Махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги

 
 
90-расм.
Одам инсулинини молекуляр генетик метод орқали синтезлаш
соҳасида тадқиқотларнинг 1-босқич схемаси.

 
 
Ген инженерияси методи билан оқсил ишлаб чиқаришнинг биринчи 
босқичи – керакли оқсилни кодловчи ДНКни ажратиб олиш. Бу босқич 
айнан бир хил усул билан: мазкур ген иРНКсининг нусхаси кДНК 
клонлаштирилади. Дастлабки бирор органдан, масалан жигардан (А) 
барча иРНК ажратиб олинади, сўнгра иРНКдан ревертаза ферменти 
таъсирида кДНК нусха олинади (Б). Эндиликда кДНК мос векторга, 
одатда плазмидага уланади (В). “Реомбинант” плазмидалар Е.соli 
бактерияси ҳужайрасига киритилади (Г). 
Плазмидалар ўтказилган бактерия популяциясида танлаш ўтказилиб 
керакли кДНКли клон ажратилади (иРНК оқиш рангда, кДНК-
қорамтир, ДНК – қора рангда кўрсатилган).. Агарда кДНКнинг бир 
қисми тўлалигича бўлса, уни оқсил олишлик учун махсус векторга 
киритиш мумкин бўлади.

---

439 
 
91-расм. 
Одам инсулинини молекуляр генетик метод орқали синтезлаш 
соҳасида тадқиқотларнинг якуний босқич схемаси.

 
Бактериядан одам оқсилини олиш учун фақат генни бактериал 
плазмидага (мазур ҳолатда кДНК) киритишнинг ўзигина етарли эмас. 
Ҳужайрада геннинг маъносини “ўқиб” у орқали керакли оқсилни 
ҳосил қилишлик учун яна бир қанча кетма – кет фаолият кўрсатувчи 
регуляторлар тизимини ҳам қўшиш керак. а
1
– антитрипсиннинг 
плазмида ҳосил қилувчи этаплари схемада келтирилган. Бу оқсил 
генининг кДНКси (оқиш рангда) Е.соliнинг рBR322 плазмидасига 
киритилади. кДНК олдидан λ бактериофагидан олинган промотор 
(ёрқин рангли), шунингдек, ўша фаг N оқсилининг гени ҳам ишга 
туширилади. Бу ген трансрипциянинг тасодифан тўхтаб қолишининг 
олдини олиш учун зарур. Транцляция жараёни сайтдан фойдаланишда 
с11 генидан, ҳамда λ фагидан олинган рибосомага уланганда эффектли 
боради. Шундай таркибли плазмида ҳужайра ичига киритилади, унда 
маълум ҳароратда катта миқдорда одамнинг а
1
– антитрипсини ҳосил 
қилинади. Бу ҳужайрада барча синтезланувчи кДНКсиз оқсиллар (А) ва 
кДНК иштирокидаги (Б) оқсилларнинг электрофорез (пастда ўнг 
томонда) натижалари билан тасдиқланади (Б): а
1
– антитрипсин 
(стрелка билан кўрсатилган) доминант оқсилга айланади. 

---

440