1. Киберхавфсизликни фундаментал терминлари

шифрлашдан асосий мақсад 
(симметрик ёки очиқ калитли криптографик тизимлар асосида 
фарқи йўқ) – 
маълумотни махфийлигини қолганлардан сир 
тутиш
дир. 
8. 
1. Симметрик калитли криптография. 
– Маълумотни шифрлашда ва дешифрлашда ягона калитдан 
(симметрик калитдан) фойдаланилади. 
– Шунинг учун ҳам симметрик калитли криптотизимларни – 
бир 
калитли 
криптотизимлар ҳам деб юритилади. 
– Бундан келиб чиқадики, симметрик калитли шифрлаш 
алгоритмларидан фойдаланиш учун ҳар иккала томонда бир хил 
калит мавжуд бўлиши зарур. 
2. Очиқ калитли криптография 
– маълумотни шифрлаш қабул қилувчининг 
очиқ калити 
билан 
амалга оширилса, уни дешифрлаш қабул қилувчининг 
шахсий 
калити 
билан амалга оширилади. 
– Шунинг учун ҳам очиқ калитли криптотизимларни – 
икки калитли 
криптотизимлар деб ҳам юритилади 
3. Хеш функциялар 
– Маълумотни хэшлаш унинг 
бутунлигини кафолатлаш 
мақсадида 
амалга оширилиб, агар маълумот узатилиш давомида ўзгаришга 
учраса, у ҳолда уни аниқлаш имкони мавжуд бўлади. 
– Хэш-функцияларда одатда 
кирувчи маълумотнинг узунлиги 
ўзгарувчан 
бўлиб, 
чиқишда ўзгармас узунликдаги 
қийматни 
қайтаради. 
– Замонавий хэш функцияларга MD5, SHA1, SHA256, O‘z DSt 
1106:2009 ларни мисол келтириш мумкин. 
– Қуйида “ℎ
𝑒𝑙𝑙𝑜
” хабарини турли хэш функциялардаги қийматлари 
келтирилган: 
• 
𝑀𝐷
5 ℎ
𝑒𝑙𝑙𝑜
􀵌 5
𝑑
41402
𝑎𝑏𝑐
4
𝑏
2
𝑎
76
𝑏
9719
𝑑
911017
𝑐
592 
• 
𝑆𝐻𝐴
1 ℎ
𝑒𝑙𝑙𝑜
􀵌 
𝑎𝑎𝑓
4
𝑐
61
𝑑𝑑𝑐𝑐
5
𝑒
8
𝑎
2
𝑑𝑎𝑏𝑒𝑑𝑒
0
𝑓
3
𝑏
482
𝑐𝑑
9
𝑎𝑒𝑎
9434
𝑑
• 
𝑆𝐻𝐴
256 ℎ
𝑒𝑙𝑙𝑜
􀵌 
2
𝑐𝑓
24
𝑑𝑏𝑎
5
𝑓𝑏
0
𝑎
30
𝑒
26
𝑒
83
𝑏
2
𝑎𝑐
5
𝑏
9
𝑒
29
𝑒
1
𝑏
161
𝑒
5
𝑐
1
𝑓𝑎
7425
𝑒
7304336 
2938
𝑏
9824 
Хеш функциялар 
• Хеш функция қуйидаги хусусиятларга эга: 
– Бир хил кириш ҳар доим бир хил чиқишни (
хэш қиймат 
деб 
аталади) тақдим этади. 
– Бир қанча турли киришлар бир хил чиқишни тақдим этмайди. 
– Чиқиш қийматдан кирувчи қийматни ҳосил қилишнинг имконияти 
мавжуд эмас (бир томонламалик). 
– Кириш қийматини ўзгариши чиқишдаги қийматни ҳам ўзгаришига 
олиб келади. 
• Одатда хэш функциялар киришда маълумотдан ташқари 
хеч қандай қийматни талаб этмагани боис,