Navoiy davlat pedagogika instituti tabiiy fanlar fakulteti geografiya o

Kipregelni tekshirish. 
     1.  Kipregel  chizg‘ichining  qirrasi  to‘g‘ri  chiziq  bo‘lishi  kerak.  Kipregel 
chizg‘ichining  qirrasi  bo‘yicha  uchi  o‘tkirlangan  qalam  bilan  taxtaga 
mahkamlangan  qog‘ozga  chiziladi.  Kipregel  180
0
ga  aylantirib  chizig‘ichning 
qirrasi o‘sha chiziqning ustiga qo‘yiladi  va  yana chiziq chiziladi. Agar chiziqlar 
ustma-ust tushsa yoki og‘ish 0,1 mm gacha bo‘lsa shart bajarilgan bo‘ladi. Og‘ish 
katta bo‘lsa kipregel chizg‘ichi ustaxonada tuzatishishi kerak. 
2. Kipregel chizg‘ichining taglik yuzasi tekislik bo‘lishi kerak. 
Kipregel  chizg‘ichi  tekis  yuzaga  qo‘yiladi.  Agar  chizg‘ichning  ikki  uchi 
yuqoriga  qiyshaygan  bo‘lsa,  taxtaga  qo‘yilgan  kiprigel  turg‘un  turmaydi. 
Chizg‘ichni  ustaxonada  to‘g‘rilash  kerak.  Agar  ikki  uchi  pastga  qarab 
qiyshaymagan  bo‘lsa  unga  xavfli  emas.  Kipregel  og‘irligi  bilan  u  to‘g‘rilanishi 
mumkin. 
3.  Qo‘shimcha  chizg‘ich  3  (rasm  15.4)  asosiy  chizg‘ich  10  dan  farqli 
masofada bo‘lsa ham unga parallel ravishda siljishi kerak. 
Kipregilni  planshetda  joyidan  qimirlatmasdan  qo‘shimcha  chizg‘ichni 
asosiy chizg‘ichdan bir necha marta qo‘yib, har qo‘yganda qalamning o‘tkir uchi 
bilan  chiziq  chiziladi.  O‘lchagich  bilan  chiziqlarning  bir  biriga  nisbatan 
joylashgan masofalari o‘lchab ko‘riladi. Masofalar farqi 0,2 mm. kam bo‘lsa shart 
bajarilgan bo‘ladi. 
4.  Kipregel  chizg‘ichidagi  silindrik  adilak  o‘qi  chizg‘ichning  pastki 
tekisligiga parallel bo‘lishi kerak. 

---

Kipregel  chizg‘ichi  ikkita  ko‘tarish  vinti  yo‘nalishi  bo‘yicha  menzula 
taxtasining o‘rtasiga qo‘yiladi. O‘sha ko‘tarish vintlari bilan adilak pufagi o‘rtaga 
keltirilib chiziq chiziladi. Keyin kipregel 180
0
 aylantirishib, shu chiziqqa boshqa 
tomondan qo‘yiladi. Agar adilak pufagi o‘rtada qolsa shart bajarilgan bo‘ladi. 
Agar  shart  bajarilmasa  to‘g‘rilash  vintlari  yordamida  pufakcha  nol-o‘rtaga 
tomon  yarmiga  siljitiladi.  Keyinchalik  tekshirish  yana  qaytariladi.  Agar  zarur 
bo‘lsa pufakcha yana yuqoridagidek to‘g‘rilanadi. 
Kipregel chizig‘i ustidagi adilak pufagi har qanday holatda nol punktdan 2 
bo‘lakdan  ko‘pga  og‘magan  bo‘lsa  planshet  qoniqarli  qilib  gorizontal  holatga 
keltirilgan hisoblanadi. 
5.  Qarash  trubasi  vizir  o‘qi  truba  aylanishining  gorizontal  o‘qiga 
perpendikular bo‘lishi kerak. 
Kipregel trubasi yaxshi ko‘rinadigan nishonga qaratilib, kiprigel chizg‘ichi 
qirrasi bo‘ylab chiziq chiziladi va uning o‘rtasi belgilanadi. Keyin qarash trubasi 
zenit  bo‘yicha  aylantirilib,  kipregel  chizg‘ichi  o‘sha  nuqtaga  qo‘yilib,  kipregel 
o‘sha  nishonga  qaratiladi.  Keyinchalik  chizg‘ich  qirrasi  bo‘yicha  yana  chiziladi.  
Agar  chiziqlar  ustma-ust  tushsa,  shart  bajarilgan  bo‘ladi.  Agar  ular  orasida 
burchak hosil bo‘lsa, unda bissektor o‘tkazilib, kiprigel chizg‘ichi unga qo‘yiladi. 
Agar to‘r iplari nishondan chiqib ketsa, to‘rning yonidagi to‘g‘rilash vintlari bilan 
iplar nishon bilan ustma-ust tushguncha to‘g‘rilanadi. 
6.  Trubaning  aylanish  o‘qi  kipregel  chizg‘ichi  pastki  tekisligiga  parallel 
bo‘lishi kerak. Asbobdan 10-20 m masofadagi bino devorining yuqoriroq joyidan 
biror  nuqta  tanlab  trubani  o‘sha  nuqtaga  to‘g‘rilaymiz.  Keyin  truba  gorizontal 
holatgacha  tushiriladi  va  devorda  to‘r  iplari  proyeksiyasining  o‘rni  belgilanadi. 
Trubani  zenit  orqali  aylantirib  yana  yuqoridagi  nuqtaga  to‘g‘rilab,  truba  pastga 
tushiriladi  va nuqta o‘rni belgilanadi. Agar proyeksiyalar ustma-ust tushsa shart 
bajarilgan bo‘ladi. Agar bajarilmasa asbob ustaxonada tuzatilishi kerak. 
7.  To‘rning  biror  ipi  kipregel  trubasining  kallimatsion  tekisligida  yotishi 
kerak. 
Ko‘rish  trubasining  vertikal  ipi  biror  nuqtaga  qaratiladi.  Trubani  sekin 
aylantirilib  nuqtaning  ipdan  chiqib  ketgan  ketmaganligi  kuzatiladi.  Agar  nuqta 
ipdan chiqmagan bo‘lsa shart bajarilgan bo‘ladi. 
 

---