Ijtimoiy soha, iqtisod va huquq


-MAVZU. BORLIQ – FALSAFANING FUNDAMENTAL KATEGORIYASI



Download 7,04 Mb.
Pdf ko'rish
bet99/596
Sana01.01.2022
Hajmi7,04 Mb.
#299388
1   ...   95   96   97   98   99   100   101   102   ...   596
Bog'liq
904c905561308df8123e757d91daf0b330868b1d

4-MAVZU. BORLIQ – FALSAFANING FUNDAMENTAL KATEGORIYASI 

 

 



 

  

  



60  

 

ko‘payish,  kamayish,  ko‘chib  yurish  kabi  turlarini  farqlash  lozim.  Ammo  Aristotel  jonsiz,  passiv 



materiya  konsepsiyasini  rivojlantirib,  pirovard  natijada,  muayyan  birinchi  harakatlantirgich  –  har 

qanday  faollikning  negizi  sifatidagi  sof  shakl  harakat  manbaidir,  degan  xulosaga  keldi.  Binobarin, 

harakat  materiyaning atributi emas, balki uning  modusi, ayrim  xossasi  va  belgisidir,u  faqat birinchi 

turtki vositasida beriladi. Shuning uchun bo‘lsa kerak, falsafiy tafakkur rivojlanishining keyingi ancha 

uzoq  davri  mobaynida  harakat  materiyaning  atributi  sifatida  qaralmadi,  balki  uning  ayrim  va 

qo‘shimcha xossasi hisoblandi. O‘rta asr Sharq mutafakkiri Forobiy fikricha, harakat va sukunatning 

ibtidosi, biron-bir narsaga  yoki  irodaga borib taqalmasa, uni tabiat deb atash  mumkin. Harakat  vaqt 

bilan belgilangan. Harakat ibtido va intiho bilan chegaralanmagan

3

. Ibn Sino fikricha, harakat vujudi 



mumkinning  ichki  mohiyatidan  kelib  chiqadi  va  osoyishtalik  bilan  mavjud  bo‘ladi.  Harakat  bu 

ashyolar, voqealarda sodir bo‘ladigan o‘zgarishdir3.  

Uyg‘onish  davri  mutafakkirlari  har  qanday  borliq  –  olamdan  tortib  mayda  zarragacha  –  unga  xos 

bo‘lgan  ruh  tomonidan  harakatga  keltiriladi,  degan  fikrni  ilgari  surdilar.  Ular  panpsixizm  –  butun 

olamni  ilohiylashtirish  ta’limotiga  asoslandilar.Yangi  davr  mexanikasi  mazkur  yondashuv  mutlaqo 

asossizligini  ko‘rsatdi.  Mexanika  nuqtai  nazaridan,  biron-bir  jismni  harakatga  keltirish  uchun  unga 

qandaydir tashqi kuch ta’sir ko‘rsatishi lozim. XVII–XVIII asrlarda mexanikaning jadal rivojlanishi, 

u  ayrim  nomexanik  hodisalarni  (masalan,  issiqlik  hodisalari,  hattoki,  fiziologik  hodisalarni) 

tushuntirishda erishgan yutuqlar shunga olib keldiki, harakatga ancha tor ma’noda mexanik harakat, 

ya’ni  makonda  oddiy  ko‘chib  yurish  sifatida  qarala  boshlandi.  Umuman  olganda,  metafizik 

yondashuvlarning nomukammalligi so‘zning o‘z ma’nosidagi harakatni, uning alohida turi – ko‘chib 

yurish  bilan  tenglashtirish;  harakatga  atribut  emas,  balki  modus  sifatida  qarash;  birinchi  turtkining 

zarurligiga  ishonch  bilan  bog‘liq  edi.Bunday  yondashuvlarning  nomukammalligini  ko‘pgina 

mutafakkirlar  tan  olgan.  Masalan,  ingliz  faylasufi  Jon  Toland  (1670–1722)  dinni  tanqid  qilar  ekan, 

harakatni  materiya  atributi,  deb  hisoblaydi.  U,  «Men  harakatni  materiyaning  muhim  xossasi,  deb 

bilaman. Boshqacha aytganda, o‘tkazmaslik va ko‘lamlilik materiya tabiatiga qanday xos va u bilan 

uzviy  bo‘lsa,  harakat  ham  materiya  tabiatiga  shunday  xos  va  u  bilan  uzviydir.  Binobarin,  harakat 

materiya ta’rifidan uning tarkibiy qismi sifatida o‘rin olishi lozim»4, deb yozgan.   




Download 7,04 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   95   96   97   98   99   100   101   102   ...   596




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish