shaxs o„zi uchun iqtisodchidir 
 


73 
 
Merkantilizm  davri  har  bir  shaxs  o‗z-o‗zi  uchun  iqtisodchi,  degan 
aqida bilan xarakterlandi. Qarashlar, fikrlar xilma-xil bo‗lganligi sababli 
1500–1750-yillarda  umumlashgan  adabiyot  yaratish  qiyin  kechdi. 
Bundan  tashqari  bir  yozuvchi  birgina  mavzuga  e‘tibor  qaratgan  bo‗lib, 
hech bir yozuvchi bu tushunchalrni jamlab va sintezlab keyingi iqtisodiy 
g‗oyalarga turtki bo‗la oladigan fikrlarni yarata olmadi. 
Merkantilizm  atamasi  1500-1750-yillar  oralig‗ida  yaratilgan 
iqtisodiy  adabiyotlar  va  amaliy  takliflarga  nisbatan  ishlatiladi. 
Merkantilistlar  adabiyoti  G‗arbiy  Yevropaning  barcha  rivojlanayotgan 
iqtisodiyotlarida yaratilgan bo‗lsa ham, uning asosiy g‗oyalari  Ingliz va 
Fransuzlar tomonidan ishlab chiqilgan. 
Sxolastik  iqtisodiy  adabiyotlar  o‗rta  asr  cherkov  ruhoniylari 
tomonidan  yozilgan  bo‗lsa,  merkantilizm  iqtisodiy  nazariyasi  savdogar 
tadbirkorlar  tomonidan  yozilgan.  Bu  adabiyotlar  iqtisodiy  siyosatdagi 
masalalarga  qaratilgan  bo‗lib,  odatda  savdogarlarni  qiziqtirgan 
muammolarga  bog‗liq  bo‗lgan.  Shu  sababdan  ularning  xulosalarining 
haqqoniyligiga  va alohida  munozaralarning tahliliy  ahamiyatiga  shubha 
bilan  qaraldi.  Faqatgina  ayrim  yozuvchilargina  obyektiv  tahlil 
muammolaridan yetarlicha xoli ravishda ish olib bora olishgan. Shunday 
bo‗lsada,  merkantilistik  davri  davomida  iqtisodiy  adabiyot  sifat  va 
miqdor  jihatidan  yuksalishga  erishdi.  1650-  yildan  1750-  yilgacha 
bo‗lgan davrdagi merkantilistlar adabiyoti muqarrar yuqori sifatga erisha 
oldi  va  ushbu  adabiyotlarda  keltirilgan  tahliliy  tushunchalar  tez  orada 
tarqalib,  1776-yilda  Adam  Smit  muallifligidagi  ―Xalqlar  boyligining 
tabiati  va  sabablari  to‗g‗risidagi  tadqiqot  ―  asariga  asos  bo‗lib  xizmat 
qildi.
12
 
Merkantilizm  –  bu  muomala  sohasida  iqtisodiy  qonuniyatlarning 
rivojlanishiga  bo‗lgan  qarashlar  tizimi  va  proteksionizm  prinsiplariga 
asoslangan  bir  qator  davlatlarning  iqtisodiy  siyosati,  u  feodalizmning 
yemirilish  davriga  muvofiq  keladi  va  ―noindustrial‖  iqtisodiy  davrdagi 
iqtisodiy voqelikni tahlil qilishga uringan ta‘limot hisoblanadi. 
  Merkantilizm,  eng  avvalo,  davlatning  iqtisodiy  siyosatini  ifoda 
etgan,  uning  amaliy  faoliyati  uchun  tavsiyalar  ishlab  chiqqan. 
Merkantilistlar  tadqiqotining  maqsadi  reallik  sifatidagi  iqtisodiyotni 
tahlil  qilish  emas,  balki  hukumatga  amaliy  maslahatlar  berishdir. 
Shuning  uchun  ular  davlatning  iqtisodiyotga  faol  aralashuvini  qo‗llab-
                                                             
12
 History of economic thought. Harry Landreth, David C. Colander 61-b. 
 


74 
 
quvvatladilar,  yuqori  soliq  stavkasini  va  davlat  xarajatlarini  himoya 
qildilar.  
  Merkantilistlarning  ilmiy  dunyoqarash  tamoyillari  quyidagilar 
bilan  izohlanadi:  har  qanday  oltin  va  qimmatbaho  narsalarga  boylik 
sifatida  qarash;  mamlakatga  oltin  va  kumushning  oqib  kelishini 
ta‘minlash maqsadida tashqi savdoni tartibga solish; arzon xomashyoni 
import  qilish  yo‗li  bilan  sanoatni  rag‗batlantirish;  import  qilinadigan 
sanoat tovarlariga proteksionistik tariflarni belgilash; eksportni, ayniqsa, 
tayyor  mahsulotlar  eksportini  rag‗batlantirish;  ish  haqining  past 
darajasini  ushlab  turish  uchun  aholining  o‗sishi.  Milliy  farovonlikning 
zaruriy  sharti  sifatidagi  aktiv  savdo  balansi  doktrinasi  shak-shubhasiz, 
merkantilizmning asosi hisoblanadi. 
Shu  narsani  qayd  qilib  o‗tish  kerakki,  uzoq  yillar  davomida 
boylikning,  xalq  farovonligining  asosi-mehnat,  yer,  dehqonchilik  va 
chorvachilik,  hunarmandchilik,  deb  kelinar  edi  (uni  biz  yuqorida  ko‗rib 
chiqdik).  Lekin  XV  asrga  kelib  vaziyat  keskin  o‗zgardi.  Avvalo,  natural-
xo‗jalik tizimining yemirilishi, tovar-pul munosabatlarining o‗sishi, fan va 
madaniyatning  yuksalishi,  ayniqsa,  yangi  yerlarning  ochilishi,  buyuk 
geografik  kashfiyotlar,  mustamlakachilik  tuzumining  paydo  bo‗lishi 
birinchi navbatda, savdoning tez rivojlanishiga turtki bo‗ldi. Noekvivalent 
savdo tufayli metropoliyalar mustamlakalar hisobiga beqiyos boyidi. Mana 
shu davrga kelib jamiyatning boyishida savdoning o‗rnini asoslab berishga 
uringan  merkantilizm  qarashlarida  noelastik  talab  va  eksportning 
importdan  ko‗p  bo‗lishining  maqsadga  muvofiqligi,  kapital  eksportini 
rag‗batlantirish  va  jamiyat  ishlarini  qo‗llab-quvvatlash  tushunchalari 
ustunlik  qilgan,  shuningdek,  ―qo‗shningni  quritsang,  go‗yoki  millat  boy 
bo‗ladi‖ kabi noto‗g‗ri siyosat ilgari surilgan.  

Download 4,73 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   52   53   54   55   56   57   58   59   ...   271




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish