8.4. USLUBCHINING ILK YOSH GURUHLARIDA
BOLALAR HAYOTÏNI TASHKIL
ETISHGA RAHBARLIGI
B irinchi g uru hda ikki yosh guruhidagi: 1 yoshdan 1,5 yoshgacha va 1,5
yoshdan 2 yoshgacha b o ig a n kichik guru h bolalari tarbiyalanadi.
11k yoshdagi bolalarning ikkinchi guruhidagi hayotini to ¿g ‘ri tashkil
etish kun tartibiga ikki kichik yosh guruhidagi bolalar kundalik hayotiga
muvofiq tarz d aan iq ainal qilishni talab qiladi. Bu n arsatarb iy a vazifalarini
hal etishni, bolalarning faolligini m untazam tarzd a alm ashtirib tu rilish in i
ta ’m inlaydi.
Bu yoshdagi bolalarning ko‘pchiligi yasli - m aktabgacha ta ’lim
m uassasasiga endigina qatnayotgan boMadilar. U lar hali ilojsiz, kattalarga
t o ia qaram bo‘ladilar. atrofdagi narsalarga katta qiziqish bilan qaraydilar.
Hayot faoliyatining qaror topgan ritm i, bedorlikning uzayishi, m ustaqil
y u ra olish, m axsus tanlangan buyum lar bilan harakat qilish, m urojaat
qilib aytilgan so‘zlarni tushunib olish va o‘z xulqini kattalar ko‘rsatm asi
asosida boshqara olish m alakasi guru h d a bolalarning m azm unli hayotini
tashkil etish va ularning liar tom onlam a tarbiyasini, shuningdek, keyingi
birgalikdagi hayotini rivqjlantirishning m uhim asosidir.
Ikkinchi vil davom ida bolalarda yurish m alakalari takom illashadi,
ular m axsus va qurolli harakatlarni bajara boshlaydilar, ko‘proq m uloqotga
kirishadilar, buyum li - tasviriy o 'y in larn i okynay boshlaydilar. Shunga
muvofiq asosiy binolarni guruh xonasi, yotoqxona, ayvon, qabulxona,
hojatxonani jihozlash va bezashga yangi talablar qo'yish ikkinchi yildagi
rivojlanislm ing asosiy yo‘nalishlari hisoblanadi. Mebel guruh xonasida
shunday qo‘yilishi kerakki, xona o‘rtasida yurish uchun ko‘proq bo‘sh
joy bo‘lsin. Bolalar yurish paytida tez charchab qoladilar, shuning uchun
ayrim joylarga divancha, stullar qo‘yib qo‘yiladi. Devordagi tokchalarda
katta-katta obrazli o ^in ch o q lar: qo‘g ‘irchoqlar, ayiqchalar, kuchukchalar
joylashadi. Bolalar ularni oladilar va yurish chog‘ida k o 'tarib yuradilar.
Bu yurish chog‘ida qo'l va oyoqning vazifalarini takom illashtirishga va
106
harakatlarni m uvofiqlashtirishga yordam beradi. H arakat faolligini o 'stirish
uchun derazaga yaqin joyda sirg‘aladigan qiya tepachalar o i'n atiladi. U
ayni paytda tashqarida nim a boMayotganini kuzatish im konini ham beradi.
Bolalarda funktsional va qurolli harakatlarni shakllantirish uchun burchak
ajratiladi (agar o ta-onalar bolalarini guru h g a kechroq olib keladigan boTsa,
ular uyda yengil nonushta qilib oigan bo‘ladilar).
Bolalar 1 yil-u 2 oylik - 1 yil-u 3 oylikdan to‘rt kishilik stol atrofida
o‘tirib, quyuq bo‘tqani qoshiqda m ustaqil tarz d a tanavvul qiladilar. A gar
bolalar yeyishdan charchasalar, ular ovqatlantirib qo‘yiladi. B uning uchun
tarbiyachi yoki enaga bola yoniga o‘tirib, unga yordam lashadi, ayni paytda
ular boshqa bolalar harak atin i ham boshqarib boradilar: «Botir qoshiq bilan
yegin, nondan tishla» kabi.
Bolalarda ovqatni xush ko‘rish, berilgan taom ning ham m asini m ustaqil
yeyish m alakasini tark ib toptirish lozim. Tarbiyachi bolalarning ishtahasini
kuzatib boradi, z o iia b ovqat yedirishdan o‘zini tiyadi.
K ichik yoshdagi bolalar birinchi kunduzgi uyqudan uyg;ongach (1,5
yoshgacha bo‘lgan bolalar), ovqatlantiriladi, chunki ularni oxirigacha
ovqatlantirishga to‘g"ri keladi, shunda ularni stol atrofiga 3 - 4 tadan qilib
o‘tkiziladi. Bu yoshdagi bolalar ovqat berilishini uzoq kutib tu ra olm aydilar,
shuning uchun bolaning qo‘li yuvdirilib, stolga o‘tkizilgach, darhol birinchi
ovqatni, ikkinchi ovqatni, uchinchisini berish lozim. O vqatlanib bo‘lgach,
bola darhol o‘ynagani ketadi, tarbiyachi esa qolganlarni ovqatlantiradi,
shuningdek, bu v aq td a o‘ynayotganlarni nazorat qilib boradi.
O vqatlantirish asnosida bolalarda baholi qudrat m ustaqillik m alakalari
h o silq ilin a d i.U la ry o sh i 1 yil-u 4 oygayetgach, sho‘rvani m ustaqil ichishlari
va ayni paytda non burdasini tishlashlari, qoMlarida piyolani ushlab, undan
ichishlari m um kin. B uning uchun ovqatlanishga zaru r boMadigan h arakatlar
bola bilan birgalikda bajariladi va ularning nom i aytiladi. O vqatlantirish
chog'ida bolalar orastalik k a o‘rgatiladi. Tarbiyachi va enaga ovqatlanish
chog‘ida bolalarning qo‘li va y u zin in g tozaligiga e’tibor berishadi, y u z -q o ii
iflos bolalarni y uvib salfetka bilan artishadi, stoldagi ortiqcha narsalarni o‘z
vaqtida yig‘ishtirib oladilar.
K atta yoshli bolalarning barchasini birga tushlik qildiriladi. 1,5
dan 2 yoshgacha boclgan bolalar ovqatlanish chog‘ida katta m ustaqillik
ko‘rsatadilar. B iroq ularda hali suzilgan ovqatni toTa yeyishga oid barqaror
m alaka yo‘q, shuning uchun tarbiyachi va enaga ular xatti-harakatini so‘z
bilan boshqarish im konini hisobga olib, bolalarga qanday harakat qilishni
aytib turadilar. O vqatlanishni to‘g ‘ri tashkil etish oxir-oqibatda bolalarni
107
o‘z vaqtida va to ia q o n li rivojlantirishga ham da ularda baholi qudrat
m ustaqillikni tarbiyalashga qaratilgandir. O vqatlanishdan so‘ng bolalar
o‘yinga kirishadilar.
Uyqu ikki yoshli bolalar hayotida m uhim o 'rin egallaydi. To‘g 'ri tashkil
etilgan uyqu butun ta ’lim -tarbiyaviy ishning m uhim qism i hisoblanadi.
Bolalar uyqusi doimo toza havo kirib turadigan ayvon yoki binoda tashkil
etiladi. Uyqu ochiq havoda, +10 darajadan kam boMmagan haroratda
o‘tkaziladi. Bolalarni uyquga yotqizish jarayoni xotirjam kechm og'i
lozim. Tarbiyachi va enaga bolalarga yum shoq m uom ala qilib, bolalarni
echinishda ham baholi qudrat ishtirok etishg ajalb qilishlari lozim (poychasi
berk ishtonni yechish, qo‘lni chiqarish va hakazo).
K attalar bolalar uxlayotgan paytda ularning yotish holatlari qulaym i-
yo4qmi, biror nim a bezovta qilyaptim i - y o ‘qmi kuzatib boradilar, oldinroq
uyg‘ongan bolalarga uxlashga yordam beradilar.
K attalar bolalarningtozaligiga, u la rn io ra sta lik k a o ‘rgatishga ko‘p e ’tibor
berishlari lozim. B uning uchun m azkur yoshdagi bolalarga m oijallang an
m axsus bino va jihozlarga ega b o iish , to‘g‘ri usullarni q o ila n ish kerak.
B olalarning qo‘li ovqatlanish oldidan yuvdiriladi, buning uchun
yuvinish xonasiga bir vaqtning o‘zida 2 -3 bola kiritiladi. 1 yil-u 2 oylik — 1
yil-u 3 oylik bolalarni qoMini suvga tutish va ishqalashga o4rgatiladi. Ikki
yoshga yetgan bolalar o‘z sochig‘ini topishga va uni joy ig a olib borib ilishga
o‘rgatiladi. K attalar bolalarning m ustaqillikka intilishini rag ‘batlantiradilar:
«QoMingni tut, Lola, hozir suv keladi» va hokazo.
Tarbiyani tovg‘ri olib borganda 1,5 yoshli bolalar tuvakka o4zlari
o‘tirishlari kerak, biroq bu odat hatto 2 yoshda ham barqaror boMmasligi
m um kin. B olalarni uyqudan so‘ng, uyqudan oldin, sayrdan oldin va undan
so‘ng, albatta tuvakka o4tkazish zarur. Bu yoshli bolalarda asta o'z fiziologik
ehtiyojlarini nazorat qila olish m alakalarini m ustahkam lash lozim.
B olalarning tashqi ko‘rinishini diqqat bilan kuzatib borish, uning
kiyim ini o‘z vaqtida tuzatib turish va unda toza va chiroyli kiyim dan
quvonish hissini uyg‘otish lozim.
1-2 yoshli bolalarda birinchi yarim yillikda qo‘g‘irchoq, m ashina va
shu kabilar bilan o'ynaladigan ayrim syujetli o‘yin lar rivojlanadi. B uyum lar
bilan qilinadigan harakatlarni um um lashtirish asosida bolalar bir buyum
harakatini ikkinchisiga ko‘chiradilar.
Tarbiyachi o‘yinchoqlarni tanlar ekan, bolalarni syujetli o‘yinlarga
jalb qiladi, harakat usullarini ko‘rsatadi, so‘ngra bolaning m um kin qadar
108
so‘zlarni, buyum va harakat nom larini takrorlab natijaga erishishiga
intilib, bolaga harakatni qayta takrorlashni (nam unaga ko‘ra k ub ik lardan
kuchukcha uchun uycha, qo‘g‘irchoq uchun esa stol, stul yasashni) ta k lif
qiladi.
B olalarning syujetli - tasviriy o‘y in larin i tash k il etishning xususiyati
k attalarning doim iy k o in ag i, ularning e’tib o rin i o‘yinchoqlarga jalb etishi,
o‘yin m azm uniga ko‘ra m aslahatlar berishi, bolalarni bir harakat y o iid a n
ikkinchisiga o‘z vaqtida ko‘chirishidir. B olalar qator tu rib o‘y nay dilar
va bu o i'in d a m uhim i ularning bir-birlariga x ay rih o h lik hissini bildirib,
o‘yinchoqlarni bem alolalm ashishlaridir. T arbiyach ib olalardam uo rn alan in g
ijobiy shakllarin i m ustahkam laydi va salbiy sh ak llarn i y uzaga kelishining
oldini oladi. K ichik bolalarni ular taqlid qilib, harakatlarni tak ro rlab
olishlari uchun katta bolalar harakatlarini k u zatish ga ja lb etish m um kin.
Ilk yoshdagi bolalar ikkinchi g u ru h in in g kun tartib id a bolalarnin g
b uyum lar bilan b o iad ig an xilm a xil h arakatlariga fun ktsion al va
boshqariladigai harakatlar m utanosib nisbatini hisobga olib k atta o i'in
berilishi kerak.
E rtalab, tarbiyachi bolalarni qabul qilish bilan band b o ig a n , enaga
esa g u ru h xonasida b o ig a n vaqtda kichik va katta g u ru h lar bolalari
diqqatini harakat usullari o‘zlashtirilgan va m ustaqil bajarilishi m um k in
b o ig a n m ateriallardan qurilish m ateriallari, xalq d id aktik o‘yinchoqlari:
piram idalar, m atryoshkalar, bir - birining ustiga qo4yiladigan kub va shu
k ab ilarg ajalb qilish o‘rinlidir. Bolalarga asbobli h arak atlarn i bajarish uchun
q o ila n m a la rn i ham: yog;ochga m ixlarni qoqish uchun bolg‘acha, suvdan
sharchalarni tutish uchun to‘r va shu kabilarni tavsiya etish m um kin.
Ertalabki ham m a guru h lar uyg‘oq b o ig a n qisqa m uddatda bolalarning
yonm a-yon harakatda b o iish la ri m uhim dir. 1-1,5 yoshli bolalar y o g ‘och
qoziqqa hajm i bir xil yoki hajmi ikki - uch xil yoki ikki xil rangdagi
halqalarni tizishlari, qutichalarni ochishlari va yopishlari, m atryo shk alarni
ikki qism dan yig ‘ishlari, kubiklardan m inora yoki m ashinalar uchun
y o ik a la r .lu riih lari m um kin va shu kabilar.
K ichik guru h lard a kunduzgi uyqudain keyingi m ustaqil o‘yinlar
tarbiyachi rahbarligi ostida o‘tadi. Yetarli vaqtga ega b o ig a n tarbiyachi
bolaning harakatlarini to‘g'ri bajarilishiga e’tibor beradi va har biriga
ko‘m aklashadi.
B uyum lar bilan harakat katta yoshdagi bolalar bilan m uloqotni
o i'n atilish ig a yordam beradi. Shaxsan m uloqot bolalar faolligini oshiradi
109
va ularni kattalar ko‘rsatgan harakat usulini takrorlashga yo‘llaydi. A garda
kattalar o‘yinchoqlar bilan bo‘ladigan yangi harakatlarni bolalarga qarab
turib ko‘rsatsa va bolaga jilm ay ib m urojaat qilsa, bu kichkiitoyning sodir
boMayotgan voqeaga diqqatini oshiradi ham da harakat usulini yaxshiroq
egallanishiga olib keladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |