O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi toshkent moliya instituti

Quyidagi buyumlar asosiy vositalar hisoblanadi: 

Har  qanday  bino  va  inshootlar  yoki  tijorat  maqsadida  yoki  mehmonlar 

uchun uy kabi. Yana bu o’z ichiga ferma, hokimiyat va boshqaruv organlaridan 

25  km  uzoqlikdagi  fermalar  ham  kiradi.  Quyidagi    bino  va  maydonlar  bu 

kategoriyaga kirmaydi. 



 

Yashash  uchun  mo’ljallangan  uylar  va  kompaniyalar  tomonidan 

ishchilarga yoki   uzoq davr mobaynida ishlagan boshqaruvchi va direktorlarga, 

yillik maoshi 10 000 000 Rsdan kam bo’lgan xodimlarga berilgan uylar; 



 

Uylar  (turar  joy  yoki  tijorat  maqsadida)  ya’ni  soliq  to’lovchilarning 

birjadagi aksiyalarning biron- bir ko’rinishida nomoyon bo’lishi; 



 

Soliq  to’lovchiga  tegishli  bo’lgan    tadbirkorlik    yoki  boshqa  faoliyat 

uchun mo’ljallangan uylar; 



 

Joriy yilda minimal 300 kun mobaynida foydalaniladigan yashah uchun 

mo’ljallangan uylar; 



 

Tijorat xarakterdagi ixtiyoriy mol-mulklar; 



 

Avtomashinalar(soliq 

tolovchilar 

tomonidan 

biznes 

faoliyatida 

foydalaniladigan hamda ijaraga olingan yoki ulush sifatida qo’shilgan ); 



 

Tilla  buyumlar,  mebellar,  kumush  platina  yoki  ixtiyoriy  qimmatbaho 

metallar tarkibadagi shu kabi moddalar bo’lgan qimmatbaho metallar; 

Urban  hudud  (urban  yer  joylashgan  joyni  anglatadi),  quyidagilardan 

boshqalari: 

---

 

 

17 

      

 

bir binoning qurilish amalda bo'lgan vaqt uchun hech qanday qonun ostida  

emas  yoki qurilish tegishli bo’lgan organining roziligi bilan amalga oshiriladi, 

qaysiki  har  qanday  yer    yoki  u    sotib  olingan  kundan  boshlab  ikki  yil  muddat 

ichida sanoat maqsadlari uchun soliq to'lovchi tomonidan o'tkazilgan har qanday 

foydalanilmagan hududni yoki u sotib olingan kundan boshlab 10 yil muddatga 

aksiyalari savdo sifatida soliq to'lovchi tomonidan o'tkazilgan. 

Yer  qishloq  xo'jaligi  maqsadlarida  foydalaniladigan  Hukumat  rejalarini 

amalga  oshirish  uchun  foydalaniladigan  qishloq  xo'jaligi  yeri  sifatida 

tasniflanadi. 

a)  aholisi  10000  dan  kam  bo’lmagan,  yurisdiksiya  hokimligiga  ega, 

xabardor maydoni qo'mitasi, shahar maydoni qo'mitasi, joylashtirish kengashi;  

b)  har  qanday    joylashtirish  kengashi  mahalliy  chegaralardan  quyidagi 

masofa oralig'ida o’lchanadi. 

1  dan  ortiq  2  km  bo'lmagan,  aholisi  10000  dan  ortiq,  1  lakhdan 

oshmaydigan bo'lsa 

II maydonining  aholisi 1 lakhdan ko’p lekin 10 lakhdan oshmagan bo'lsa,  

6 kms dan ortiq bo’lmagan holda 

III  maydonining    aholisi  10  dan  ortiq  lakhs  bo'lsa,hudud  8  km  dan  ortiq  

emas. 

Sof  boylik  o’z  ichiga  asosiy  vositalarni  oladi  ,  odatda,  soliqlar  quyidagi 

hollarda  bo’ladi,    soliq  to'lovchi  tomonidan  soliqlar  baholanib  aktivlarini  kuni 

bo`yicha to’lanadi, ma'lum aktivlarini o'z ichiga, soliq to`lovchi uchun ular sof 

boylik  bo'lib kiritilgan bo'lishi kerak.  

Shaxslar    turmush  o'rtog'i  bilan  birgalikda  boyligi  taqsimlangan,  uning 

o'g'li,  xotini,    uning  turmush  o'rtog'i  yoki  uning    o'g'lining  xotini,  ammo  bir 

kishining,  ya`ni kichik bolaning bevosita yoki kechiktirib bo’lmaydigan foydasi 

---

 

 

18 

      

 

taqsimotga  oshirilmaydi. Qaytarib o'tkazish ostida o'tkazilgan aktivlar jarayoni 

sof mol-dunyosi xarajatlari bo’linadi. 

Foyda solig’i qoidalari; 

•    har  bir  inson    sof  boyligi    30,00,000  dan  oshadigan  kishi  shu  soliqni 

to’lashi kerak. 

•  vaqtida  qaytmasa  yoki  qayta  ko'rib  chiqish  vaqtida  oldingi  qaysi  biri 

baholash    yilning  oxirigacha  yoki  baholash  tugaganidan  oldin  bir  yil  muddat 

ichida berilishi mumkin. 

•  oy  davomida  sof  boyliklarini  qaytarib  topshirish  kechiktirilganda 

keyingi oy boshida 1 foiz jarima undiriladi. 

Daromad  solig`i  birmuncha  yangi  tushunchadir,  ammo  qo'shimcha  qilib 

aytish  mumkinki,  hukumat  tomonidan  foydalaniladigan  daromad  manbalari 

uchun  muhimdir.  1913-yilda  tasdiqlangan  Konstitutsiyaga  16-O'zgartirish 

kiritish qismi amalga kiritilmaguncha AQShda daromadga soliq solishga ruxsat 

berilmagan.  Shu  vaqtdan  beri,  daromad  solig`i  federal  hukumat  uchun  eng 

asosiy daromad manbaiga aylandi, davlat va mahalliy hukumatlar uchun muhim 

manba  hisoblanganligiga  qo'shimcha  tarzda  aytganda.  An'anaviy  tarzda  va 

qulaylik  uchun,  davlat  va  mahalliy  daromad  soliqlari  turli  xil  stavkalar 

tuzilishiga  ega  bo'lsa-da,  federal  darmad  solig`iga  o'xshagan  holda 

boshqariladigan bo'ldi. Ushbu bo'lim federal daromad soliq tizimining tuzilishini 

tasvirlaydi  va  davlat  hamda  mahalliy  hukumatlar  shaxsiy  daromad  soliq 

tizimlarining  qisqacha  alohida  xususiyatlarini  muhokama  qiladi.  Daromad 

soliqlari, odatda quyidagi tuzilishga ega: 

1.  Daromadni  hisoblash  (agarda  federal  daromad  solig`i  bo'lsa, 

belgilangan  yalpi  daromad  yoki  AGI  (ingl.adjusted  gross  income)),  ya'ni  soliq 

bazasining dastlabki hisoblanishi. 

---

 

 

19 

      

 

2.  Yagona  soliq  to'lovchilar  xususiyatlari  sababli  belgilangan  yalpi 

daromaddan  qisqartirishlar.  Bu  chegirmalar  (standard  yoki  tasniflangan)  yoki 

imtiyozlar (soliq to'lovchi va mas'ul shaxslar uchun) shaklida namoyon bo'ladi. 

3. Soliq solinadigan daromad uchun soliq stavkalari talabi (agarda federal 

soliqdan hisoblangan bo'lsa), ya'ni AGI natijasidan chegirmalar va imtiyozlarni 

ayirish. 

4. Soliq kreditlari sababli to'langan soliqdagi qisqartirishlar, ya'ni soliqlar 

to'lashda dollar uchun dollar qisqartmalari. 

Barcha  mamlakatlarda  bo’lgani  kabi  O’zbekiston  Respublikasida  ham 

budjet  daromadlari  tarkibida  soliqli  daromadlarning  hissasi  sezilarli  darajada 

yuqoriligi bilan ajralib turadi (90% ga yaqin). Rossiyada bu ko’rsat kich 72%, 

AQShda 90%, Qozog’istonda 95% ga yaqinni tashkil etadi. 

Ushbusoliqlidaromadlarniturlidarajadagibudjetlarbalanslashganliginita’mi

nlashmaqsadidabudjetlaro’rtasidataqsimlashmuammosigao’tishbosqichidagibarc

hadavlatlarbudjetlararomunosabatlartiziminiislohqilish 

jarayonigaduchkelmoqda. 

Bungaasosiysababxanuzgachatartibgasoluvchisoliqlarningmahalliybudjetxarajatl

arinimoliyalashtirishningasosiymanbaibo’libqolayotganligidir. 

Bubirtomondanbudjetlararomunosabatlarniajralmastarkibiyqismibo’lsa,boshqato

mondansamaralibudjetlararomunosabatlarislohotiniamalgaoshirishgato’sqinlikqi

lishimumkin.  Chunkibundaytartibgasoluvchidaromadlardanme’yoriy  ajratmalar 

ajratishamaliyotimahalliybudjetlarnishakllantirishdabeqarorlikvanoaniqliknikelti

ribchiqarishi, 

mahalliybudjetlarsoliqyig’imlarinioshirishhamdasoliqimkoniyatlarinikengaytiris

hgaqiziqishinirag’batlantirmasligimumkin. 

Mamlakatdaislohotlarniamalgaoshirishbosqichidasoliqvavakolatlarnibudje

tlaro’rtasidataqsimlashmexanizmi, bizningfikrimizcha, 

o’zidayanadamurakkabtizim sifatidanamoyonbo’ladi. Metodologiya, tamoyilva 

---

 

 

20 

      

 

uni amalga oshirish amaliyoti–qiyin va murakkab jarayonbo’libginaqolmay, 

budjetlararomunosabatlartiziminishakllantirishda o’tishbosqichi 

muammolariningko’pqirraliginiko’rsatibberadi.Bundaysharoitlarda 

mahalliybudjetlarbalanslashganliginita’minlashhamdauningmanbalarinitakomill

ashtirish yanadamuhimahamiyatkasbetadi. 

Qoraqalpog’iston  Respublikasi  budjeti,  viloyatlar  va  Toshkent  shahar 

mahalliy  budjetlari  balanslashtirilgan  daromadlar  va  xarajatlarga  ega  bo’lishi 

lozim.  Qoraqalpog’iston  Respublikasi  budjeti,  viloyatlar  va  Toshkent  shahar 

mahalliy budjetlari taqchilligiga yo’l qo’yilmaydi. 

Qoraqalpog’istonRespublikasivamahalliybudjetlarbalanslashganligiumum

davlatsoliqlariniO’zbekistonRespublikasirespublikabudjetidanhamdayuqorituruv

chibudjetlardanberiladiganme’yoriy ajratmalar va moliyaviy 

yordamnitaqsimlashvaqaytataqsimlashhisobigaamalgaoshiriladi. 

O’zbekistonamaliyotidaumumdavlatsoliqlaridantartibgasoluvchisoliqsifatidafoy

dalanilishinikuzatishimizmumkin. 

Me’yorlarnianiqlashdamahalliyvaumumdavlatsoliqlarihamdategishlibudjetlarmi

nimalxarajatlariprognoziamalgaoshirilib, 

ungamuvofiqajratmalarme’yorianiqlanadi. Qoraqalpog’istonRespublikasi, 

viloyatlarvaToshkentshahribudjetlariga ajratmalar 

me’yoriharyiliOliyMajlistomonidandavlatbudjetiqabulqilingandanso’ngO’zbekis

tonRespublikasiPrezidentiningqaroribilantasdiqlanadi.  

TumanvashaharlarbudjetlarigaajratmalarmiqdorihamharyiliQoraqalpog’ist

onRespublikasivazirlarkengashi, 

viloyatlarvaToshkentshaharhokimlarining 

qarorlari asosida ko’rib chiqiladivatasdiqlanadi. 

O’zbekiston  Respublikasining  respublika  budjetidan  ajratiladigan 

subvensiyalar, o’tkazib beriladigan daromadlar va dotatsiyalar Qoraqalpog’iston 

Respublikasi  respublika  budjetining,  viloyatlar  viloyat  budjetlarining  va 

Toshkent shahri shahar budjetining daromadlari hisoblanadi.  

---

 

 

21 

      

 

Suv  resurslaridan  foydalanganlik  uchun  soliq,  tadbirkorlik  faoliyatining 

ayrim  turlari  bo’yicha  qat’iy  belgilangan  soliq,  O’zbekiston  Respublikasida 

ishlab  chiqariladigan  pivo  va  o’simlik  yog’i  uchun  aksiz  solig’i 

Qoraqalpog’iston  Respublikasi  budjeti, viloyatlar  va  Toshkent  shahar  mahalliy 

budjetlari daromadlariga o’tkazib beriladi.