Politexnika instituti

148 
1. Ma‟naviyat va ma‟rifat – davlat siyosatining ustuvor yo’nalishi. 
 
Har  qanday  jamiyat  taraqqiyoti,  uning  darajasi  fuqarolar  ma‘naviyati,  turmush  tarzi, 
kishilarning  ma‘naviy-moddiy,  ijtimoiy  ehtiyojlari  hamda  ularning  qay  darajada  qondirilishiga 
bog’liq.  Mustaqillik  davrida  tarixan  qisqa  muddat  ichida  mamlakatimizda  ijtimoiy-siyosiy, 
iqtisodiy, ma‘naviy-ma‘rifiy va tarbiyaviy mafkuraviy sohalarda ulkan o’zgarishlar ro’y berdi.
 
Ma‘rifiy-ma‘naviy  islohotlar  davlat  siyosatining  asosiy  ustuvor  yo’nalishiga  aylandi. 
Joylarda  ma‘naviyat  bilan  bog’liq  tadbirlarning  amalga  oshirilishi  uchun  butun  mas‘uliyat 
hokimlar,  vazirliklar,  idoralar,  tashkilotlarning  birinchi  rahbarlari  zimmasiga  yuklatildi. 
Ma‘naviyati  yuksak  millat  va  davlatning  kelajagi  buyuk  bo’lishi  mumkinligi  omma  ongiga 
singdirildi.  Tarixiy,  madaniy-axloqiy,  ijtimoiy-siyosiy  qadriyatlarga  jamiyatni  poklantiruvchi, 
kelajakni ma‘naviy jihatdan mustahkamlovchi omil, deb qarala boshlandi.
 
Mamlakatimizning birinchi Prezidenti Islom Karimov qayd etganidek, mustaqillik davrida 
bajarilishi lozim bo’lgan eng ustuvor vazifa 
xalqimiz orasida katta ma‟rifiy-amaliy ishlarni olib
 
borib,  milliy  mafkuramizga  kuch-quvvat  beradigan,  uni  yangi-yangi  marralar  sari  safarbar 
etadigan,  keng  ommaga  ta‟sir  o’tkazishga,  xalqni  o’ziga  tarafdor  etishga  xizmat  qiladigan 
siyosiy,  ijtimoiy,  iqtisodiy,  ma‟naviy  manbalarni  to’g’ri  belgilab  olishdir
"  (Karimov  I.A
 
O’z
 
kelajagimizni o’z qo’limiz bilan qurmoqdamiz. -T.: O’zbekiston, 1999. B. 16.) .
 
Darhaqiqat, mustaqil O’zbekistonda ma‘naviyat sohasidagi vazifalar ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy 
barqarorlik sharoitida muttasil ravishda bajarib kelinmoqda. Chunonchi, istiqlolning dastlabki yillarida 
jamiyat ma‘naviy hayotidagi bosh vazifa – eskicha fikrlash sarqitlarini bartaraf etish bo’lgan bo’lsa, 
ijtimoiy  taraqqiyotning  hozirgi  bosqichidagi  eng  muhim  vazifa  erkin  fuqarolik  jamiyatining 
ma‘naviyatini  shakllantirish.  Bir  so’z  bilan  aytganda,  ozod,  o’z  haq-huquqlarini  yaxshi  taniydigan, 
boqimandalikning har qanday ko’rinishlarini o’zi uchun or deb biladigan, o’z kuchi va aqliga ishonib 
yashaydigan,  ayni  zamonda  o’z  shaxsiy  manfaatlarini  xalq,  Vatan  manfaatlari  bilan  uyg’un  holda 
ko’radigan komil insonlarni tarbiyalashdan iborat bo’ldi.
 
Ma‘naviyat  jamiyat  a‘zolarini  ruhan  poklantiruvchi,  ma‘nan  yuksaltiruvchi,  inson  ichki 
dunyosiga, irodasiga kuch-quvvat beruvchi, millat vijdonini uyg’otuvchi va doimiy harakatdagi 
kuchdir.  Birinchi  Prezidentimiz  Islom  Karimov  ta‘biri  bilan  aytganda,  yangi  asr  bo’sag’asida 
ma‘naviyat sohasidagi strategik maqsadimiz 
milliy qadriyatlarimizni tiklash,
 
o’zligimizni
 
anglash, 
milliy g’oya va mafkurani shakllantirish, muqaddas dinimizning ma‟naviy hayotimizdagi o’rnini 
va hurmatini tiklash kabi mustaqillik yillarida boshlangan ezgu ishlarimizni izchillik bilan davom 
ettirish, ularni yangi bosqichga ko’tarish va ta‟sirchanligini kuchaytirishdir
"
 
(Karimov I.A. Ozod 
va obod Vatan, erkin va farovon hayot pirovard
 
maqsadimiz. 8-j. -T.: O’zbekiston, 2000. B. 24).
 
1994 yil 23 aprelda mamlakatimiz ma‘naviy hayotida muhim voqea yuz berdi. Respublika 
Ma‟naviyat  va  ma‟rifat  jamoatchilik  markazi  tashkil  etildi.  Ushbu  markaz  qisqa  davr  ichida 
xalqimizning  boy  ma‘naviy  merosini  o’rganish,  milliy  va  umuminsoniy  qadriyatlar  asosida 
mamlakat  va  millat  kelajagini  belgilaydigan  ilg’or  g’oyalarni  yuzaga  chiqarish  bo’yicha  katta 
ishlarni  amalga  oshirdi.  Shu  bilan  birga,  ma‘naviyat  va  ma‘rifat  masalalarini  bevosita  ja-
moatchilik  yo’li  bilan  rivojlantirishga  alohida  e‘tibor  qaratildi.  Ushbu  yo’nalishdagi  faoliyatni 
yanada rivojlantirish maqsadida O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 1996 yil 9 sentabrdagi 
Ma‘naviyat  va  ma‘rifat  jamoatchilik  markazi  faoliyatini  yanada  takomillashtirish  va 
samaradorligini  oshirish  to’g’risidagi  Farmoni  jamiyatni  ma‘naviy  barqarorlashtirishda  muhim 
ahamiyat kasb etdi.
 
Farmonga asosan, 1997 yildan boshlab 1 oktabr O’qituvchilar va murabbiylar kuni deb e‘lon 
qilindi, Ma‘naviyat nashriyoti tashkil etildi, Ma‘naviyat va ma‘rifat jamoatchilik markazi qoshida 
Oltin meros xalqaro xayriya jamg’armasi tuzildi.
 
Istiqlol  yillarida  O’zbekistonda  milliy  madaniyatni rivojlantirish, ayniqsa,  uning  moddiy-
texnik  bazasini  mustahkamlashga  katta  e‘tibor  berildi.  Ma‘lumki,  mamlakatimiz  jahon 
sivilizatsiyasining  muhim  o’choqlaridan  biri  sifatida  ko’plab  tarixiy-madaniy,  me‘moriy 
yodgorliklarga  ega.  Biroq,  sobiq  Ittifoq  davrida  ularni  saqlash,  ta‘mirlash  ishlari  qoniqarsiz 
ahvolda  edi.  Istiqlol  esa  noyob  obidalarni  saqlash,  ularni  kelgusi  avlodlarga  bekamu  ko’st 

---

149 
yetkazish imkonini berdi. Sobiq tuzum davrida 6700 dan ortiq madaniy va tarixiy yodgorliklarni 
ta‘mirlash ishlariga 1990 yilda 12,4 mln. so’m ajratilgan bo’lsa, 1992 yilda respublika byudjetidan 
bu  maqsadga  ajratilgan  mablag’lar  65,4  mln.  so’mni  tashkil  etdi.  Jumladan,  1991-1997  yillar 
davomida  Samarqand  madaniyat  va  tarixiy  yodgorliklarini  ta‘mirlash  ustaxonasi  tomonidan 
bajarilgan ishlar hajmi 20, Shahrisabz ustaxonasi bajargan ishlar hajmi 23 barobar oshdi.
 
1997 yilda Buxoroda 366 mln. so’m, Xivada 185 mln. so’m, Amir Temur nomi bilan bog’liq 
qadamjolarni  ta‘mirlash  ishlarining  ikkinchi  bosqichi  bo’yicha  250  mln.  so’m  hajmidagi  ishlar 
amalga oshirildi. 1999 yilda ushbu maqsadlar uchun 700 mln. so’m ajratilgan bo’lsa, bu raqam 
2000 yilda 750 mln. so’mga yetdi
 
Sovetlar  mustabid  tuzumi  sharoitida  o’zbek  milliy  madaniyati  ko’p  zarar  ko’rdi.  Barcha 
mustamlakachilar kabi kommunistik mafkura namoyondalari ham o’zbek xalqini qul qilish uchun, 
eng avvalo, uning milliy madaniyatini yo’q qilishga urindilar.
 
O’zbek xalqi katta yo’qotishlarga qaramasdan, o’zligini, o’z milliy madaniyatini saqlab qola 
bildi. Bu esa mustamlakachilar davrida yo’qotilgan, toptalgan madaniy merosni tiklash, o’zligini 
anglash imkonini berdi.
 
Mustaqillik yillarida mamlakat aholisiga axborot-kutubxona xizmati ko’rsatishni yaxshilash, 
uni yangi sifat darajasiga ko’tarish, fuqarolarning ilmiy, ta‘lim, axborot va madaniyat sohasidagi 
qiziqishlarini  zamonaviy  axborot  texnologiyalari  asosida  tezkorlik  bilan  qondirish  masalalariga 
ham  alohida  e‘tibor  berildi.  Shu  maqsadda  2006  yil  20  iyulda  O’zbekiston  Respublikasi 
Prezidenting Respublika aholisini axborot-kutubxona bilan ta‘minlashni tashkil etish to’g’risidagi 
Qarori qabul qilindi.
 
Ushbu Qarorni amalga oshirish natijasida respublikada axborot-kutubxona muassasalarining 
umumiy  soni  12  mingdan  ortdi,  shu  jumladan,  axborot-kutubxona  markazlari  1863  tani,  davlat 
hokimiyati organlari, davlat va xo’jalik boshqaruvi organlari kutubxonalari esa 9 mingdan ortiqni 
tashkil  etdi.  Kutubxonachilik  sohasiga  zamonaviy  kompyuter  va  multimediya  texnologiyalarini 
joriy etish orqali axborot-kutubxona muassasalarida to’liq matnli elektron resurslarni o’z ichiga 
olgan  elektron  katalog  orqali  ma‘lumotlarni  tezkor  izlash  imkoniyatini  ta‘minlovchi 
avtomatlashtirilgan tizim joriy etildi.
 
Ayni paytda O’zbekistonda yosh iqtidorlarni qo’llab-quvvatlash, yuqori malakali madaniyat 
xodimlari tayyorlash ishiga ham katta e‘tibor berilmoqda. Respublikada sohaga ixtisoslashgan oliy 
ta‘lim muassasalari, san‘at va madaniyat kolleji va akademik litseylar faoliyat yuritmoqda. Ularda 
o‘ minglab talaba ta‘lim olmoqda. Yoshlar iqtidorini kashf etish va qo’llab-quvvatlash maqsadida 
turli respublika tanlovlari va festivallari o’tkazilmoqda.
 
Jamiyat ijtimoiy-madaniy, siyosiy barqarorligini ta‘minlashda milliy istiqlol g’oyasining roli 
tobora  ortib  borayotgani  kabi,  boshqa  tomondan,  mazkur  qadriyatlarning  ijtimoiy  ahamiyatini 
keng targ’ib etishda madaniyat muassasalarining o’rni yanada oshmoqda.
 
Ta‘kidlash lozimki, mustaqillik yillarida zamon, hayot talabiga binoan ma‘naviy-ma‘rifiy 
ishlarni yangi davr talabi va manfaatlariga mos takomillashgan tizimi shakllantirildi. Bunda ta‘lim 
tizimi, muzeylar, madaniyat uylari va saroylari, axborot resurs markazlari, madaniyat va istirohat 
bog’lari ommaviy madaniyat muassasalari sifatida millionlab aholiga ma‘naviy-ma‘rifiy xizmat 
ko’rsatmoqda.
 
Bugungi  kunda  O’zbekiston  “Milliy  tiklanishdan-milliy  yuksalish  sari”  tamoyili  asosida 
taraqqiyotning yangi bosqichiga qadam qo’ydi. Yangi davr shiddati ta‘lim-tarbiya tizimiga ham 
o’zining aniq, qat‘iy talablarini qo’ymoqda.
 
Ushbu talablar doirasida ta‘lim sohasida pedagoglarning moddiy-ma‘naviy sharoiti tubdan 
yaxshilanib, ta‘lim sifatini oshirishning zamonaviy texnologiyalari joriy qilinmoqda.
 
Tarbiya  va  ta‘limni  bir-biridan  alohida  ajratib  bo’lmaydi,  bu  ikki  jarayon  o’zaro  uyg’un, 
uzluksiz  asosda  tashkil  etilgandagina  odobli,  axloqiy  fazilatlarga  ega,  yuksak  ma‘naviyatli,  shu 
bilan birga bilimdon, zukko, ruhan va jismonan sog’lom, keng dunyoqarash va tafakkurga ega, 
zamonaviy kasb-hunar egasi bo’lgan vatanparvar yoshlarni yetishtirib beradi.
 
2019-yil  3-mayda  O’z.R  Prezidentining  “Ma‟naviy-ma‟rifiy  ishlar  samaradorligini  oshirish 
bo’yicha qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi Qarori (PQ-4307) qabul qilindi. 2019-yil 23-avgust 

---

150 
kuni  O’z.R  Prezidenti  SH.M.Mirziyoyev  huzurida  Yoshlarni  vatanparvarlik  ruhida  tarbiyalash  va 
jamiyatda o’qituvchi mavqeini oshirish” masalalariga bag’ishlangan videoselektor majlisi bo’lib o’tdi. 
Majlisda belgilangan vazifalarni hayotga tadbiq qilish, yosh avlodda mustaqil va baxtli hayot uchun 
zarur  ijtimoiy  malaka  hamda  fazilatlarni  yoshiga mos,  bosqichma-bosqich  shakllantirish  maqsadida 
2019-yil  31-dekabrda  “Uzluksiz  ma‟naviy  tarbiya  konsepsiyasi”  qabul  qilindi  (Vazirlar 
Mahkamasining 1059-sonli qarori).
 
8 ta bob va 70 banddan iborat Uzluksiz ma‘naviy tarbiya Konsepsiyasi quyidagi bosqichlarni 
qamrab oladi:
 
birinchi bosqich – oilalarda (ikki davr asosida: birinchi davr – homila davri, ikkinchi davr – bola 
tug’ilganidan 3 yoshgacha bo’lgan davr);
 
ikkinchi bosqich – maktabgacha ta‘lim 3-6 (7) yoshgacha bo’lgan davr;
 
uchinchi bosqich – umumiy o’rta ta‘lim tizimida (ikki davr asosida: birinchi davr – 7 (6)-
10 yosh boshlang’ich sinf, ikkinchi davr – 11-17 yosh o’rta va yuqori sinflar);
 
to’rtinchi bosqich – ishlab chiqarishda faoliyat ko’rsatayotgan va band bo’lmagan yoshlar, 
shuningdek, o’rta maxsus kasb-hunar va oliy ta‘lim muassasalari tizimida (ikki davr asosida: 
birinchi davr-o’rta maxsus kasb-hunar va oliy ta‘lim bilan qamrab olinmagan, shuningdek, ishlab 
chiqarishda faoliyat ko’rsatayotgan va band bo’lmagan yoshlar – 17-30 yosh, ikkinchi davr-o’rta 
maxsus kasb-hunar, oliy ta‘lim muassasalarining o’quvchi-talabalari 15-22 (24) yosh).
 
Konsepsiya doirasida 2020-2021-oq‘uv yilidan boshlab umumiy o‘rta ta‘lim muassasalarida 
I-XI  sinflar  uchun  Odobnoma,  Vatan  tuyg’usi,  Milliy  istiqlol  g’oyasi  va  ma‘naviyat  asoslari, 
Dinlar tarixi fanlarini birlashtirgan holda “Tarbiya” fani joriy qilindi.
 
 
 

---