Guliston davlat universiteti kasbiy pedagogika fandan

2.Kasb ta’limining ilmiy tadqiqot ishlari bilan integrasiyasi. 
O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g‘risida»gi qonuni va «Kadrlar tayyorlash milliy 
dasturi»i da fan  bilan  ta’lim  jarayonining   aloqalarini  rivojlantirish masalalariga katta e’tibor 
berilgan va bu borada bir qator vazifalar belgilab berilgan. 
Fan    bilan    ta’lim  jumladan,  o‘rta-maxsus,  kasb-xunar  ta’limi    jarayonining      aloqalarini  
rivojlantirishda  kasb  (o‘rta-maxsus,  kasb-xunar)  ta’limining  ilmiy  tadqiqot  ishlari  bilan 
integrasiyasi katta o‘rin tutudi. 
O‘rta-maxsus,  kasb-xunar  ta’limi,  uning  muammolari  va  yechimlari,  istiqbollari  soxasida 
ilmiy  izlanishlar  olib  boruvchi  olimlar  tomonidan  o‘rta-maxsus,  kasb-xunar  ta’lim  va  kadrlar 
tayyorlash  sohasida  ilg‘or  amaliy  ilmiy  tadqiqotlar  o‘tkaziladi.  Ta’lim  sifati  davlat  ta’lim 
standartlariga  muvofiq  kelishini  o‘rganish  va  uni  muvaffiqlashtirishni  tashkil  etish  va  ta’minlash 
maqsadida  pedagogika  va  ta’lim  sohasida  ilmiy  tadqiqotlar  natijalari  asosida    ilmiy-uslubiy 
qo‘llanmalar 
ishlab 
chiqib 
amaliyotda 
qo‘llashadi. 
         Fundamental  va  amaliy  fan  sohasidagi  ilmiy  kadrlarning  o‘rta-maxsus,  kasb-xunar  ta’limi 
jarayonidagi keng ishtiroki ta’minlanadi va shu orqali, o‘rta-maxsus, kasb-xunar ta’limi, pedagogik 
va  ilmiy-tadqiqot  jarayonlarining  aloqasi-integrasiyasi  yo‘lga  qo‘yiladi,  yoshlarning  fan-texnika 
sohasidagi ijodkorligi har tomonlama kengayadi, ular Davlat tomonidan   qo‘llab-quvvatlanadi. 
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashning 1992 yil 2 iyuldagi va 1997 yil 29 avgustdagi 
qarorlariga  binoan  "  Ta’lim  to‘g‘risi”dagi    Qonunlari  hamda  uning  yangi  mukammallashtirilgan 
varianti,  1997  yil  29  avgustdagi  qarorlariga  binoan    “Kadrlar  tayyorlash  milliy  dastur”  i  amalga 
kiritildi.    Bu  xujjatlarda    ta’limning    jamiyatni    ijtimoiy  -  iqtisodiy,    madaniy  -  ma’naviy 
rivojlantirishning    ustuvor    sohasi    ekanligi    e’tirof  etilib,  ta’lim    sohasida  davlat  siyosatining 
asosiy  tamoyillari,  ta’lim  tizimi  va  uni  boshqarish  tartibi,  pedagog  xodimlarning    huquqlari, 
vazifalari va mas’uliyati kabi masalalar qatorida fan va ta’lim jarayonlari aloqalarini rivojlantirish, 
ishlab chikarish va ta’lim tizimi integrasiyalashuvini rivojlantirishning qonuniy asoslari va yo‘llari 
belgilab berildi. 
Respublika  xalq    ta’limining  asosiy  maqsadlari  demokratik  erkin  davlat  qurish,  bozor 
iqtisodiyoti  munosabatlariga  bosqichma  -  bosqich  o‘tish  bilan  bog‘langan.    Zero,  eski  ta’lim  - 
tarbiya  tizimi  bilan  yangi  jamiyat  barpo  qilib  bo‘lmasligi  isbot  talab  etmaydigan  haqiqatdir.  
Shuning  uchun    ham  xalq  ta’limi  tizimining  barcha  sohalarida  turli  yo‘nalishdagi  yangi  rejalar,  
dasturlar,    konsepsiyalar  va  nizomlar  ishlab  chiqilmoqda,  respublikamizning  porloq  istiqbolini 
belgilab  beradigan  mukammal  uzluksiz  ta’lim  tizimini  yaratish  va  uni    takomillashtirish  ustida 
qizg‘in ish olib borilmoqda. 
 O‘zbekiston  Respublikasi  hayotida  sodir  bo‘layotgan    ijtimoiy-  iqtisodiy,    siyosiy  va 
ma’naviy o‘zgarishlar xalq ta’limi tizimida o‘z aksini topmoqda.  O‘zbekiston Respublikasi Xalq 
ta’limi vazirligi, O‘zbekiston Fanlar Akademiyasi, Respublika pedagogika fanlari ilmiy - tadqiqot 
instituti,  Respublika  o‘quv  –  metodika  markazi,  pedagogika  o‘quv  yurtlari  olimlari  va  ilg‘or 
o‘qituvchilari bilan hamkorlikda ta’lim mazmunini  yangilash  sohasida  ilmiy izlanishlar bo‘yicha   
bir qator ishlar amalga oshirilmoqda. 
   " Fan - texnika - ishlab chiqarish" tizimining  har   bir tarkibiy qismi  ma’lum  darajada 
mustaqil bo‘lib,  ularning har biri fan - texnika taraqqiyotida o‘ziga xos vazifalarni bajaradi va aniq 
taraqqiyot qonuniyatlariga ega. 

---

 
136 
     Fan ilmiy tadqiqotlar asosida   - g‘oyalarni jamlaydi, texnika  - uni    yangi   mashina  va 
texnologiyada  moddiylashtiradi,    kasbiy  ta’lim  asosi  bo‘lgan  berish  orqali    mutaxassislar  bilan 
ta’minlanadigan  ishlab    chiqarish    o‘z  navbatida  fan  ,  ilmiy  tadqiqotlar  va  texnika  yutuqlarini 
amaliyotda  qo‘llaydi.  O‘rta-maxsus,  kasb-xunar  ta’limi,  uning  muammolari  va  yechimlari, 
istiqbollari  soxasida  ilmiy  izlanishlar    fundamental  va  amaliy  fanlar  doirasida  olib  borilganligi 
sabab  ushbu  fanlardan  birortasi    ilmiy  tadqiqotlar  jarayonida  -  yetakchi    omil  bo‘lib,    kasbiy 
ta’limni  tadqiq  qilishda    "fan  -  ilmiy  tadqiqotlar  -  texnika  -  kasb  ta’limi  -  ishlab  chiqarish" 
tizimining asosiy bo‘g‘ini, " ishlab chiqarish jarayonini oddiy mehnat jarayonidan ilmiy tadqiqotlar 
jarayoniga" aylantirish asosi hisoblanadi.     Fan - ilmiy tadqiqotlar - texnika - kasb ta’limi - ishlab 
chiqarish  integrasiyasi  ta’lim    integrasiyasining    asosiy  yo‘nalishi  sifatida  didaktik  moslangan 
ko‘rinishda  ham  namoyon  bo‘ladi.    Ikkinchi  tomondan,    fan  umumta’lim  va  maxsus  ixtisoslik 
turkumidagi  o‘quv  predmetlari  doirasida  umumiy  va  kasbiy  ta’lim  mazmunining  shakllanish 
manbalaridan  biri  hisoblanadi  va  asosiy  ilmiy  bilimlar  majmuida    o‘z    aksini  topadi.  Zamonaviy 
ilmiy  bilimlarga oid g‘oyalardan biri ularni integrsiyalash g‘oyasi hisoblanadi.   Ilmiy  bilimlarni 
integrasiyalash g‘oyasi  o‘rta-maxsus, kasb-xunar ta’limi tizimida  ham o‘z aksini topishi zarur. 
Kasb  ta’limining  ilmiy  tadqiqot  ishlari  bilan  integrasiyasi  mazmun      miyatini  to‘laroq 
onglash uchun avvalom-bor “integrasiya” tushunchasining o‘zini ko‘rib chiqamiz.   
     "  Integrsiya"  tushunchasiga    integrasiyalanadigan    obyektlarning  mohiyatiga    ko‘ra 
turlicha ta’rif berish mumkin.  Masalan:  
       -  "mamlakatlar  integrasiyasi"  tushunchasi  ostida  dunyodagi  bir    qancha 
mamlakatlarning iqtisodiy,  ilmiy - texnik hamkorligi;  
- "ishlab chiqarish integrasiyasi" tushunchasi orqali sanoat,  agrosanoat yoki ilmiy - ishlab 
chiqarish majmualari tushuniladi. " Fanlar integrasiyasi" deyilganda esa bilimlar sintezining  turli  
shakllari, tushuniladi. 
 Umuman,  ilmiy      adabiyotlarda    "integrasiya"    tushunchasiga  quyidagicha  ta’rif  berilgan 
"integrasiya    -  bu    ayrim    tarkibiy  qismlarning  yangi  xossa  hosil  qilib  bir  butun  birlashish 
jarayonidir".  Pedagog  olim  V.P.Kuzminning  xulosasiga  ko‘ra,    integrasiya    -    tizimli 
yondoshuvdan iboratdir. Chunki " tizim" - bir butunning obyektiv shakli, " integrasiya" esa ayrim 
qismlarning birlashish mexanizmi  va natijasidir. 
Biz, " integrasiya" tushunchasiga berilgan   turli xil izohlarni  umumlashtirgan  holda,  bu 
jarayonni  u  yoki  bu  fanning  ularni  unifikasiyalar  va  majmualashtirishga  olib    keladigan    tarkibiy 
qismlarning yagona   dunyoqarash  mantiqiy  -  metodologik  o‘zaro ta’siri jarayoni deb bilamiz.  
O‘rganib    chiqqan  ilmiy  tadqiqotlarimizda            "integrasiyalash,  integrasiyalash  jarayoni" 
tushunchasi  bilan  bir  qatorda"  differensiyalash,  differensiyalash  jarayoni"  tushunchasi  ham 
uchraydi.  Integrasiyalash va  differensiyalash  jarayoni  inson  tafakkurining  ikki jihati bo‘lib,  bir  
tomondan,  olam - yagona butunlik sifatida, ikkinchi tomondan chuqur aniq qonuniyatlar va sifatiy  
o‘ziga    xos  turli  xil  tarkiblar  sistemalar  sifatida  namoyon  bo‘ladi.    Bu  ikkita  jarayon  bir-birini 
dialektik taqozo qiladi, to‘ldiradi va biri ikkinchisi orqali namoyon bo‘ladi. 
Ko‘pchilik  falsafa  sohasidagi  tadqiqot  ishlarida    integrasiya  va  differensiasiya  
jarayonlarining  o‘zaro munosabati o‘zgarmas va qo‘zg‘almas emasligi ta’kidlanadi.  
Ilmiy  bilimlar  taraqqiyotining  turli  bosqichlarida  bu  jarayonlardan  bittasi  ikkinchisidan 
ma’lum  vaqt  mobaynida  ustunlik  qilishi  mumkin.  Fan  -  texnika  taraqqiyotining      hozirgi  
bosqichida,  integrasiya  jarayoni    differensasiya    jarayoniga    nisbatan    ustunlik  qilmoqda. 
Shubhasiz,  ilmiy  bilimlar  differensasiyasi  fan,  texnika  taraqqiyotida  ma’lum  ahamiyatga  ega, 
ammo  u  hal  qiluvchi  ahamiyat  kasb  etmaydi.  Bu  vazifani  ilmiy  bilimlar  integrasiyasi  jarayoni 
bajaradi. 
I.T.Frolov  fikricha  -    "  integrasiyalash  g‘oyasi  fan  va  texnika  taraqqiyotidagi  asosiy  
yo‘nalishdir". 
 Hozirgi  kunda  fanlar  ta’limining,  jumladan  kasb  ta’limining    ilmiy  tadqiqot  ishlari  bilan 
integrasiyasi  muammosiga  e’tibor    ortib  bormoqda.    Bu  holat  o‘z  navbatida  tabiat  va  jamiyat 
taraqqiyoti  muammolarining  majmuaviy  xarakterda  ekanligini  isbotlamoqda,  ya’ni  ularning 
yechimi bir qancha fanlarning yutuqlarini amalda ta’lim jarayonida qo‘llash bilan bog‘liqdir. 

---

 
137 
Hozirgi  davrda    ta’limining,  jumladan  kasb  ta’limining    ilmiy  tadqiqot  ishlari  bilan 
integrasiyasining    yangi  zamonaviy  turi  bilishning  umumiy  ilmiy  shakllari  va  vositalari  paydo 
bo‘lishi  bilan  bog‘liq.  Fan  -  texnika  taraqqiyotining  hozirgi  bosqichida  ularning  shakllanish  
manbalari kasb ta’limida o‘rganiluvchi  tabiiy,  texnik,  pedagogik, metodik, gumanitar  va  boshqa 
fanlar orqali o‘zlashtirib olinuvchi umumiy ilmiylik tusini beruvchi tushunchalar hisoblanadi. Zero 
ta’limining,  jumladan  kasb  ta’limining    ilmiy  tadqiqot  ishlari  bilan  integrasiyasi  ko‘p 
tushunchalarga umumiy ilmiy tus berish  va  uni  shakllantirish asosida namoyon bo‘lmoqda.