O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi toshkent moliya instituti

yuridik shaxslardan 

olinadigan foyda solig’i; 

o

 

yagona soliq to’lovi; 

o

 

jismoniy 

shaxslardanolinadigan 

daromad solig’i; 

o

 

qo’shilgan qiymat solig’i; 

o

 

aktsiz solig’i; 

o

 

yer qa’ridan foydalanganlik 

uchun soliq; 

o

 

suv resurslaridan 

foydalanganlik uchun soliq. 

 

 

o

 

obodonlashtirish va ijtimoiy 

infratuzilmani rivojlantirish 

solig’i; 

o

 

transport vositalariga 

benzin, dizel yoqilg’isi va gaz 

ishlatganlik uchun 

olinadigan soliq; 

o

 

mol-mulk solig’i; 

o

 

yer solig’i; 

o

 

yagona er solig’i; 

o

 

ayrim turdagi tovarlar bilan 

chakana savdo qilish huquqi 

va ayrim turdagi xizmatlarni 

ko’rsatish uchun 

yig’im. 

 

 

 

 

 

Soliq tizimi 

 

---

 

 

148 

      

 

Mahalliy  soliqlar  mahalliy  hukumatlar  bajaradigan  vazifalariga  qarab 

belgilanib, ularga doimiy va to’liq biriktirib beriladi. Mahalliy hukumatlar asosan 

mehnatkashlarga yaqin bo’lganligidan, ular ijtimoiy masalalarni - maorif, sog’liqni 

saqlash,  madaniyat,  shahar  va  qishloqlar  obodonchiligi  kabi  vazifalarni  bajaradi. 

Lekin odatda bu soliqlar va yig’imlar ular budjetlari xarajatlarining 30-40 foizini 

qoplaydi,  xolos.  Mahaliy  budjetlar  daromadlarini  ko’paytirish  eng  dolzarb 

masalalardan  biridir.  Faqat  o’z  daromad  manbaiga  to’liq  ega  bo’lgan  mahalliy 

hukumatgina  o’z  faoliyatlarini  to’liq  amalga  oshirishi  mumkin.  Mahalliy 

soliqlarning  muhim  xususiyati  shundaki,  ular  faqat  shu  hududning  budjetiga 

tushadi. Ular hisobidan boshqa budjetlarga ajratmalar berilmaydi.  

Mahalliy  soliq  Fransiya  soliq  tizimining  anchagina  qismini  tashkil  etadi. 

Mahalliy  organlar  budjeti  80  ming  mustaqil  budjetdan  tashkil  topgan. 

(kommunalar,  birlashgan  kommuna,  departamentlar,  regionlar  va  h.k.)  Mahalliy 

hokimiyat-iqtisodiy  hayotni  asosiy  subyekti  hisoblanadi.  Davlat  budjetini  60 

foizini  mahalliy  budjet  tashkil  etadi.  Mahalliy  budjet  dinamikasi  quyidagicha 

ifodalanadi. Mahalliy soliq tizimini to’rtta asosiy yo’nalishga ajratish mumkin: 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 



 

yer solig’i qurib bitirilgan uchastkalar 

uchun; 



 

yer 

solig’i 

qurib 

bitirilmagan 

uchastkalar uchun; 



 

turar-joysolig’i; 



 

mutaxassisliksolig’i [7]. 

 

---

 

 

149 

      

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Soliqqa tortish quyidagi tamoyillarga asoslanadi [9]: 

 

Layoqatlilik – qiymat va miqdor bo`yicha to`lovga qobillilik 

 

Qulaylilik – har bir kishi qiyinchiliksiz qabul qilishi va to`lashi kerak 

 

Samaradorlik – soliq yig`ish ko`p  xarajatli va tartibsiz bo`lmasligi kerak 

 

Adolatlilik – belgilangan soliqlar adolatli va xolis bo`lishi kerak 

 

Betaraflilik(neytral) – ma`lum iqtisodiy alternativ uchun afzal ko`rish va qarshilikning yo`qligi 

 

Oldindan kutiluvchanlik –ta`minot uchun oldindan ko`ra olishlilik va ehtimollilikning mavjudligi 

 

To`lov miqdorining cheklanganligi – maqsadli asoslangan miqdordagi umumiy manfaatlilik 

 

Oddiylik – to`lovchilarning tushunishi kerakligi 

 

---

 

 

150 

      

 

 

 

 

 

Bosh masala aholi ish, xizmatlarda har qanday soliq davriyligi bo’ladi, ya’ni 

soliq  qanchalik  yetarli  darajada  daromadlarni  davlat  tomonidan  fondga  tushirish 

xizmatini 

ta’minlaydi. 

Davlat 

ko’pgina 

daromad 

manbalaridan               

foydalanadi–daromad  solig`i,  mol-mulk  solig`i  va  savdo-sotiq  solig`i  ushbu 

soliqlarning  budjetdagi  o’rni  ham  katta  chunki  bu  soliqlarning  soliqqa  tortish 

holatlari,  soliqqa  tortish  bazasi  shunaqa  katta  va  shu  bilan  birga  ko’p  daromadni 

samarali boshqarishga ta’sir qiladi. Yana boshqa sabablari ham bor, daromadning 

yetarli  darajada  bo’lishidir,  shunga  qaramay,  tanlangan  aniq  bir  daromad  boshqa 

manbadan  yuqoriroq bo’ladi. Bular  o`z ichiga daromad  manbalarining adolatliligi 

(yoki xolisligi), iqtisodiy tanlovlardagi daromad manbalarining buzilishlari, soliqni 

boshqarish  xarajatlari  va  alohida  daromad  manbalarining  siyosiy  ehtimolligini 

oladi. Kam hollarda, agar hukumatlar daromadning yagona manbasiga tayansa va 

shuningdek,  masalalar  istalgan  bir  manba  qanchalik  darajada  hukumatning 

umumiy budjetiga hissa qo`shishi asosida vujudga keladi. 

 

Keng qamrovlilik – jamiyatning barcha qatlamiga tegishlilik 

 

---

 

 

151