A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

7.3.14. 
«Tarjimai  ahvoli  amironi
 
Buxoroyi  sharif az  amir  Doniyol  to  asri  amir  Abdulahad»
’’Tarjim ai  ahvoli  am ironi  Buxoroyi  sh arif  az  am ir  Doniyol  to   asri 
am ir  A bdulahad”  ( “ Buxoroyi  sh arif am irlarining  taijim ai  ahvoli.  A m ir 
Doniyoldan to am ir A bdulahadgacha” ) asarining muallifi A hm ad  Donish 
yoki  A hm ad  Kalla  nom i  bilan  m ash h u r  b o 'lg an ,  XIX  asrda  ko'zga 
ko'ringan  m utafakkir shoir,  adib,  olim  va diplom atdir.  U ning to 'la   ismi 
A hm ad  ibn  N osir ibn  Y usuf al-X anafiy al-B uxoriydir.  B o'lg'usi  tarixchi 
1827-yili  Buxoroda tug'ilgan.  U  yoshligidan  yaxshi o 'q ib  tarix,  m um toz 
adabiyot,  riyoziyot-m atem atika,  ilmi  nujum -astron om iya,  m usiqa  va 
tibbiyot  ilm larini  yaxshi  o 'rg an g an ,  husnixat  va  m usaw irlik   sirlarini 
ham  egallangan.
Ahmad  Donish o 'z  faoliyatini xattotlikdan boshlagan va 50-yil 
boshlarida 
am ir N asm lloh xizmatiga qabul  qilingan,  1870-yili  iste’foga chiqib,  ilmiy 
faoliyat  bilan  m ashg'ul  bo'lgan.
Ahm ad  D onish  1857-yili  am ir  N asrulloh,  1869  va  1974-yillari 
am ir 
M uzaffar(I860—1885) elchiligi tarkibida  Peturburgda bo'ldi va 
Rossiyaning 
iqtisodiy,  ijtim oiy-siyosiy  va  m adaniy  hayoti  bilan  yaqindan 
tan ish d i. 
Bu  safarlar  olim ning  dunyoqarashiga  katta  t a ’sir  k o'rsatdi. 
L ekin,  u 
Buxoroning  Rossiyaga qaraganda qoloqligining haqiqiy sabablarini 
tushunib

---

yetm adi.  U  jam iy atn i  mavjud  q o n u n   va  tartiblarini  takom illashtirish 
yo‘li  bilan,  odil  podshohning  q o ‘li  bilan  q aytadan   qurish  m um kin  deb 
hisoblardi.  O lim ning bu qarashlari  uning  “ N av o d iru l-v aq o y e” ’  ( “ N od ir 
voqealar”)  nom li asarida o ‘z aksini topgan. A hm ad  D onish ushbu asarida 
am irga  davlatni  boshqarish  ishlarini  q aytadan  qurishni  m aslahat  berdi. 
Lekin, am ir bundan darg'azab bo'ldi va 70-yillar oxirida Ahmad  Donishni 
poytaxtdan  uzoqlashtirdi  va G 'u z o rg a qozi qilib yubordi.
1885-yili,  am ir  MuzafTar vafotidan  keyin,  u  Buxoroga  qaytib  keldi  va 
um rining  qolgan  qism ini  ilmiy  m ash g 'u lo tlar  bilan  kechirdi.  A hm ad 
Donish  1897-yili  vafot  etdi.
A hm ad  D onish  serm ahsul  ijo d k o r  b o 'lib ,  ilo h iy o t,  ilmi  nujum , 
geografiya,  adabiyot  va  tarixga  oid  20  ga  yaqin  asar  yozib  qoldirdi. 
“ M anozir  ul-kavokib”  ( “ Sayyoralam ing  m anzaralari”),  “ N avodir  ul- 
vaqoye’” va  "Taijim ai ahvoli am ironi  Buxoroyi sharif”  (1885-yildan keyin 
yozilgan)  asarlari  ana  shular jum lasidandir.
O 'zbekistonning  XIX  asrdagi  ijtim oiy-siyosiy  hayotini  o'rganishda 
olimning so'nggi asari katta ilmiy aham iyatga ega.  Kitobda katta so'zboshi, 
sayyoralam ing  inson  taqdiridagi  aham iyati,  din  va  uning  jam iyatdagi 
o 'm i  to'g'risidagi  fikrlardan  keyin  qisqa  tarzda  am ir  Doniyol  (1758— 
1785),  Shohm urod (1785—1800),  H aydar va am ir N asm lloh  hukm ronligi 
yillarida  b o'lib   o 'tg an   voqealar bayon  etilgan.
Asam ing  katta  va  so'nggi  qismi  am ir  M uzaffarga  bag'ishlangan.  Bu 
qismda  Buxoro  xonligining  XIX  asr  ikkinchi  yarmidagi  ijtimoiy-siyosiy 
ahvoli, shuningdek, ch o r Rossiyasi qo'shinlari tom onidan  1866-yili Jizzax 
ham da  1868-yili S am arqandning  ishg'ol qilinishi voqealari batafsil  bayon 
etilgan.
’’T aijim ai  ahvoli  am iro n i  B uxoroyi  s h a r if ’  asarining  q o 'ly o zm a 
nusxalari  T o shkent,  S am arqand,  Buxoro,  D ushanbe  kutubxonalarida 
mavjud.  Asam ing  m atni  A.M irzoyev  to m o n id a n   chop  etilgan.  1960-yili 
kitobning  qisqartirilgan  ruscha  taijim asi  D ushanbeda  nashr  qilingan.