•davr nashriyoti t o s h k e n t

H a v o  ja n g i

Eng  zo'r  sam olyotlarga  ega  bo'linganda  ham  jangda  g'alaba 

qozonish  uchun  buning  o'zigina  kifoya  qilmaydi,  muhimi  dush­

man  kutm agan  tarzda ta k tik  usullar qo'llay olish  kerak.  Bu  Ispa- 

niyada  Fuqarolar  urushi  paytida  va  Finlandiya  bilan  Sovet  Ittifoqi 

o'rtasida b lgan «qishki» urushda isbotlandi. Xususan Ispaniyada 

sovet  uchuvchilari  havo  jangida  birdaniga  torm oz  bergan  holda 

hujumdan  vertikalga  ketish  usulini  qo'llashgan,  bunda  hujumchi 

va  uning  qurboniga aylanayotgan  tom onning  o'rinlari  almashgan. 

Bu  fra nkistlar  uchun  kutilm agan  hoi  edi.  Kam  sonli,  lekin  dunyo­

ning  turli  burchaklaridan  yig'ilgan  turli-tum an  qiruvchi  sam olyot­

larga  ega  finlar  har  bir  sam olyotlarini  asrab-avaylashga  m ajbur 

edilar.  Shu  sababli  ular sovet sam olyotlari  bilan  havo jangiga  kiri- 

shishga  unchalik ham xohishlari yo ‘q  edi,  ular o ‘z  maqsad- 

lari  yo'lida  barcha  kuchlarini  bir  qilib,  bitta  yashindek 

tez,  shiddatli  hujum  uyushtirishni,  so'ngra 

esa  uning  natijalaridan  q a t’i  nazar 

sho'ng'ib, 

jangdan 

chiqishni 

afzal  ko'rishardi.

Pilotajning bunday shakli -  «immelman» deb atalgan 

harbiy burilish,  dushman sam olyotidan yuqoriroqqa 

ko'tarilish va o'qqa chap berishga imkon be radi

---

Ikkinchi  jahon  urushida  am erikalik  qiruvchi  sam olyotlar 

ko'pchiligi yaxshi  manyovrga ega emasdi,  biroq tezligini yaxshigi- 

na oshira olardi. Yaponlarning yaxshi  manyovr qiladigan  biroq tez­

ligi  past  sam olyotlariga  qarshi  jangda  o'zlarining  bu  ustunliklari- 

dan yaxshiroq foydalanish  uchun  uchuvchilar «ur va qochib qol» 

taktikasini  o'ylab  topishdi:  Am erika  sam olyoti  eng  yuqori  tezlik- 

kacha  oshirib,  dushm an  sam olyoti  yonidan  o'qdek  uchib  o'tardi, 

unga o ‘q  uzib,  keyin  to ‘g ‘ri  chiziq  bo'ylab tezgina xavfsiz  m asofa- 

gacha uchib borar,  keskin  burilar va hujumni takrorlardi.

1964-yilda  Vyetnam da  urush  boshlangada,  Shimoliy  Vyetnam 

nafaqat  kam,  balki  anchagina  eskirgan  qiruvchi  sam olyotlarga 

ega  edi.  Ko‘p  sonli  va  mukammal  Am erika  sam olyotlariga  qarshi 

kurashish  uchun  uchuvchilar  odatdan  tashqari  -   «pistirm a  va