Pedagogika

Gulliyev Umidjon Yuldoshevich,
 Nizomiy nomidagi TDPU musiqiy ta’lim kafedrasi о‘qituvchisi.  
1
Каримов  И.  А.
  Тошкент  шаҳридаги  янги  консерватория  биноси  очилиш  маросимида 
сўзлаган нутқидан. Халқ сўзи, 2002 йил 23 март. – № 64. 
U. Gulliyev
*
  

---

PEDAGOGIKA
 
2016, 4-son
 
 
 
110 
unda  zavq  uyg‘otadi  va  shu  lazzatli  holatga  qaytadan  intilishga  da’vat  etadi. 
An’anaga  aylangan  e’tiborli  kuylar  negizida  shunday  chuqur  ma’nolar  yotadiki, 
xalq xotirasi ularni mumtoz asarlar sifatida saqlab, asrab keladi. “Maqom” deb 
nomlanuvchi  benazir  musiqa  shajarasi  shu  yо‘sinda  voyaga  yetgan.    Maqolada 
maqomlar silsilasi orqali talabalar tafakkuri va idrokini о‘stirishga qaratilgan fikr 
g‘oyalar  ilgari  surilgan.  Silsila  [arabcha  –  zanjir;  qator,  saf;  tizim],  ya’ni  ma’lum 
tartibdagi ketma­ket tizilgan narsalardir
1
.  
Mazkur  jihatlarni  chuqur  tahlil  etgan  holda,  mumtoz  musiqa  san’ati 
hisoblangan  maqomlarni  о‘rganishda  “maqomlar  silsilasi”  terminidan  keng 
foydalanish  о‘rinli  deb  hisoblaymiz.  Umuman  aytganda,  maqomlar  –  tarixan 
shakllangan, muayyan an’analar zaminida qaror topgan klassik (mumtoz) kuy va 
usullar  tizimidir
2
,  biroq  bundan  tashqari,  uning  falsafiy  va  musiqiy  nuqtayi 
nazardan  ham  mantiqiy yechimga  ega ta’riflari bor.  Falsafiy  jihatdan  maqom  – 
musiqa vositasida dunyoni idrok etish, yuksak estetik ahamiyatga molik hayotiy 
taassurotlar,  tushunchalar,  ramz  va  obrazlar  olami.  Musiqa  mantiq  nuqtayi 
nazardan  ruhning  cheksiz  gо‘zallik  va  mutanosiblik  timsoli  bо‘lgan  Vahdatu 
Vujud
3
ga intilishidir. Biri ikkinchisidan kelib chiqadigan va barchasi о‘zaro bog‘liq, 
boshi  oxiriga  ulanib  ketadigan  doira  shakli  –  gо‘zallik,  mukammallik  timsoli 
maqom tafakkurining umumiy belgisi, ramzi hisoblanadi.  
Har bir maqom ramziy-majoziy obraz, musiqiy g‘oya. Sozandaning ilhomi, 
amaliy  mahorati  tufayli  ushbu  tafakkur  mahsuli  ruhiy  musiqa  asariga  aylanadi. 
Maqom  negizidagi  bosh  g‘oya  ma’naviy  faollik,  tovushlarda  ifodalangan 
gо‘zallikdan bahramand bо‘lish tuyg‘ularini uyg‘otishga qaratilgan. Maqom orqali 
ma’lum ruhiy holatga kirish va uning girdobida haqiqatni anglash taqozo etiladi. 
Maqom toifasidagi har qanday katta-kichik asar, kuy, ashula, raqs yoki ularning 
aralash kо‘rinishi asrlar davomida muayyan shakllardagi musiqiy ramzlar sifatida 
qaror  topib,  о‘ziga  xos  majoziy  nomlar  bilan  atalib  kelinmoqda.  Maqom  bu 
ma’lum ruhiy muvozanat holatiga kirish va u orqali haqiqatni anglashdir. Buzruk, 
Rost, Navo, Dugoh, Segoh Iroq – ana shu ruhiy holatlarning majoziy ifodasidir.  
Musiqiy  mantiq  va  tuzilishi  nuqtayi  nazaridan  maqom  –  о‘z-о‘zidan 
boshqariladigan  kо‘p  qirrali  va  murakkab  tizim.  Maqom  tizimidagi  har  bir  asar 
о‘ziga xos ramziy-majoziy ma’nolarga ega bо‘lgan kuy, usul va musiqiy shakllarda 
ifodalangan  g‘oya,  tovush  va  tovush  munosabatlari  olamidir.  U  ichki 
mukammalligi,  tartib  va  nizomga  keltirilishi  jihatidan,  bashariyat  musiqiy 
tafakkurining oliy kо‘rinishlaridan biridir.  
                                                           
1
Ўзбек  тилининг  изоҳли  луғати.  –  Тошкент:  Ўзбекистон  миллий  энциклопедияси,  2006.                    
– Ж. 3. – Б. 504.   
2
Матёқубов О.
 Мақомот. – Тошкент, 2004.  
3
Руҳнинг чексиз гўзаллик ва мутаносиблик тимсоли.  

---