Toshkent moliya instituti "ijtimoiy fanlar" kafedrasi

 

 

 

150 

 

Sxemasi: Barcha S — R dir  

Barcha R — B dir.  

Cheklash orqali aylantirish natijasida umumiy tasdiq (A) hukmdan juz’iy tasdiq (J) hukm hosil qilinadi.  

Masalan: Barcha planetalar — sharsimon.  

Demak, Yer - sharsimon.  

v) 

Predikatga  qarama-qarshi  qo’yish

. 

Bunda  xulosaning  sub’ekti  asosning  predikatiga,  xulosaning 

predikati asosning sub’ektiga zid bo’ladi.  

Masalan; Hamma talabalar bilimga chanqoq.  

Demak, hech bir talaba bilimga chanqoq bo’lmasligi mumkin emas.  

Formulasi: A - Barcha S-R dir,  

Demak, O - Ayrim S-R emasdir.  

Mantiqiy kvadrat bo’yicha A-O hamda E-J zid, ya’ni kontradiktor hukmlar hisoblanadi va uchinchisi istisno 

qonuniga bo’ysunadi. Bunda A ning chinligidan O ning yolg’onligi kelib chiqadi. Demak, zid hukmlardan 

bevosita xulosa chiqarish mumkin emas.  

Masalan: Sudning ayrim qarorlari oqlaydi (J).  

Sudning  hech  bir  qarori  oqlamayli  (E).  Xulosani  mantiqiy  kvadrat  bo’yicha  chiqarish  mumkin. 

Mushohadalar orasidagi munosabatlarga tayangan holda xulosa chiqarish mantiqiy kvadrat bo’yicha xulosa 

chiqarish, deb yuritiladi.  

Ma’lumki, mushohadalar orasida qarama-qarshilik, zidlik hamda bo’ysunish munosabatlari mavjud.  

A-E  hamda  J-O  mushohadadlar  orasida  qarama  -  qarshilik  munosabati  mavjud.  Bunda  bir  hukmning 

chinligidan  ikkinchisining  xatoligi  kelib  chiqishi  shart  zmas.  Masalan:  Ayrim  talabalar  reyting  ballarini 

to’playdi.  

Ayrim talabalar reyting balini to’play olmaydi.  

Bunda mushohadaning birinchisi asos, ikkinchisi xulosa bo’lishi mumkin.  

A-J hamda E-O hukmlari bo’ysunish munosabatida. Shuning uchun ham umumiy inkor (E) hukmdan juz’iy 

inkor (O), umumiy tasdiq (A) hukmdan juz’iy tasdiq (J) hukm hosil qilinishi mumkin.