Politexnika instituti

136 
2.Sog’liqni saqlash tizimidagi islohotlar.
 
 
O’zbekiston mustaqillikni qo’lga kiritishi bilan mamlakat sog’liqni saqlash infratuzilmasini 
rivojlangan davlatlar darajasiga ko’tarish, aholi sog’lig’ini himoya qilish tizimidagi kamchilik va 
nuqsonlarni bartaraf etish vazifasi yuzaga keldi.
 
Aholi salomatligiga g’amxo’rlik qilish O‘zbekjstonda amalga oshirilayotgan kuchli ijtimoiy 
siyosatning  tarkibiy  qismidir.  O‘zbekiston  Respublikasining  Konstitutsiyasi,  OITS  bilan 
kasallanishning oldini olish to’g’risida (1991-yil), Davlat sanitariya nazorati to’g’risida (1992-yil), 
Fuqarolar  salomatligini  muhofaza  qilish  to’g’risida  (1996-yil  29-avgust),  Dori  vositalari  va 
farmatsevtika faoliyati to’g’risidagi (1997-yil) Qonunlari aholi salomatligini saqlashning huquqiy 
kafolati bo’lib xizmat qilmoqda.
 
1996 yilning 29 avgustidan Fuqarolar sog’lig’ini saqlash to’g’risidagi Qonun kuchga kirdi, 
unda davlat siyosatining sog’liqni saqlash tizimiga yangicha yondashuvi ifodalandi.
 
Bozor  iqtisodiyotiga  o’tish  sharoitida  tibbiyot  muassasalarini  xususiylashtirish  tadbirlari 
amalga  oshirildi.  1991-1996-yillarda  249  ta  tish  protezlash  muassasalari  va  stomatologik 
poliklinikalar,  28  ta  xo’jalik  hisobidagi  tibbiy  ko’rik  poliklinikalar,  jami  342  ta  tibbiyot 
muassasalari, 1999-2001-yilda 154 ta tibbiyot subektlari xususiylashtirildi. Shaxsiy tibbiy xizmat 
ko’rsatuvchi  subektlar  ham  vujudga  keldi.  2001-yilda  Sog’liqni  saqlash  vazirligi  tomonidan 
faoliyat yuritish uchun litsenziya (ruxsatnoma) olgan nodavlat muassasalar va firmalar soni 1700 
taga, shaxsiy tibbiy xizmat ko’rsatuvchi subektlar soni 4000 taga yetdi.
 
Aholiga  tibbiy  xizmat  ko’rsatish  ishlariga  respublika  Sog’liqni  saqlash  vazirligi,  uning 
viloyatlar  va  Toshkent  shahar  boshqarmalari,  shahar  va  tumanlari  bo’limlari  bosh-qosh 
bo’lmoqdalar.  O‘zbekiston  kasaba  uyushmalari  federatsiyasi,  Qizil  Yarimoy  jamiyati,  Sog’lom 
avlod uchun”, “Mehr-shafqat”, “Sog‟lomlashtirish va sport”, nogironlar respublika jamg’armalari 
sog’liqni saqlash tarmoqlarini rivojlantirishga ko’maklashmoqdalar.
 
Respublikamizda  onalar  va  bolalar  salomatligini  muhofaza  qilishga  alohida  e‘tibor 
berilmoqda.  Hukumat  topshirig’i  bilan  “Homilador  ayollarni  va  bolalar  salomatligini 
mustahkamlash  bo’yicha  Milliy  dastur”,  “Yosh  avlodni  sog‟lomlashtirish  kompleks  dasturi” 
ishlab chiqildi. Ularning hayotga tadbiq etilishi ijobiy natijalar berdi. Barcha shahar va tumanlarda 
“Ona va bola” markazlari tashkil etildi. Nukus, Namangan, Qarshi, Jizzax shaharlarida Respublika 
akusherlik  va  ginekologiya  ilmiy  tekshirish  institutining  filiallari  ochildi.  Minglab  bolalar 
poliklinikalari,  akusherlik-ginekologiya  kabinetlari,  tug’uruqxonalar,  Nikoh  va  oila”  hamda 
tibbiy-genetik  konsultatsiya  punktlari  onalar  va  bolalarga  tibbiy  xizmat  ko’rsatmoqdalar.  Yosh 
oilalarni mustahkamlash maqsadida 311.646 ta yosh oila tibbiy patronaj nazoratiga olindi, 102.390 
nafar turmush qurayotgan yoshlar tibbiy ko’rikdan o’tkazildi, 89125 nafar yoshlar oila va nikoh 
asoslari  bo’yicha  o’qitildi.  Onalar  va  bolalarga  ko’rsatilgan  g’amxo’rlik  natijasida  tug’ilish 
jarayonida bolalar va onalar o’limi keskin kamaydi. 1991-yilda bolalar o‘limi har 1000 ta tug’ilgan 
bolaga  51,4  tani  tashkil  etgan  bo‘lsa,  1999-yilda  bu  ko’rsatkich  20,2  taga  yoki  2,5  baravarga 
kamaydi. Shu yillarda onalar o‘limi har 100 ming tirik bolaga nisbatan 65,3 tadan 31 taga yoki 2,1 
marta kamaydi.
 
Yetim  bolalar  va  farzandsiz  oilalar  to’g’risida  g’amxo’rlik  “Kinderdorf”  (bolalar 
mahallalari)  Avstriya  loyihasining  O‘zbekistondagi  say-harakatlari  natijasida  yetim  bolalar  va 
farzandsiz  oilalarning  ko’pchiligi  uy-joyli  va  bus-butun  oila  bo‘lib  yashash  baxtiga  muyassar 
bo‘lmoqdalar.
 
Sog’liqni 
saqlash  sohasida  muammolarni  hal  qilish  maqsadida  O’zbekiston 
Respublikasining  Birinchi  Prezidenti  Islom  Karimov  1998  yil  10  noyabrda  O’zbekiston 
Respublikasi sog’liqni saqlash tizimini isloh qilish davlat dasturi haqidagi Farmonni imzoladi.
 
Ushbu  Dastur  sog’liqni  saqlash  tizimini  isloh  qilish,  aholining  ijtimoiy  muhofazasi 
prinsiplariga  to’laqonli  amal  qilish,  tibbiy  yordamning  kafolatliligi  va  ommabopligini 
ta‘minlashga qaratilgan edi. Davlat dasturida quyidagi muhim yo’nalishlar o’z aksini topdi:
 
-sog’liqni saqlash sohasini moliyalashtirish tizimini mukammallashtirish; -tibbiy yordamning 
dastlabki bosqichini isloh qilish;
 

---

137 
-davlat tomonidan kafolatlangan, samarali tez tibbiy yordam tizimini yaratish;
 
-ona va bolaga ko’rsatilayotgan tibbiy yordamni takomillashtirish;
 
-davlatning mustahkam sanitar-epidemiologik tinchligini ta‘minlash.
 
Shu maqsaddan kelib chiqib, O’zbekistonda sog’liqni saqlash tizimining maqsadli dasturi 
hayotga tatbiq etildi. Dasturda tibbiy xizmatlar ko’rsatish tizimini tubdan modernizatsiya qilish, 
muhim  yo’nalish  bo’lgan  maxsus  ambulator  poliklinika  va  profilaktik  tibbiyotni  rivojlantirish, 
shuningdek,  ona  va  bola  sog’lig’ini  himoya  qilish  tizimi  sifatini  oshirish,  tashxis  qo’yish  va 
davolash  jarayonida  yangi  tibbiy  texnologiyalardan  keng  foydalanish,  yuqori  toifali  tibbiyot 
xodimlari tayyorlash tizimini mukammallashtirish ko’zda tutilgan edi.
 
Sog’liqni  saqlash  tizimida  qabul  qilingan  chora-tadbirlar  aholi  salomatligini  yaxshilash 
samaradorligining jahon tajribasida umumqabul qilingan monitoring ko’rsatkichlariga asoslandi. 
Ularning  ichida  asosiysi  insonning  o’rtacha  umr  ko’rish  ko’rsatkichi  hisoblanadi.  Ushbu 
ko’rsatkich o’zida aholining turmush tarzini aks ettiradi. Shuningdek, ushbu indikator millatning 
salomatligi  holatini  belgilaydi,  davlat  olib  borayotgan  ijtimoiy-iqtisodiy  siyosat,  tibbiyot 
xizmatlari, tashqi muhit muhofazasi, ta‘lim va boshqa omillarga bog’liq.
 
O’zbekistonda  mustaqillik  yillarida  umr  ko’rish  davomiyligi  tez  sur‘atlarda  o’sdi,  (1990 
yilda 67,2 yosh, 2012 yilda 72,9 yosh). Ushbu ko’rsatkich erkaklarda 70,7 yosh, ayollarda 75,2 
yoshni tashkil etib, MDH davlatlarining ko’rsatkichlariga qaraganda ancha yuqori.
 
Mustaqillik yillarida aholiga tibbiy xizmat ko’rsatishning rivojlangan tizimi bunyod etildi. 
1991-2001-yillarda  19,5  ming  o’rinli  shifoxonalar,  95,7  ming  tashrifli  poliklinikalar  qurilib, 
foydalanishga topshirildi. 1991-yilda shifoxonalar soni 1300 tani tashkil etgan bo’lsa, 2001-yilda 
ularning  soni  1500  tadan  ortdi.  Ambulatoriya-poliklinikalarning  soni  esa  1990-yilda  3139  tani 
tashkil etgan bo’lsa, 2010-yilda qariyb 2 baravar ko’payib, 5886 taga yetdi. 2000-2010-yillarda 
qishloq joylarida 3208 ta qishloq vrachlik punkti tashkil etildi.
 
Respublikamizda  shifokorlarning  malakasini  oshirish  va  qayta  tayyorlashga,  yosh 
shifokorlarni tayyorlash ishlariga alohida e‘tibor berildi. Bu borada 7 ta oliy tibbiy o’quv yurtlari, 
o’rta tibbiy bilim yurtlari va kollejlar faoliyat ko’rsatmoqda. Aholiga turli ixtisosliklar bo’yicha 
tibbiy xizmat ko’rsatuvchi mutaxassis-shifokorlar soni ming nafarga ko’paydi. O‘zbekistonda bir 
shifokorga o’rta hisobda 300 ga yaqin kishi to’g’ri keladi, bu ko’rsatkich ko’pgina mamlakatlarga 
nisbatan ancha yuqoridir.
 
Davlat ijtimoiy-iqtisodiy holatining muhim indikatorlaridan biri, bu ona va bola salomatligi 
ko’rsatkichidir.  O’zbekistonda  ona  va  bola  sog’lig’i  muhofazasi  bo’yicha  xalqaro  standartlarni 
hayotga  tatbiq  etishga  alohida  e‘tibor  qaratilmoqda.  Ona  va  bolaning  reproduktiv  salomatligi 
bo’yicha  olib  borilayotgan  ishlar  XSXT  hamda  BMTning  UNISEF  va  UNFPA  agentliklari 
tomonidan  yuqori  baholangan.  Xalqaro  Save  children  (Buyuk  Britaniya)  tashkilotining 
ma‘lumotlariga  qaraganda,  ayollar  uchun  yaratilgan  shart-sharoitlar  borasida  O’zbekiston 
jahondagi  125  ta  davlat  o’rtasida  19-o’rinni,  onalikni  himoya  qilish  bo’yicha  esa  27-o’rinni 
egallaydi.
 
Davlatimizda amalga oshirilayotgan profilaktik va epidemiyalarga qarshi faoliyat natijasida 
ko’p kasalliklarning ko’rsatkichlari pasaydi, ayrimlari butunlay barham topdi.
 
O’zbekiston  Respublikasi  sog’liqni  saqlash  tizimi  bugun  yetarli  darajada  moddiy-texnika 
bazasi va kadrlar potensialiga ega. Yangi, jahon talablariga javob beradigan Tez tibbiy yordam 
ko’rsatish  markazlari  barcha  viloyatlarda  o’z  filiallariga  ega,  maxsus  tibbiy  (kardiologiya, 
jarrohlik, urologiya, ko’z mikrojarrohligi), ilmiy-amaliy (pediatriya, akusherlik va ginekologiya, 
terapiya  va  tibbiy  reabilitatsiya,  dermatologiya  va  venerologiya,  endokrinologiya,  ftiziatriya  va 
pulmonologiya) markazlar tashkil etildi.
 
Sog’liqni saqlash tizimidagi islohotlar kadrlar siyosatiga ham o’zgartirishlar kiritdi. Qishloq 
joylardagi  vrachlik  punktlarida feldsherlar o’rniga yuqori malakali, oliy  ma‘lumotli  shifokorlar 
xizmat  ko’rsatmoqda.  Hozirda  faoliyat  yuritayotgan  3  mingdan  ortiq  QVPlarning  yarmi 
zamonaviy loyihalar bo’yicha qurilib, aholiga qoniqarli xizmat ko’rsatilmoqda.
 

---

138 
O’zbekiston  sil  kasalligining  oldini  olish  bo’yicha  ijobiy  natijaga  erishgan  davlatdir.  Bu 
yo’nalishda  xalqaro  DOTS  dasturi  bo’yicha  chora-tadbirlar  hayotga  samarali  tatbiq  etib 
kelinmoqda.
 
Sog’lom  avlodni  tarbiyalash  mamlakatimizda  amalga  oshirilayotgan  ijtimoiy  siyosatning 
muhim yo’nalishlaridan biri hisoblanadi. Mustaqillikning o’tgan yillari davomida bolalar sportini 
rivojlantirish  millat  genofondini  sog’lomlashtirishning  muhim  omili  bo’lib  xizmat  qildi. 
O’zbekistonda  dunyoning  boshqa  davlatlaridan  farqli  o’laroq,  bolalar  sportini  rivojlantirishga 
ixtisoslashgan  jamg’arma  tashkil  etilgan.  Ushbu  jamg’arma  oldiga  qo’yilgan  vazifa  yosh  avlod 
ma‘naviy va jismoniy jihatdan sog’lom bo’lishi uchun bolalar sportini ommalashtirish va rivoj-
lantirish, sog’lom turmush tarzini shakllantirish.
 
Sog’lom ona sog’lom bola davlat dasturida bu yo’nalishga alohida e‘tibor qaratilgan. Ushbu 
dastur  XSST,  YUNISEF  hamda  O’zbekistonda  ona  va  bola  sog’lig’ini  himoya  qilish  milliy 
modeli:  Sog’lom  ona  sog’lom  bola  xalqaro  Toshkent  simpoziumining  obro’li  ishtirokchilari 
tomonidan  yuqori  baholangan.  2010  yilda  mamlakatimizda  mutlaq  sog’lom  bolalar  soni 
ko’rsatkichi 62,6 foizga yetdi.
 
Mustaqillik yillarida bolalarga mo’ljallangan sport inshootlarining soni 1825 tadan 5980 taga 
yetdi yoki 3,3 barobar oshdi, yosh sportchilar soni 7,4 foizdan 34,3 foizga ko’tarildi. Bolalar sportini 
rivojlantirish  jamg’armasi  hisobidan  qurilgan  1199  ta  bolalar  sport  inshootlari  zarur  anjom  va 
uskunalar bilan ta‘minlandi. 2012 yilda 96 ta obyektning qurilishi va rekonstruksiyasiga jamg’arma 
tomonidan  81,6  mlrd.  so’m  ajratildi.  Jamg’arma  tashkil  topgandan  beri  1400  dan  ortiq  zamonaviy 
bolalar sporti inshootlari qurib, foydalanishga topshirildi.
 
Sog’liqni saqlash tizimini yanada isloh qilish hamda aholi salomatligini oshirish maqsadida 
bir qator hukumat qarorlari va davlat dasturining amalga oshirilishi natijasida tashhis qo’yish va 
tibbiy yordamning barcha turlari sifatini tubdan yaxshilash bo’yicha keng ko’lamli ishlar amalga 
oshirilmoqda. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2007 yil 19 sentabrdagi Sog’liqni saqlash 
tizimini  isloh  qilishni  yanada  chuqurlashtirish  va  uni  rivojlantirish  davlat  dasturini  amalga 
oshirishning  asosiy  yo’nalishlari  to’g’risidagi  Farmoni,  Vazirlar  Mahkamasining  2011  yil  24 
martdagi Sog’liqni saqlash muassasalarining moddiy-texnik bazasini mustahkamlash to’g’risidagi 
qarori,  hamda  2011  yil 21  noyabrdagi  Ta‘lim  muassasalarini  rekonstruksiya  qilish,  mukammal 
ta‘mirlash  va  jihozlash  jamg’armasini  ta‘lim  va  tibbiyot  muassasalarini  rekonstruksiya  qilish, 
mukammal ta‘mirlash va jihozlash jamg’armasi etib qayta tashkil qilish to’g’risidagi qarori tizimni 
isloh qilishda muhim dasturilamal bo’ldi.
 
Sog’liqni saqlash sohasida davlat muassasalari bilan bir qatorda xususiy tibbiyot yo’nalishi 
ham  jadal  rivojlanmoqda.  Davolash  faoliyati  turlari  50  tadan  126  taga  ko’paytirilib,  qator 
imtiyozlar berilgani tufayli 2019 yili 634 ta xususiy tibbiyot muassasasi tashkil etildi
.
 
So’nggi yillarda O’zbekistonda tibbiyot  va sog’liqni saqlash sohasida amalaga oshirilgan 
ishlar O’zbekiston Respublikasining Prezidenti SH.Mirziyoyevning 2019 yil 9 noyabr – Sog’liqni 
saqlash  xodimlari  kuniga  bag’ishlangan  bayram  tabrigida  batafsil  ko’rsatib  o’tildi.  Unda 
keltirilishicha,  bugungi  kungacha  sohani  isloh  qilish  bo’yicha  respublikamizda  170  dan  ziyod 
huquqiy  hujjatlar  qabul  qilingan.  2019-2025  yillarda  Sog’liqni  saqlash  tizimini  rivojlantirish 
konsepsiyasi  va  tegishli  dasturi  qabul  qilingan.  Jismoniy  shaxslar  eng  ko’p  murojaat  qiladigan 
shoshilinch tez yordam yo’nalishida markazlashgan yaxlit tizim yaratildi. Tez yordam brigadalari 
soni 818 tadan 1666 taga yetkazildi. 1500 dan ortiq Tez tibbiy yordam mashinalari xarid qilindi. 
Joylarda allergologiya, onkologiya, nefrologiya va qator yo’nalishlarda ixtisoslashgan markazlar 
soni 16 taga yetkazildi. Xududlarda 310 ta ixtisoslashgan bo’limlar, respublika ixtisoslashtirilgan 
ilmiy-amaliy tibbiyot markazlarining 14 ta filiali ochildi. Tarmoqda xususiy sektor ulushi oshirilib, 
bu  yo’nalishdagi  shifoxnalar  soni  5300  tadan  oshdi.  Rivojlangan  xorijiy  davlatlar  bilan 
hamkorlikda  100  dan  ortiq  zamonaviy  xususiy  klinikalar  ish  boshladi.  Ayni  paytda 
mamlakatimizda 7 ta oliy tibbiy ta‘lim dargohi, ularning 4 ta filiali, shuningdek, xorijiy nufuzli 
tibbiy-ilmiy maussasalar hamkorligida 22 ta xalqaro fakultetlar ochildi.
 
Sohaga  davlat  byudjetidan  2017  yilda  7,1  trln,  2019  yilda  esa  12,1  trln.  so’m  mablag’ 
ajratildi. Bu o’tgan yillarga qaraganda 1,6 barobar ko’p demakdir. So’nggi yillarda 1300 dan ortiq 
davolash  muassasalarida  qurilish-ta‘mirlash  ishlari  olib  borilib,  2019  yilda  100  mln.  dollarlik 

---

139 
zamonaviy  asbob-uskunalar  bilan  jihozlandi  (Qarang:  Sh.Mirziyoyev.  Asarlar.  4-jild.  381-385 
betlar).
 
 
 

---