1- mavzu: Iqtisodiy geografiya fanining

                                                                                                       
 
O„zbekiston aholisining viloyatlar bo„yicha taqsimlanishi  
va zichligi (2002 yil 1 yanvar) 
 
 
Viloyatlar 
Jami aholi 
 
soni (mln. 
kishi) 
Foiz 
his 
shahar aholisi 
qishloq aholisi 
Aholi 
zichligi 1 
kv.km. 
mln. 
kishi 
foiz 
his. 
mln. 
kishi 
foiz 
his. 
Qoraqalpog„iston 
respublikasi 
1,5 
6,1 
0,7 
48,2 
0,7 
51,8 
8,9 
Andijon 
2,3 
8,9 
0,6 
29,9 
1,4 
70,1 
510,3 
Buxoro 
1,5 
5,8 
0,4 
31,8 
0,9 
68,2 
34,9 
Jizzax 
1,1 
3,9 
0,2 
31,2 
0,6 
68,8 
46 
Qashqadaryo 
2,3 
8,7 
0,5 
25,8 
1,5 
74,2 
73,5 
Navoiy 
0,8 
3,2 
0,3 
40,5 
0,4 
59,5 
7,1 
Namangan 
2,0 
7,8 
0,7 
37,7 
1,1 
62,3 
254,8 
Samarqand 
2,8 
10,9 
0,7 
27,7 
1,8 
72,3 
156,1 
Surxandaryo 
1,8 
7,01 
0,3 
20,9 
1,3 
79,9 
84,2 
Sirdaryo 
0,7 
2,7 
0,2 
30,9 
0,4 
69,1 
131,8 
Toshkent 
2,4 
9,7 
0,9 
40,8 
1,3 
59,2 
153,3 
Farg„ona 
2,7 
10,9 
0,7 
29,2 
1,8 
70,8 
385,8 
Xorazm 
1,4 
5,4 
0,3 
24,2 
0,9 
75,8 
218,3 
Toshkent shahri 
2,1 
8,9 
2,1 
100 
- 
- 
- 
Respublika 
bo„yicha 
25,4 
100 
91,1 
37,8 
16,3 
62,2 
53,9 
 
Hududiy  joylashuv  va  zichligi  respublika  iqtisodiy  rayonlari 
bo„yicha  ham  keskin  farqlanadi.  Eng  yuqori  zichlik  Farg„ona  iqtisodiy 
rayoni  hissasiga  to„g„ri  keladi.  Unda  har  1  km
2
ga  o„rtacha  416  kishi 
joylashgan.  Aholining  o„rtach  zichligi  ko„rsakichiga  ko„ra,  Farg„ona 
vodiysi MO davlatlari orasida eng yuqori o„rinda turadi. 1920 yillardan 
boshlab  Mirzacho„l,  keyinchalik  Jizzax  cho„llarning  o„zlashtirilishi 
tufayli Mirzacho„l iqtisodiy rayoni aholi zichligi tobora ortib bormoqda. 
Bu yerda o„rtacha zichlik 93 kishini tashkil etadi. 
2.  Aholining  tabiiy  o„sishi  va  migratsiyasi. 
O„zbekiston  aholisi 
asosan tabiiy ko„payish natijasida oshib boradi. Bu omilning roli hamma 

---

 
148 
vaqt  ham  yuqori  bo„lgan.  Eng  so„nggi  yillarda  esa  u  aholi  soni 
o„sishining birdan bir manbai bo„lib kelmoqda.  
Mamlakat  aholisini  urushdan  keyingi  yillaridagi  o„sishini  ko„rib 
chiqadigan  bo„lsak,  1945-1950  yillarda  bir  million  kishiga,  1960-1970 
yillarda 3,4 mln. kishiga, 1980-1990 yillarda 4,6 mln. ishiga, 1990-1999 
yillarda  3,7  mln.  kishiga  ko„paydi.  Aholining  yillik  o„rtacha  o„sishi 
1865-1917  yillar  o„rtasida  0,65  foizni,  urush  yillari  3,8  foizni,  1960-
1990 yillar 3,8 foizni, tashkil qilgan. Raqamlardan bilinib turibdiki yillar 
o„tgan  sayin  aholining  o„rtacha  o„sishi  oshib  borgan.  Albatta  bu  bir 
qancha omillarga bog„liq. Biroq, ta‟kidlash joizki, 90-yillarda aholining 
takror  barpo  bo„lish  jarayonida  jiddiy  o„zgarishlar  yuz  berdi,  endi 
Respublikamizni  an‟anaviy  holatda  to„g„ilish  yoki  tabiiy  ko„payish 
yuqori  mamlakat  sifatida  ta‟riflash  uncha  to„g„ri  emas.  To„g„ilish 
koeffitsiyentining  keskin  qisqarishi  eng  so„nggi  yillarga  to„g„ri  keladi. 
Masalan, to„g„ilish 1990 yilda 33,7 promiliga teng bo„lgan holda, 1999 
yilda  birdaniga  22,3  promeliga  tushib  qolgan,  ya‟ni  bu  qisqa  davrda 
mazkur  ko„rsatkich  11,4  punktga,  yoki  1,5  martaga  kamaygan.  2001 
yilda Respublikada to„g„ilish 20,5 promilega teng bo„lgan. 
O„zbekiston  sharoitida  kichik  shaharchalarning  ko„pchiligida  real 
demografik vaziyat oddiy qishloqlardagi holatga o„xshab ketadi. Ammo. 
shu  bilan  birga  ta‟kidlash  lozimki,  ba‟zi  bir  yuqori  darajada 
sanoatlashgan  shaharlarda  to„g„ilish  darajasi  ancha  past.  Masalan,  2000 
yil  ma‟lumotlariga  ko„ra,  to„g„ilish  har  1000  aholiga  Chirchiqda  12,5, 
Kogonda  13,9  kishi.    Hatto    tipik  sharqona  shaharlarimizda  ham 
(Samarqand,  Buxoro,  Qo„qon  va  b.)  mazkur  ko„rsatgich  14-15 
promellega teng.  
Viloyatlar  bo„yicha  to„g„ilish  va  tabiiy  ko„payishning  nisbatan 
yuqori  ko„rsatkichlari  Qashqadaryo  va  Surxondaryo  ,  ularning  past 
darajasi  esa  Toshkent  va  Navoiy  viloyatlarida  kuzatiladi.  Bu  ikki 
viloyatda  tabiiy  ko„payish  14,0-14,5  promelleni  tashkil  etadi.  O„lim 
ko„rsatkichlarida  uncha  katta  tafovut  yo„q,  uning  eng  kam  miqdori 
to„g„ilish  ancha  yuqori  bo„lgan  Qashqadaryo  viloyatida  bo„lib,  bunday 
nisbat mazkur hududda aholi sonining tezroq ortib borishiga olib keladi.