O‘qitish materiallari to‘plami tarkibi

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
XX.bob-Apparat dasturiy ta‟minotda diagnostika ishlari 
21.mavzu-BIOS da matnli va ovozli xabarlar. Kondensatorni almashtirish 
Reja: 
1.  BIOS qurilmasi 
2. 
BIOS dasturini asosan ishlab chiqish firmalar  
 
BIOS (Basis Input/Output System) — asosiy kiritish-chiqarish tizimi bo‗lib, 
motherboard(materinskaya plata)da alohida chip sifatida ishlaydi. Bu chipning vazifasi 
kompyuter va operatsion tizimni bir-biriga bog‗lashdan iborat. Har safar kompyuter 
Nazorat savpllari: 
1. Sovutish tizimi qanday qismlardan iborat?  
2. Sovtuish tizimi qanday vazifani bajaradi?  
3. Sovutish tizimini tuzilishi qanday?  
4. Shaxsiy kompyuter qanday qismlardan iborat?  
 

---

yoqilganda dastlab BIOS ishlaydi, kompyuter uskunalari parametrlarini tekshiradi va 
operatsion tizim yuklanuvchi fayliga(dasturiga) o‗z ishini beradi (NTLDR, bootmgr).  
Kompyuter yongandagi har xil yozuvlar va tovushning chiqishi, ROM (Read Only Memory) 
xotirada yozilgan BIOS ning ishi.  
BIOS quyidagi vazifalarni bajaradi:  
— kompyuterni faollashtirish, barcha elementlarini boshlang‗ich holatga keltirish;  
— kompyuter qurilmalarini dastlabki tekshiruvini amalga oshiradi (POST-test);  
— kompyuter qurilma qismini dastlabki sozlash ishlarini amalga oshiradi;  
— tizim resurslarini taqsimlaydi;  
— PSI qurilmalarini ro‗yxatdan o‗tkazish va sozlash;  
— operatsion tizimni dastlabki yuklanishini amalga oshiradi(bootmgr); — qurilmalarni bir-
biri bilan moslashuvini tekshiradi;  
— elektr ta‘minotini boshqarish, kompyuterni o‗chirish, uxlash holatiga o‗tkazish.  
BIOSni to‗g‗ri sozlash, kompyuter ishlashiga ta‘sir ko‗rsatadi, shuning uchun dastlab shu 
dasturchani yaxshi o‗rganib olish lozim. Har xil turdagi motherboar‘lar har xil BIOS turlarini 
ishlatishadi, shuning uchun bitta yagona qo‗llanma qilishning iloji yo‗q, lekin asosi baribir 
bir xil.  
Protsessorlarning turi rivojlangan sari, BIOS sozlashlari ham qiyinlashib bormoqda. Bu esa, 
qo‗shimcha qiyinchiliklar tug‗dirmoqda.  
BIOS dasturini asosan quyidagi firmalar ishlab chiqishadi:  
— American Megatrends(AMI);  
— Award Software;  
— Phoenix Technologies.  
BIOS turiga qarab, uning ko‗rinishi ham o‗zgarib boradi, uning turidan tashqari bir 
necha versiyalari ham mavjud, bu versiyalar ham yangilanib borishi lozim.  
―BIOS‖ BIOS-bu termin kiritish-chiqarish sistemalaridan ba‘zaviy asosidir. BIOS 2 
ta programma va apparat simlari o‗rtasidagi bog‗lovchi hisoblanadi. Kiritiah-chiqarish 
sistemalarda ba‘zaviy asiosi bu kombinatsiyalash BIOSlar va qiymatlar uchun yuklanadiga 
drayverlardir.   
BIOSning bir qismi ona platadagi mikrosxemaga joylashadi va u firm ware deb 
nomlanadi. (Aynan mana shu mikrosxemalar foydalanuvchi BIOSni kompyuterdan apparat 
qismiga kiritadi. Quydagi keltirilgan rasmda PC ning bo‗limlar bog‗lamasi keltirilgan.  
Ko‗plab yillar davomida bu dastur hamkor etaloni hisoblanib ko‗plab firmalar 
maxsulati bilan tenglamalardi. Toza xotira uyi qoramshiq metodi bo‗yicha IBM BIOS ni PH 
firmasi birinchi bo‗lib ishlab chiqargan.   
Ular ikki xil variantda o‗rnatilgan. Ular ikki kompyuterga ikki xil qurilmalr o‗rnatish 
mumkin. (Protsesor, qattiq disk, peonitor va hk).  

---

Lekin ularning ikkalasiga ham, bir xil sistemani ishlatish mumkin. (ARG) yordamida 
Arleuski on Proor. Interfeys operasion istema qoshimcha darslar o‗rtasidagi bog‗lanish qabul 
qilinadi. Operatsion sistema o‗z o‗rnida BIOS orqali apparat ta‘minotiga murojat qiladi. Bu 
bog‗lanish drayver qurilmalar ko‗rinishida amalga oshadi. Aynan bir qurilmalar uchun 
drayverlar turli operatsion mavjud.   
BIOS CMOS farqi: BIOSdan xat CMOS apparat vositalarini boshqarish bo‗limi (ichida 
joylashgan).     
Xotira sistema platalarga BIOS nomli dastur ta‘minoti yozilgan. BIOS yoki ROM 
BIOS nomli mikrosxema mavjud. Bu mikrosxemaga sistemani yuklovchi va qurilma 
drayverlari mavjud bo‗ladi. Bu mikrosxemada yana past protsedurasi va sistema 
konfiguratsiyasi mavjud bo‗ladi. Bu parametrlar batariyadan zaryadlovchi CMOS xotirani 
ba‘zi hollarda NV RAM deb ataladi.   
Shunday qilib BIOS bir yoki bir nechta mikrosxemalarga dastur yuklovchilarini 
saqlaydi. Bu dasturlar kompyuter yuklangandan to uchguncha bagariladi. Bular ko‗p hollarda 
BIOS PS hamkorlik kompyuterlarga ham asosiy funksiyani bajaradi. BIOS, qat‘iy aytganda, 
OT ning emas, balki ShK ning kompanenti hisoblanadi, negaki ShK da ishlatiladigan OT 
almashganda o‗zgarmaydi (DEQQda joylashganligi uchun).  
BIOS ushbu vazifalarni balaradi:  
Mashinani initsiallashtirish, yani mashina tok manbasiga ulaganda, uning barcha 
elementlarini boshlang‗ich holatga keltirish:   
Testlash, yani mashinada butlikni hamda apparatura va dasturli resurslarning ishga 
layoqatliligini tekshirish (protsecsor, xotira, drayverlar vaboshqalar);  
  
  
Operatsion tizimni initsiallashtirish, yani tizimli diskdan Otning yuklovchisini o‗qish;  
xizmat qo‗rsatish jaroyonlarini va tashqi qurilmalar bilan amallarni bajaruvchi quyi darajali 
dasturli va apparatli uzatishlarni qayta ishlash;  
ShK ning standart kiritish-chiqarish qurilmalarini boshqarish. ShK ning tashqi qurilmalarini 
boshqarish drayverlar deb ataluvchi maxsus dasturlar yordamida amalga oshiriladi.       
   

---

 
  
1.Post.  
2. 
Programmani ustanovka qilish parametrlari.  
3. 
Yuklatuvchi.   
4. 
BIOS.   
ROM (Read Only memory)-tip tyamyati doimiy o‗zida saqlaydigan xotira hisoblanadi. Bu 
yozilga ma‘lumotlar Kompyuter uchgandan so‗ng ham uning xotirasiga turadi. Analogda 
bo‗lgan xotira BIOS si ham boshqa vidioadapterlarda ishlatiladi. E‘tibor berinki ROM va 
tezkor xotira bir-biriga qarshi emas tushunchalar. Haqiqatdan ham tezkor xotira operasion 
sistemalarning bir qismini o‗zida saqlaydi. Boshqacha qilib aytganda operativ xotira bir 
qismini ROM ga uzatadi(saqlash uchun juda muhim) Operatsion sistemani yuklash ruxsat 
etish ta‘minotiga ruxsat etadigan dasturiy ta‘minoti saqlash uchun juda zarur. Odatda birinchi 
adres bilan ROM sistemasi paydo bo‗lgan FOOOOh joylashgan 64 yoki 128 Mbayt dan 
birinchi oxirgi Mbaytgacha. Shuning uchun ko‗pchilik sistemalarda ROM dasturini 
qisqartirish uchun tezkor xotira DINamik mikrosxemalarda uni tashkil etuvchilari 
nus‘halanadi. ROMning xar xil tipi yaratilgan ROM, PROM, YePROM, ROM da mustaqil 
ravishda undagi ma‘lumotlar to o‗chirilguncha saqlanib qoladi.  
 Xotira PROM. Xotira PROMni tayorlashdan so‗ng xohlagan ma‘lumotni ko‗chirishi 
mumkin. U 70 yillar Texas Instri Mens kompaniyasida ishlab chiqarilgan bo‗lib, uning hajmi 
1 Klbaytda 2Mgbaytgacha bo‗lgan hajmgacha ega edi. Bu mikrosxemalar aniqlanmas 
bo‗lishi nomerlar ko‗rinishi 27 nnnn markerda ko‗rsatilgan, PROM  Ti, nnn kristal hajmi 
Klbaytda o‗lchanadi. Ko‗pchilik PS yoki PROM mikrosxemada 27512 yoki 2710000, 
qaysilar hajmini egallab olgan, 512 Klbayt yoki Mgbaytgacha ishlatiladi. Ulaganda bu 
mikrosxema ishlagandan so‗ng hech qanday axborotni o‗zida saqlamaydi. Bu PROM har xil 
ko‗rinishning bir vaqt ichida taniqli bo‗ldi. YePROM da bo‗lgan ma‘lumotlarini o‗chirish 
mumkin. YePROM mikrosxemasi kavarsiviy oynadan aniq ko‗rinib turibdi.   
   YePROM mikrosxemasi o‗sha PROM dagi bo‗lgan raqamga 27 nnnn, ega YePROM 
mikrosxemasiga bo‗lgan kavarsiviy oynasi odatda mayin lenta bilan yopishtiriladi. Chunki 
binafsha nurlaridan ogoh bo‗lishi uchun. Ularning tarkibida quyosh nuriga kiradi va albatta 
quydagi chiroqlardan ham ma‘lumotlar yo‗q bo‗lishi mumkin. O‗sha uchun mikrosxemani 
dasturlagandan so‗ng uning oynasi yopiladi, Chunki unda bo‗lgan ma‘lumotlarni oldini olishi 
shart.  
   ROM BIOSni yaratganlar. Qarib hamma zamonaviy BIOS mikrosxemani yaratuvchilar 
uning kodini namoyish etadi. Yaqinda bo‗lib o‗tgan kirishchiqishda kompaniyalarda 
nurlanishlarda (ishlab-chiqarilayotgan) bo‗lib o‗tgan.  
1995 yil Phoeni va Intel kompaniyasi bilan shartnoma tuzganligi haqida aytib o‗tdi, va ularni 
kirish-chiqish bazaviy tuzilishi Intel platalari bilan ta‘minladi. 1999 yilga kelib unda bu 
shartnimani Amij, Dle, Ami tuzdi. Hozirgi hammadan ko‗p sotiladigan. Platalar Intel 
platalardir.  
OEM BIOS ni yaratuvchialardir. Ko‗pchilik OEM orginal shaxsiy mikrosxemalarni ishlab 
chiqaradi.