K arim a q osim ova

„Toshkentnom a"
(M .S hayxzoda) 
asari  yuzasidan  tanlab  o 'q ish   uch u n  quyidagi  topshiriqlar beriladi:
—  S h e ’rdan  o'zbek  xalqining  m ehm ondo'stligi  tasvirlangan  o 'rin n i 
topib  o'qing.
—  Yoz  faslining  zo'rligi  tasvirlangan  o 'rin n i  topib  o'qing.
„D eh q on bo bo   va  o 'n   uch  bolakay  qissasi"  (A .O ripov)  asari  m atni
yuzasidan  „M atnd an  D ehqonboboning V atan  haqidagi  gaplarini  topib 
o 'q in g "  kabi  topshiriq  berilishi  m um kin.
T an lab  o'qishning  yana  ham   m urakkabroq  turlari  m atndan 
sabab-natija  m unosabati  bilan  bog'langan  dalillarni  taqqoslashni, 
um um lashtirishni  talab  qiladigan  o 'rin la rin i  topib  o'q ish   hisoblanadi. 
M asalan,  „X arita"  (N . N orqobilov)  hikoyasi  yuzasidan  topshiriqlar 
quyidagicha  bo'lishi  mumkin:
—  S in f rahbari  Rasulni  nim a uch u n   Sam adga biriktirib  qo'ydi?  Shu 
o 'rin n i  topib  o'qing.
—  Sam adning  Rasuldan  arazlash  sababi  ifodalangan  o 'rin n i  topib 
o'qing.
B unda  o'quvchi  biror  qatnashuvchi  shaxs  o 'z in i  qanday  tutishini, 
nim a uchu n  u shundayligini  tasdiqlash  uch un   m atndan  m aterial  tanlab 
o'qiydi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

T anlab   o ‘qish  ongli  va  ifodali 
0
‘qish  m alakasini  sh ak llan tirish n i 
m atn  ustida  ishlash  k o 'n ik m a sin i  shakllantirish  bilan  birga  q o ‘shib 
olib  borishga,  b o lala m in g   ijodiy  tasavvurini,  n u tq i  va  ze h n in i 
o 'stirish g a  im kon  beradi.  S huning  u ch u n   u n d an   o ‘qish  darslarid a 
keng  foydalaniladi.
Tanlab  o'q ish  m atn   rejasini  tuzishda  (m atn qismiga lining  m azm u­
nini  ifodalaydigan  gapni,  ya’ni  reja  qismini  topishda)  qahram onga 
tavsif  berish  (m atndan  qahram onning  muayyan  bir  xususiyatini, 
harakatini  tavsiflovchi  m ateriallar  tanlash)da,  asar  g'oyasini  aniqlash 
(g‘oyani  anglatgan  o 'rin n i  topib  o ‘qish)da  tatbiq  etiladi.
2. 
0 ‘quvchilarning berilgan savol va topshiriqlarga o‘z so‘zlari bilan 
javob  berishi.  M ashqning  bu  turi  o'quvchilarda  o'qilganlar  yuzasidan 
m uhokam a  yuritish  ko'nikm asini  o'stirishga,  asarda  qatnashuvchi 
qahram onlarni  baholashga,  m uallif tasvirlagan  hayotiy  lavhalar  bilan 
asar g'oyasi  o'rtasidagi  bog'lanishni  aniqlashga  im kon  beradi.  Ishning 
bu  turida  beriladigan  savollar  m a’lum  m aqsadga  yo'naltirilgan  va 
m uayyan  izchillikda bo'lishi,  o'quvchilarni  mustaqil  fikrlashga undashi 
lozim.  B oshlang'ich  sin f o'q ish   darslarida  savol  va  topshiriqlar  qaysi 
m aqsadga  yo'naltirilganiga  ko 'ra  quyidagicha  tasn if qilinadi:
1.  Asar  m azm unini  o'zlashtirish  va  qayta  hikoyalashga  doir  savol- 
topshiriqlar.
2.  Asar  tilini  o'rganish  va  o'zlashtirishga  doir  savol-topshiriqlar.
Sabab-natija  tarzidagi  savollardan  ham   foydalaniladi.  Agar  o 'q i­
tuvchi asar g'oyasini tushunishda o'quvchilarga yordam  berishni k o 'zd a 
tutsa,  savol  sabab-natija  tarzida  bo'ladi.  A nvar  O bidjonning  „O dobli 
bo'lish  osonm i?"  ertagi  (4-sinf)  g'oyasi  o'quvchilarni  salom lashish 
odobi  bilan  tanishtirish,  ularda  m uom ala  m adaniyatini  tarbiyalashdir. 
Ertakdagi  asosiy  fikrni  aniqlash  uchun  o 'qituvchi