A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

3 .3 .1 0 .  «M afotix  ul-ulum»
")‘z davri  qomusi  bo'lmish  bu  kitobni  Abu  Abdulloh  Muhammad  al- 
azmiy yaratgan.  U  X asrda o'tgan mashhur filolog va fan  tarixchisidir. 
'ng  to'liq  ismi  Abu  Abdulloh  M uhammad  ibn  Yusuf  Kotibiy  al- 
azmiy bo'lib, olim Somoniy Nuh  II  ibn  Mansuming (976—997) vaziri 
Jtbiy  qo'lida  dabir  bo'lib  xizmat  qilgani 
va, 
asosan, 
N ishopurda 
jomat  qilib,  fan  tarixi  hamda  davlat  bosh  idoralari  uchun  muhim 
lanma bo'lgan “ Mafotix ul-ulum ”  (“ llmlaming kalitlari”)  nomli asar 
*b  qoldirganligi  m a’lum.  Ushbu  asardan  ma’lum  bo'lishicha, 
Abu 
ulloh  yunon,  suryoniy,  arab  va  fors  tillarini  mukammal  bilgan  keng 
'lumotli  kishi  bo'lgan.
'M afotix  ul-ulum ”  9 7 6 -9 9 1-yillar orasida  yozilgan  o'ziga 
xos 
izohli 
.hinologik  lug'at  bo'lib,  ikki  qismdan  iboratdir.  Birinchi  qism  olti 
dan  iborat  bo'lib,  unda  shariat  bilan  bog'liq  ilmlar:  fiqh,  aqidalar,

---

matika,  idora  ishlarini  yuritish  tartibi,  she’riyat  va  tarix  to'g'risida 
S ’lumotlar  keltirilgan.
Ikkinchi 
qism to'qqiz bobdan iborat bo'lib, u ajam, ya’ni arab bo'lmagan 
«alalar 
yunonlar, 
suriyaliklar,  forslar,  hindlar  va  boshqa  xalqlar  orasida 
muqqiy etgan ilmlar -  falsafa, mantiq, tibb, arifmetika, handasa-geometriya, 
falakiyot-astronomiya, 
mexanika, musiqa va kimyo fanlarini o'z ichiga oladi.
A sarda 
yurtimiz  haqida,  xususan  bu  yerda  amalda  bo'lgan  sug'orish 
o'ichovlari  haqida  muhim  m a’lum otlar  ham  bor.  “ Mafotix  ul-ulum ” 
ilmiy jamoatchilik,  xususan  V.V.Bartold,  I.Yu.Krachkovskiy,  S.L.Volin, 
van  Flotenning  yuksak  bahosiga  sazovor bo'lgan.  Uning  arabcha  matni 
1895-yili  van  Floten  tom onidan,  ayrim  parchalar  taijimasi  S.L.Volin 
tomonidan 
1939-yili nashr qilingan. Toshkentda bu asami  R.M.Bahodirov 
tadqiq 
etib, 
maxsus  kitob  yozgan.