Navoiy davlat pedagogika instituti tabiiy fanlar fakulteti geografiya o


Menzula bilan plan olish uchun menzula taxtasini (planshet)



Download 8,48 Mb.
Pdf ko'rish
bet70/199
Sana01.01.2022
Hajmi8,48 Mb.
#299601
1   ...   66   67   68   69   70   71   72   73   ...   199
Bog'liq
topografiya va kartografiya asoslari

Menzula bilan plan olish uchun menzula taxtasini (planshet) 
tayyorlash
 
Menzula taxtasini tayyorlash ishlariga quyidagilar kiradi: 
1.
 
Menzula  taxtasiga  qattiq  asosni  mahkamlash  hozirgi  paytda  menzula 
bilan  plan  olishda  tayyor  yupqa  alyuminiy  yoki  faner  ko‘rinishidagi  qattiq  asos 
qo‘llaniladi.  Bu  asosning  bir  tomoniga  sifatli  qattiq  chizma  qog‘ozi 
yopishtirilgan, boshqa  tomoniga  esa asosning bukilishidan saqlanish uchun qalin 
qog‘oz  yopishtirilgan.  Asos  uchun  yaltiroq  plastik  xostafan  ham  ishlatish 
mumkin. Bunday asosni menzula taxtasiga mayda mix bilan mahkamlaydi. 
Asos uchun oddiy chizma (vatman) qog‘ozni ham ishlatsa bo‘ladi. Chizma 
qog‘ozni yopishtirishdan oldin bir tomonini suv bilan ho‘llanadi va ozgina quritib 
qo‘yiladi. Boshqa tomoniga tuxum oqi surilib, menzula taxtasi ustiga qo‘yiladi va 
yaxshilab tekislanadi. Keyin kraxmal kley bilan chizma qog‘oz chetlari menzula 
taxtasi chetlariga yopshitiriladi. 
     2.  Koordinata  to‘ri  xuddi  taxeometrik  plan  olish  uchun  koordinata  to‘rini 
chizgandek chiziladi. 
     3. Plan olish trapesiyasi uchlari to‘g‘ri burchakli koordinatalarini topish. 
Buni  misolda  ko‘rib  o‘tamiz.  Biror    punktning  to‘g‘ri  burchakli  zonal 
koordinatasi berilgan: xq6071226 m, uq 4435870 m. 
 
Punktning  o‘zgaritirilgan  ordinata  qiymati  bo‘yicha  u  4-zonaning  g‘arbiy 
yarmida  o‘q  meridianidan  uq  435870-500000q-  64130  m  masofada  joylashgan. 
Zona  nomerini  bilgandan  keyin  o‘q  meridianining  L
o‘q
  6
0
x4  –  3
0
  q  21
0
  geodezik 
uzunligi L
o‘q
 qiymatini hisoblab topamiz. 
 
Misolni  yechish  uchun  jadvalda  1:25000  masshtabda  karta  varaqlari 
trapesiya  burchak  uchining  to‘g‘ri  burchakli  koordinatasi  berilgan.  Lekin 
interpolyatsiya  yo‘li  bilan  1:10000  masshtab  kartasi  trapetsiyasi  uchi  to‘g‘ri 
burchakli koordinatasini hisoblash mumkin. 
 
Gauss-Kryuger  koordinatalar  jadvalidagi  (138  bet)  Vjan
.
  q  54
0
50’mos 
kenglik  qatorida  berilgan  punkt  absissa  qiymatiga  yaqin  absissa  qiymatini 
topamiz.  Bu  1:25000  masshtabli  karta  varag‘ini  chegaralaydigan  parallel 
kengligidir. 
 
Mana  shu  berilganlar  bo‘yicha  139  betda  o‘zgartirilmagan  ordinatalar 
qiymati ustunini topamiz. 


 
Sxematik  chizmaga  80  jadvalga  kenglik  Vjan
.
,  Vshim
.
  va  uzunlik  L
g‘arb.

L
sharq 
 qiymatlarini, xuddi shularga mos absissa va ordinata qiymatlarini ko‘chirib 
yozamiz.  138  va  139  jadval  yuqorisida  yozilgan  poyas(qator)ning  belgisi 
bo‘yicha  berilgan  punkt  1:1000000  masshtabli  karta  N-34  varag‘i  chegarasida 
joylashgan.  Bundan  foydalanib  1:25000  masshtabdagi:  N-34-41-B-a  karta 
varag‘ining nomenklaturasini topamiz. 
 
Karta  varag‘ini  to‘rtga  bo‘lib,  Ye,  N,  M,  P  va  O  uchlarning  geodezik  va 
to‘g‘ri  burchakli  koordinatalari  qiymatini  hisoblab,  berilgan  punkt  1:10000 
masshtabli N-34-41-B-a-3 trapesiya ichida joylashganligini topamiz. Ye, N, M, P 
va O uchlarning to‘g‘ri burchakli koordinatalarini 1:25000 masshtabli A, V, S, D 
trapesiya uchlari to‘g‘ri burchakli koordinatalarini 1:25000 masshtabli A, V, S, D 
trapesiya uchlari to‘g‘ri burchakli koordinatalar qiymatining o‘rtacha qiymatidan 
interpolyatsiya qilib topamiz. 
      Ular  Ye,  M  va  O  abssissa  uchlariga  minus  ishora  bilan 

x  tuzatma  (sferik 
trapesiyani tekislikka tushirish) kiritiladi. Bu tuzatma 510 betdagi jadval kenglik 
argumenti  bo‘yicha  topiladi.  Bizning  misolimizda–1,8  m.  80  jadvalda 
hisoblangan  absissa  va  o‘zgartirilgan  ordinatalarning  oxirgi  qiymatini  sxematik 
chizmaga yozamiz. 1:25000 masshtab trapesiyaning g‘arbiy va sharqiy tomonlari 
uchun  meridian  yaqinlashish  qiymatini  jadvaldan  (367  bet)  ko‘chirib  yozamiz. 
Interpolyatsiya  qilib  1:10000  masshtabli  trapesiya  uchun  meridian  yaqinlashish 
qiymatini  topamiz.  N-34-41-B-a-3    kartasi  varag‘i  o‘rta  meridian  uchun 
yaqinlashish qiymati 

 q- 0
0
47,5’. 
 
1:10000  masshtabli  trapesiya  maydoni  va  o‘lchashini  kenglikga  
bog‘liqligini  hisobga  olib  463  betdagi  jadvaldan  topamiz:  ramkalar  tomonining 
uzunligi: shimoliy ashim
.
 Q 40,20 sm, janubiy ajan
.
q 40,25 sm, yoni sq 46,38 sm, 
diagonal  dq  61,39  sm.  va  maydoni  Rq  18,  66  km
2
.  Har  bir  betning  tagida 
joylashgan  jadvalda  Gauss-Kryuger  proyeksiyasi  xatoligini  a,  s  va  d  bo‘yicha 
kiritish  kerak.  Bu  xatoliklar  doim  musbat.  Bularning  qiymatlari  zona  o‘q 
meridianining l kengligiga bog‘liq. 
 
4. Trapesiya uchlarini va to‘g‘ri burchakli koordinatalar bo‘yicha geodezik 
asos punktlarini planshetga tushirish. 
 
To‘g‘ri  burchakli  koordinatalarining  hisoblangan  qiymati  bo‘yicha 
trapesiya  ramkasi  uchlari  planshetga  tushiriladi  va  trapesiya  ramkasi  tomonlari 
o‘lchami  (razmeri)  shtangensirkul  bilan  tekshiriladi.  O‘lchamlarning 
hisoblanganlardan  farqi  0,3  mm  dan  oshmasligi  kerak.  Hamma  kerakli  punktlar 
to‘r koordinatalari bo‘yicha planshetga tushiriladi va bir-biridan masofa bo‘yicha 
tekshiriladi. 
 
Farq  0,3  mm  dan  oshmasligi  kerak.  Agar  farq  katta  bo‘lsa,  punktlarni  va 
koordinata to‘rini tushirishini qayta bajarish kerak. 
 
Koordinata to‘rini va geodezik punktlarini planshetga tushirish juda diqqat 
bilan  bajarish  kerak.  Chunki  bu  shartlarni  bajarmaslik  dala  ishini  hammasini 
yo‘qqa chiqaradi. 
 
Koordinata to‘ri va tushirilgan punktlar planshetda tush bilan chiziladi. Har 
birining  yoniga  uning  nomi,  balandligi  va  nomeri  1  sm.  o‘lchanib  yoziladi. 


Triangulyatsiya va poligonometriyaning balandligi kasr shaklida yoziladi. Suratda 
punkt balandligi, maxrajda yerning balandligi. 
 
5. Yo‘naltirish (oriyentirlash) chiziqlarini planshetga tushirishi. 
 
Planshetni biror chiziq bo‘yicha oriyentirlash uchun uning uzunligi planda 
10 sm dan kam bo‘lmasligi kerak. Agar ma’lum nuqtalar orasidagi chiziq planda 
qisqa  bo‘lsa  oriyentirlash  chizig‘i  chiqish  koordinatalarini  analitik  usulda 
hisoblab topiladi. Oriyentirlash chizig‘i koordinatalar bo‘yicha qo‘yilgan nuqtalar 
orqali o‘tkaziladi. Bu nuqtalar chizig‘ining davomi  yoki planshet ramka chizig‘i 
kesishgan chiziqlari davomi bo‘lishi mumkin. 
 
Masalan,  planshetida  biror  aniqlikda  oriyentirlab  bo‘lmaydigan  83-84 
chiziq  berilgan.  Bu  chiziqni  davom  ettirib,  ramkaning  tashqarisiga  83-84  deb 
yozib qo‘yish mumkin. 
 
6. Balandlik kalkasini tayyorlash. 
 
Balandlik  kalkasini  tayyorlash  uchun  bir  tomoni  o‘simlik  moyi  bilan 
artilgan  kalka  qog‘ozi  ishlatiladi.  Uni  planshetga  qo‘yib  qo‘yidagilar  tushda 
ko‘chiriladi:  trapetsiya  ramkasi,  koordinatalar  to‘ri  chiziqlari,  geodezik  asos 
punktlari,  oriyentirlash  chiziqlari  chiqishi.  uning  nomi  va  trapetsiya 
nomenklaturasi. Kalkani rasmiylashtirishlar planshetda qanday shartli belgilardan 
foydalanilgan bo‘lsa xuddi shunday qilib tushda bajariladi. 
 
7.Planshetni (“ko‘ylak” bilan) yopish. 
 
Planshetni  ifloslikdan  saqlash  uchun  uning  yuzasi  chizma  qog‘oz 
(“ko‘ylak”) bilan  yopiladi. Menzula taxtasining tagiga  “shimol-janub”  yo‘nalishi 
qalam  bilan  ko‘rsatiladi.  Chizish  qog‘ozining  bir  tomoni  suv  bilan  ho‘llanib, 
quruq  tomoni  planshet  quyiladi  va  chetlari  planshet  chetlariga  mahkamlanadi. 
Tayyorlangan planshet qurish uchun stolga gorizontal holatda qo‘yiladi. 
 
“Ko‘ylak” qurib, tortilgandan keyin unga balandlik kalkasi qo‘yilib, qattiq 
qalam  bilan  oriyentirlash  chizig‘i,  trapesiya  burchaklari  uchi,  geodezik  asos 
punktlarining  o‘rni  bosib  tushiriladi.  Keyinchalik  “ko‘ylakning”  ozgina  joyi 
lezviya bilan teshik ochib tafsilotlarni tushirish boshlanadi. 

Download 8,48 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   66   67   68   69   70   71   72   73   ...   199




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish