Toshkent moliya instituti "ijtimoiy fanlar" kafedrasi

Dialektik  ziddiyat 

– 

bir-birini  istisno  etuvchi  qarama-qarshiliklarning  bilvosita  birligidir.  Qarama-

qarshiliklar  –  ziddiyatlarning  negizi,  bog‘lovchi  bo‘g‘inlar  esa  –  ularni  echish  mexanizmidir.  Quyidagi 

dalillar  bog‘lovchi  bo‘g‘inlar  roli  va  qarama-qarshiliklar  tushunchasiga  misol  bo‘lishi  mumkin:  Irsiyat  va 

o‘zgaruvchanlik  qutblarida  nafaqat  organizmning  avvalgi  holati,  balki  o‘zlashtirilgan  yangi  belgilari  ham 

saqlanishini ta’minlovchi genetik kod bog‘lovchi bo‘g‘in hisoblanadi. Ijtimoiy hayotda jamiyatning o‘ta boy 

va o‘ta qashshoq qatlamlari qarama-qarshiliklari o‘rtasida bog‘lovchi bo‘g‘in vazifasini o‘rta sinf bajaradi. 

O‘rta  sinf  mamlakat  aholisining  aksariyat  qismini  tashkil  etishi  lozimligi,  aks  holda  jamiyat  holati  doimo 

beqaror bo‘lishini Aristotel qadim zamonlardayoq qayd etgan. Zero, mayda mulkdorlar olgan daromadining 

bir  qismini  o‘z  ishini  rivojlantirishga  yo‘naltiradi,  bozor  kon’yunkturasini  o‘rganadi  va  unga  juda  tez 

moslashadi,  bozorni  zarur  tovarlar  va  xizmatlar  bilan  boyitadi.  YAna  bir  misol  –  shaxs  va  jamiyat 

munosabatlari.  Ma’lumki,  shaxs  va  jamiyat  qarama-qarshiliklar  hisoblanadi,  shaxs  a’zo  bo‘lgan  ijtimoiy 

guruhlar  ularning  o‘rtasida  bog‘lovchi  bo‘g‘in  sifatida  amal  qiladi.  Bu  va  boshqa  dalillar  bilishda

  ichki 

qarama-qarshiliklar  mavjudlgini  ham,  bog‘lovchi  bo‘g‘inlarni  ham  hisobga  olish  muhim  ekanligini 

ko‘rsatadi. 

XX  asr  30-yillarining  boshida  ingliz  fizigi  Pol  Dirak  pozitronlar,  ya’ni  elektronlarga  o‘xshash, 

lekin

 

musbat zaryadga ega bo‘lgan zarralar mavjudligini bashorat qildi. Garchi olim

 

o‘z nazariyasida biron-

bir  xato  topmagan  bo‘lsa-da,  aksilzarralar  mavjudligiga

 

uning  ishonchi  yuq  edi.

 

SHunday  qilib,  qarama-

qarshiliklar  aloqasi  va  ziddiyatlarni  echishning  bir-biri  bilan  bilvosita  bog‘liqligi  umumiy  xususiyat  kasb 

etadi,  aloqa  usuli  esa

 

bog‘lanish  xususiyati  bilan  belgilanadi.  Bog‘lovchi  bo‘g‘inlarning  o‘zi  ziddiyat 

qarama-qarshi a’zolari xossalarining uyg‘unligidan tashkil topadi.

 

Tafovut – 

avvalgi holatdan saqlanib qolgan xossalar ustunlik qilgani holda, ayni bir predmet xossalarining 

mos  kelmasligidir. 

«Tafovut» – har xillik, o‘z-o‘ziga, boshqa narsalar, hodisalar, jihatlarga mos kelmaslik 

munosabati. Tafovut kuchli yoki ahamiyatsiz bo‘lishi mumkin. 

Kuchli tafovut – predmetning o‘z-o‘zi bilan 

ziddiyatga  kirishish  omili

.  Bu  qarama-qarshilik  bosqichi

 

bo‘lib,  uning  echilishi  predmetning  butunlay 

o‘zgarishiga  olib  keladi.  SHunday  qilib,  ziddiyatlarning  kuchayishi  va  o‘z  echimini  topishi  rivojlanish 

manbai  hisoblanadi.  Rivojlanish  manbai  va  rivojlanishni  harakatlantiruvchi  kuchni  farqlash  lozim. 

Rivojlanish  manbai  –  ichki  hodisa,  predmetning  ichki  ziddiyatlaridir.  Vaholanki,  tashqi  ziddiyat  ham 

rivojlanishni harakatlantiruvchi kuch bo‘lishi mumkin. Masalan, siz shamollab qoldingiz. Ayni holda tashqi 

muhit  sizning  holatingiz  o‘zgarishini  harakatlantiruvchi  kuch  bo‘ldi.  Dialektik  ziddiyat  tarkibida  asosiy 

tomon manfiy xususiyatga ega, chunki u mazkur ziddiyatni bartaraf etish, inkor qilishga qaratilgan. Musbat 

tomon mazkur ziddiyatni saqlashga qaratilgan.