O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi toshkent irrigatsiya va qishloq xo’jaligini mexanizatsiyalash muhandislari instituti

2. Sirt qatlamining kimyoviy tarkibini o’zgartirish yo’li bilan puxtalash
 
Diffuzion to‟yintirish 
Nitrooksidlash, 
nitrosementitlash, 
karbonitratlash, 
karboxromlash,  azotlash,  xromazotlash,  xromotitanlash, 
xromalitirlash, xromosilitsiylash, boroxromlash, borlash, 
sianlash,  sulfosianlash,  diffusion  xromlash,  diffusion 
nikellash, sirkosilitsiylash, borosirkolash, quvvatli ionlar 
oqimi yordamida legirlash. 
3.  Sirt  qatlamining  tuzilishini  (strukturasini)  o’zgartirish  yo’li  bilan 
puxtalash
 
Fizik-termik 
ishlov 
berish 
Lazer yordamida toblash, plazma yordamida toblash 
Elektrofizikaviy ishlov 
berish 
Elektr  impuls  yordamida  ishlov  berish,  elektr  kontaktli 
ishlov  berish,  elektr  erosion  ishlov  berish,  ultratovush 
yordamida ishlov berish. 
 
Mexanikaviy 
ishlov 
berish 
 
Titrash yordamida puxtalash, ishqalanish hisobiga ishlov 
berish,  pitra  yordamida  ishlov  berish,  portlatish 
yordamida  ishlov  berish,  termomexanik  ishlov  berish, 
ro‟ndalang ponali prokatlash, prokatlash. 
 
Yuzani  deformatsiyalash  yo‟li  bilan  puxtalash  sirt  qatlamida  kristal 
tuzilishning    yuqori  darajada  nuqsonlar  paydo  bo‟lishiga  olib  keladi.  Bu  usul 
toliqishga  chidamlilikni,  musyahkamlikni    va  yeyilishga  chidamlilikni  oshirishda 
keng  ko‟llaniladi,  ammo  ishlatishdagi  temperaturani  oshishi  bilan  puxtalashning 
samarasi yo‟qoladi. 
Yuzalarni  kimyoviy-termik  va  termik  usullar  yordamida  puxtalash  (sirt 
toblash,  sementitlash,  azotlash,  alitirlash,  borlash  va  boshqalar)  detallarning  yuza 
qatlamlarining  fizik-kimyoviy  holatini  keskin  o‟zgartirishga  imkon  beradi  va 
kerakli  ekspluatatsion  xossalarni  ta‟minlaydi,  jumladan,  toliqishga  chidamlilik, 
issiqbardoshlik  va  yeyilishga  chidamlilik.  Bu  usullarni  qo‟llash  nafaqat  yuqori 
samara  beradi,  balqi  ba‟zi  holatlarda  detallarning  talab  etilgan  resursini  va 
ishonchliligini ta‟minlaydigan yagona usul bo‟lishi mumkin. 
Denalning  ishchi  yuzasiga  metal  va  nometal  qoplamalarni  har  xil  usullar 
bilan  yotqizish  ularning  issiqbardoshligini,  yeyilishga  chidamliligini  va  korroziya 

---

29 
 
bardoshligini  jiddiy  oshirishi  mumkin.  Kukunli  materiallarni  plazma  yordamida 
detal sirtiga purkash, uning  issiqqa yuqori chidamliligi oshiradi.