Sh. Sodiqova



Download 7,72 Mb.
Pdf ko'rish
bet140/253
Sana01.01.2022
Hajmi7,72 Mb.
#302667
1   ...   136   137   138   139   140   141   142   143   ...   253
Bog'liq
Maktabgacha pedagogika (sodiqova sh.) (1)

15-rasm.
  Estetik tarbiya  omillari.
Shuningdek,  bolalarni  borliqni  va  uning  go'zalligini  tahlil  etib 
borishga  o ‘rgatish  lozim:  “Seni  k o ‘ylagingga  qaysi  rangdagi  tufli  mos 
tushadi, deb o ’ylaysan?”, “U yim iz devoriga k o 'p ro q  qaysi rangdagi parda 
to ‘g ‘ri  tushadi:  k o ‘km i  yoki  yashil?”.  M azkur  holatda  bolaning  aynan 
javobining  o 'z i  muhim  emas,  asosiysi  uning  e ’tiborini  rangning  mos
144


kelishi  yoki  kelm asligiga  qaratish,  shuningdek,  boiada  u  ham   g o ‘zallik 
yaratishi m um kinligi haqidagi xulosani hosil  qilishga erishishdir.
Estetik  tarbiyaning  eng  m uhim   omili  -   bu 
tabiatdir.
  Tabiat  bilan 
doim iy ravishda m unosabatda boTm ay turib,  estetik jihatd an rivojlanish, 
estetik  tarbiyani  uyushtirish  m um kin  emas.  B oshqacha  aytganda,  tabiat 
hech  narsa  bilan  alm ashtirib  bo'lm avdigan  g o ‘zallik  manbai.  U  estetik 
his-tuvg'u,  kuzatuvchanlikni  rivojlantirish  uchun  boy  m aterial  beradi. 
Ayniqsa,  tabiat badiiy  obrazlar  orqali  ifodalansa,  yanada o ‘zining  estetik 
jihatini  yaqqol  nam oyon  etadi.  M asalan,  Quddus  M uham m adiyning 
“B olari”  she'rid a ana shu jihat yorqin aks  etgan:
G ‘uv -g ‘uv uchar bolari,
D uv-duv uchar bolari.
Guldan gulga q o ‘nishib,
Sharbat ichar bolari.
Sen qadrdon d o ‘stimiz,
A saling yeb,  o 'sd ik  biz.
Yasab berayin quti,
B og‘cham izda qol,  ari!
Jonajon tabiat estetik tarbiyaning qudratli vositasi boTib xizm at qiladi. 
Tevarak-atrofdagi  tabiat  g o ‘zalligi  hatto  eng  kichik  bolani  ham   quvon- 
tiradi.  Uning  tu y g ‘ular  va  xayollarda  saqlangan  g o ‘zalligi  bolalikda 
ayniqsa,  chuqur  va  yorqin  idrok  qilinadi,  inson  bularni  butun  hayoti 
davom ida esidan  chiqarmaydi.
Sayr,  ekskursiya  vaqtida  tarbiyachi  bolalarning  diqqatini  tabiatning 
rang-barangligiga,  uning  o ‘zgarishi  va  u y g ‘unligiga  qaratadi,  tabiat 
hodisalariga qiziqish u yg‘otadi, unga m uhabbat va ehtiyotkorlik m unosa- 
batini tarbiyalaydi,  asrab-avaylashga o‘rgatadi. B ularning ham m asi bo la­
larning estetik didlarini tarbiyalaydi, ular kishilam ing m ehnat natijalarini 
yaqqol  ko ‘rib,  atrofdagi  g o ‘zallik inson m ehnati tufayli yuzaga kelishiga 
ishonch  hosil  qiladilar.  M ana  shu jihatdan  estetik  tarbiyaning  yana  bir 
vositasi  sifatida 
mehnat
 yuzaga chiqadi.
M aktabgacha  ta ’lim  m uassasasi  yer  m aydonchasi  va  tabiat 
burchagidagi  o 'sim lik   va  hayvonlam i  kuzatish  ham da  parvarish  qilish 
bolalarda  estetik  idrokni,  ularga  nisbatan  to ‘g ‘ri  m unosabatni,  g o ‘zallik 
yaratish  xohishini  shakllantiradi  ham da  q izg 'in   faoliyatga  undaydi. 
Yilning  yoz  fasllarida  polizda,  gulzorda,  yer  m aydonchasida  m ehnat 
qilish jarayonida  ham   bolalar  estetik  zavq  oladilar.  K uzda  o ‘z  mehnati
145


m evasini  yeyish  bolaga  alohida  estetik  huzur  bag'ishlaydi.  Dala  va 
bog'larga  sayrga borganda tabiatning  go ‘zalligi va boyligidan,  u yerdagi 
dehqonlarning yaratuvchilik m ehnatlaridan benihoya zavqlanishadi.
Estetik tarbiya vositalari orasida 
san ’at
 m uhim  o ‘rin egallaydi.  S an’ at
-   ijtimoiy  ong  va  faoliyatning  o ‘ziga  xos  shakli  b o ‘lib,  tevarak-atrof va 
borliqni  badiiy  obrazlarda aks  ettirilishidir.
Estetik  tarbiyaning  eng  m uhim   omili  sifatida  san ’at  nafaqat  badiiy 
qadriyatlarni  idrok  qilish,  balki  ularni  yaratishni  ham   o ‘z  ichiga  oladi. 
Badiiy  qadriyatlarni  yaratishga  jam iyat  a’zolarining,  ayniqsa,  yosh 
avlodning  faol  ishtirok  etishi  ularda  estetik  did-farosat  va  talab-ehtiyoj- 
larning  rivojlanishiga,  ijodkorlik  qobiliyatlarini  ra g ‘batlantirishga  olib 
keladi.
M aktabgacha  ta ’lim  m uassasalarida  bolalarni  estetik  jihatdan 
tarbiyalashda  san’atning xilm a xil turlari  va janrlaridan,  xususan m usiqa 
va tasviriy  san’atdan foydalaniladi.
Estetik tarbiyaning vositalaridan yana biri 
qo 'g'irchoq  teatridir.
  Q o‘- 
g 'irchoq teatri  dunyoning  k o ‘plab xalq va  elatlariga  qadim   zam onlardan 
buyon  m a’lum.  U  jam iyat  hayotida  m uhim   aham iyat  kasb  etib  kelgan. 
Q o ‘g ‘irchoq  teatri  har  qaysi  davlatda  turli  shaklda,  turli  hajm da,  o 'z ig a 
xos  tarzda  taraqqiy  etib,  rivojlanib  kelgan.  M aktabgacha  yoshdagi  bo­
lalarni  estetik  tarbiyalashda  q o ‘g ‘irchoq  teatri  vositasidan  samarali 
foydalanish  -   bolalarning  iqtidori,  obyektiv  borliq  haqidagi  tasavvuri, 
dunyoqarashini yanada rivojlantirish uchun qulay shart-sharoitni yaratishi 
bilan  ahamiyatlidir.  Yurtboshim iz  ta ’biri  bilan  aytganda  “Y oshlam ing 
m a’naviy olamini bolalikdan boshlab ezgu g ‘oyalar asosida shakllantirish 
va kam ol  toptirish haqida  gap  borar  ekan,  yana bir m uhim  m asala  xusu- 
sida to ‘xtalib  o 'tish   o'rinli,  deb  o'ylaym an.  U ham  b o'lsa,  dunyoga hay- 
rat k o 'z i  bilan  boqib,  undan  o'zich a m a ’no  topishga  intiladigan m urg'ak 
farzandlarim izning  qiziqishi va  hissiyotlariga m os  q o 'g 'irc h o q  va  o'yin- 
choqlar ishlab chiqarish m asalasidir”.33 Zero, q o 'g 'irch o q  teatri vositasida 
bolaning atrof-m uhit, hayot haqidagi tasavvurlari, taassurotlari, u yoki bu 
hodisalarni  tushunish,  go'zallikni  k o 'ra   bilish  va  his  etishga  m a’suliyat 
hissi  oshadi.
Q o'g'irchoq   teatrining bolalam i  estetik tarbiyalashda nihoyatda kuch- 
li  ta ’sir  etishi  uning  soddaligi,  odatdan  tashqari  jo'shqinlig i  va  q o 'g 'ir- 
choqligi,  shuningdek,  badiiy  so'z,  musiqa,  qo'shiq,  raqs,  tasviriy  san’at
33.  Karimov I.A. Yuksak m a’naviyat-yengilm as kuch. -Т.:  «M a'naviyat». 2008.  157-b.
146


kabi  tarkibiy  qism larning  uzviy  jipslashib  ketganligi  bola  k o 'z   o ‘ngida 
yaqqol nam oyon b o ‘lishidir.
M aktabgacha yoshdagi bolalarning q o ‘g ‘irchoq teatri vositasida estetik 
sifatlarini  shakllantirish jarayonida quyidagi  bosqichlarning  amalga  oshi- 
rilishi m aqsadga muvofiqdir:
1)  o !tkazilishi  rejalashtirilgan  teatr  oldi  suhbati.  B olalarda  teatr  qah- 
ramonlarining  o'zig a  xos  tabiati,  xatti-harakatlari  haqidagi  tasavvurlarini 
savol-javob asosida aniqlash;
2)  teatr  tom oshaning  ta’sirchan,  his-tuyg‘u  v a  m azm unga  boy  tarzda 
o ;tkazilishi;
3)  teatr  nam oyishidan  so‘nggi  suhbat.  Bolalarning  voqealar,  ularning 
m azm un-m ohiyati haqidagi fikrlari;,~.
Shuningdek,  m aktabgacha  yoshdagi  bolalarning  badiiy  didini  o‘sti- 
rishda 
kitoblar
  m uhim   rol  o ‘ynaydi.  K itoblar  faqat  bolalarning  yoshiga 
mos,  mavzu,  m azm un  bilangina  emas,  shu  bilan  birga bayon  qilish  usuli 
ham da bezatilishi bilan ham  ajralib turishi ju d a muhimdir.
Ayniqsa,  ikki-uch  yoshli  bolalar  uchun  chiqarilgan  kitoblarda  so ‘z- 
lardan ko ‘rarasm larning ta ’siri katta b o ‘ladi.  B ola kitobchadagi rasmlarni 
qayta-qayta o ‘z o ‘rtoqlariga,  kattalarga,  q o ‘g ‘irchog‘iga “o ‘qib” berish bi­
lan  uning m azmunini  o ‘z xotirasida mustahkamlaydi.  Kitobdagi  chiroyli, 
yorqin rasmlar bolalarning badiiy didini tarbiyalaydi.
Bolalar  tom onidan  eng  ko ‘p  o'qiladigan  kitoblar 
ertaklard'w.
  Ertaklar 
qisqa syujetli, tilining hayotiy va jonliligi bilan ajralib turadi. Bundan tash- 
qari ertak qahram onlarining bolalarga yaqin va tanish ekanligi ham ular bi­
lan birga hayratlanish, voqealam i qiziqish bilan eshitish im konini beradi.
Estetik tarbiya m aktabgacha ta ’lim m uassasalarida rasm  chizish,  qirqib 
yelimlash,  loy  ishi  kabi  faoliyatlar  orqali  am alga  oshiriladi.  A na  shu 
nuqtayi nazardan bolalarni estetik tarbiyalashda 
tasviriy son ’at
 muhim  rol 
o ’vnaydi.  Bolalarning  badiiy-estetik  tasaw urlari  tevarak-atrofdagi  jonli 
va jonsiz  narsa-hodisalam i  turli  usullar  (rasm  chizish,  qirqib-yelimlash, 
loydan  narsalar yasash,  tikish),  an ’anaviy  (akvarel  bo‘yo g‘i,  bo‘r,  qalam, 
m o‘yqalam, flomaster, rangli qalam va iplar, qog‘oz, karton, yelim, igna) va 
noan’anaviy (paxta, gubka,  barmoqlar yordamida, sham,  g u g u rtch o ‘plari) 
vositalar  orqali  tasvirlashda  nam oyon  bo'ladi.  Bularni  badiiy-estetik 
savodxonlikning dastlabki elementlari sifatida qabul qilish mumkin.
34.  Azizova  Z.  M aktabgacha  katta  yoshdagi  bolalarda  qo‘g ‘irchoq  teatri  vositasida 
axloqiy-estetik sifatlam i shakllantirish, — Т.,  2010. -  4-b.
147


M aktabgacha yoshdagi  bolalar tasviriy  k o ‘nikm a  va  malakalarni  oson 
o'zlashtiradilar. Ikki-uch yoshli bola qalam va m o‘yqalamni to 'g 'ri ushlash 
malakasini  oson  egallaydi,  undan  foydalanishni  qiyinchiliksiz  o ‘rganib 
oladi.  Olti  yoshda  bola  bir  qancha  k o ‘nikma  va  malakalar  zaxirasiga  ega 
bo ‘ladi va ulardan yangi predmetlam i tasvirlashda kerakli usullarni qo‘llab, 
mustaqil ravishda o ‘z aql-idrokiga tayangan holda foydalanishi mumkin.
w  
x  ... 
M aktabgacha ta 'lim  m uassasalarida m usiqa

Download 7,72 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   136   137   138   139   140   141   142   143   ...   253




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish