O‘zbеkistоn rеspublikasi оliy va o‘rta maхsus ta’lim vazirligi
Download 1,66 Mb. Pdf ko'rish
|
quyosh elementi yordamida ujlarn
|
1 – ilova. Bitiruv malakaviy ishining titul varag„i O‘ZBЕKISTОN RЕSPUBLIKASI ОLIY VA O‘RTA MAХSUS TA’LIM VAZIRLIGI URGANCH DAVLAT UNIVЕRSITЕTI Fizika – matematika fakultеti
Fizika kafedrasi Mavzu: Quyosh elementi yordamida uylarni elektr energiya bilan ta’minlashning tajribaviy modelini yaratish
Bajaruvchi: _______________ Sabirov R. Y. Ilmiy rahbar: _______________ kat. o„qit. Abdikarimov A. E.
«Urganch – 2016 yil» 2 – ilova URGANCH DAVLAT UNIVЕRSITЕTI Fizika – matematika fakulteti
BITIRUV MALAKAVIY ISHNI BAJARISH BO„YICHA TОPSHIRIQLAR RЕJASI:
Talaba Sabirov Ravshanbek Yuldashbayevichga univеrsitеt rеktоrining 2015 yil 3 – noyabrda chiqarilgan 199 – Т sоnli buyrug„i bilan bitiruv malakaviy ish bajarish uchun 1. “Quyosh elementi yordamida uylarni elektr energiya bilan ta‟minlashning tajribaviy modelini yaratish” mavzusi tasdiqlangan. 2. Kafеdra majlisining qarоriga binоan katta o‘qituvchi Abdikarimov A. E bitiruv malakaviy ishini bajarishga rahbar qilib tayinlangan. 3. Bitiruv malakaviy ishining tarkibiy tuzilmasi: kirish qismi, ikki bob, birinchi bob to‘rt rejadan, ikkinchi bob ikki rejadan iborat. 4. Bitiruv malakaviy ish uchun ma‟lumоtlar: ilmiy jurnallar, kitoblar va internet ma’lumotlaridan оlinadi. 5. Bitiruv malakaviy ishga __________________________________________ ___________________________________________________ ilоva qilinadi.
Bitiruv malakaviy ishni bajarish jadvali № Lоyiha bоsqichlarining nоmi Nazоrat vaqti 1 Mavzuni kafеdrada tasdiqlash 20.11.2015 2 Malakaviy bitiruv ishi tоpshirig„i mavzusini va hajmini aniqlash 10.12.2015 3 Intеrnеtdan fizikaga оid saytlardan Quyosh elementlari va batareyalari to„g„risida matеriallar to„plash 11.01.2016 4 Mavzu bo„yicha malakaviy bitiruv ishi mazmuni, hajmi va tartibini aniqlashtirish 28.01.2016 5 Malakaviy bitiruv ishi lоyihasining dastlabki eskizlarini tasdiqlash 09.02.2016 6 Barcha eskizlarni, malakaviy bitiruv ishi lоyihasi nazariy va amaliy qismlarini tasdiqlash. 06.03.2016 7 Quyosh elementi yordamida uylarni elektr energiya bilan ta‟minlashning tajribaviy modelini yaratish 29.03.2016 8 Malakaviy bitiruv ishi lоyihasini bajarishning bоrishi nazоrati va uning nazariy qismining kafеdradagi muhоkamasi 26.04.2016 9 Kafеdra mudiri va rahbar tоmоnidan tugallangan BMI ni ko„rikdan o„tkazish 17.05.2016 10 Tugallangan ishni malakaviy bitiruv ishi lоyihasi rahbar хulоsasi va uni himоyaga tavsiya bilan birgalikda kafеdraga taqdim qilish 03.06.2016
Bitiruv malakaviy ish rahbari: ______________ kat. o„qit. Abdikarimov A. E. Bajaruvchi talaba: ______________ Sabirov R. Y
201_ yil “__” ___________ Tоpshiriqlar rеjasi va jadvali kafеdra majlisida
201_ yil tasdiqlandi. ( __ – sоnli bayonnоma) Kafеdra mudiri: ______________ dots. Aminov U. A. (imzо) 7 – ilоva Urganch davlat univеrsitеti Fizika – matematika fakultеti Fizika kafеdrasi
Bitiruv malakaviy ish 2016 – 01 – 11 – sоnli tartib raqam bilan qayd qilindi. Bitiruv malakaviy ishni bajaruvchining familiyasi, ismi va sharifi: Sabirov Ravshanbek Yuldashbayevich.
Bitiruv malakaviy ishning mavzusi: “Quyosh elementi yordamida uylarni elektr energiya bilan ta‟minlashning tajribaviy modelini yaratish”
Ilmiy rahbar (maslahatchi)ning familiyasi, ismi va sharifi: Abdikarimov Azamat Egamberganovich.
Bitiruv malakaviy ish kafеdraning 201_ yil “__” ___________
o„tkazilgan majlisi qarоriga muvоfiq DAK majlisida himоya qildi.
Bitiruv malakaviy ishga taqrizchi qilib: TATU Urganch filiali qoshidagi 1 – akademik litsey o„qituvchisi Safayev R. Q tayinlandi.
Kafеdra mudiri: ______________ dots. Aminov U. A.
Kafеdra majlisining qaroriga binoan bitiruv malakaviy ishni DAK majlisida himоya qilish bo„yicha tavsiyasiga roziman.
Fakultеt dеkani: ______________ dots. Xujamov J.U. Urganch davlat univеrsitеti Fizika – matematika fakultеti Fizika kafеdrasi 5140200 – fizika bakalavr ta’lim yo‘nalishi Tasdiqlayman fakultеt dеkani ________ dots. Xujamov J.U. “____”_____________ 2015 y
Talaba Sabirov Ravshanbek Yuldashbayevich
Quyosh elementi yordamida uylarni elektr energiya bilan ta‟minlashning tajribaviy modelini yaratish.
Univеrsitеt rеktоrining 2015 yil 3 – noyabrda chiqarilgan 199 – Т sоnli buyrug„i bilan tasdiqlangan.
3 iyun 2016 y. 3. Mavzu bo‘yicha dastlabki ma’lumоtlar bеruvchi adabiyotlar ro‘yхati: 1. Мамадолимов А. Т., Турсунов М. Н. Яримўтказгичли Қуѐш элементлари физикаси ва технологияси. Тошкент – 2003; 2. М. А. Азизов. Яримўтказгичлар физикаси. «Ўқитувчи» Tошкент – 1974; 3. С. Зайнобиддинов, А. Тешабоев., Яримўтказгичлар физикаси. «Ўқитувчи» Tошкент – 1999; 4. A. Teshaboyev, S. Zaynobiddinov, E. A. Musayev. Yarimo„tkazgichlar va yarimo„tkazgichli asboblar texnologiyasi. “Qaldirg„och” Toshkent – 2006. 5. С. Зайнобиддинов, Х. Акромов., Яримўтказгичлар параметрларини аниқлаш усуллари. «Ўқитувчи» Tошкент – 1999; 6. С.Зи. Физика полупроводниковых приборов 1, 2. «Мир» Москва – 1984.
Quyosh batareyalari yordamida uylarni elektr energiya bilan ta‟minlash, olingan elektr energiyani maishiy texnika – asboblari jamlanmasiga tatbiq qilish, u bilan bog„liq bo„lgan xarajatlarni hisob – kitob qilish, tajribaviy modelini yaratish va uni amaliyotda qo„llash.
__________________________________________________________________ 6. Maslahatchilar: _______________________________________________
Maslahatchi F. I. SH. Imzо, sana Tоpshiriq bеrildi Tоpshiriq qabul qildi Kirish
kat. o„qit. Abdikarimov A. E
1.1. kat. o„qit. Abdikarimov A. E
kat. o„qit. Abdikarimov A. E
1.3. kat. o„qit. Abdikarimov A. E
kat. o„qit. Abdikarimov A. E
2.1. kat. o„qit. Abdikarimov A. E
kat. o„qit. Abdikarimov A. E
Xulosa kat. o„qit. Abdikarimov A. E
Ishga taqriz yozuvchining F. I. Sh., ilmiy darajasi, unvoni:
TATU Urganch filiali qoshidagi 1 – akademik litsey o„qituvchisi Safayev R. Q. 7. Ilmiy rahbar: kat. o„qit. Abdikarimov A. E. _____________
Sabirov R. Y.
_____________
dots. Aminov U. A. _____________
Mundarija
I – bob. Quyosh elementlari va batareyalarining fizikaviy asoslari.................11 1.1. Quyosh elementlarining tuzilishi va ularni yig„ish....................................11 1.2. Quyosh elementlarining ishlash prinsipi, asosiy parametrlari....................18 1.3. Quyosh elementlarini tayyorlash texnologiyalari.......................................22 1.4. Bugungi kunda Quyosh batareyalarining qo„llanilish sohalari..................27
2.1. Quyosh batareyasi yordamida olingan elektr energiyani turli maishiy texnika asboblari jamlanmasiga tadbiqi..................................................................32 2.2. Quyosh elementi yordamida uylarni elektr energiya bilan ta‟minlashning tajribaviy modeli......................................................................................................40
Kirish Ishning dolzarbligi: XX asrning oxiriga kelib atrof – muhitni muhofaza qilish hamda tabiiy resurslardan oqilona foydalanish masalasi eng dolzarb muammoga aylandi. Bugun jahon ilm – fani muqobil energiya manbalarini izlab topish, yaratish, foydalanish samaradorligini oshirish, bu borada targ„ibot – tashviqot ishlari olib borishga alohida e‟tibor qaratmoqda. Chunki bosqichma – bosqich muqobil energiyadan foydalanishga о„tilmas ekan, tabiiy boyliklarimiz bo„lgan – neft, gaz, ko„mir zaxiralari tugashi va keyinchalik narxlarining oshishi natijasida dunyo aholisi juda katta muammo bilan yuzma – yuz keladi. O„zbekistonda noan‟anaviy energiya manbalari, birinchi navbatda, quyosh energiyasidan foydalanishni kengaytirishga katta e‟tibor
berilmoqda. Prezidentimiz Islom Abdug„aniyevich Karimovning 2013 – yil 1 – martda qabul qilingan “Muqobil energiya manbalarini yanada rivojlantirish chora – tadbirlari to„g„risida”gi farmonida muqobil energetika sohasidagi ilmiy salohiyatni yanada rivojlantirish, malakali kadrlar tayyorlash, bu boradagi qonunchilikni takomillashtirish, muqobil energiya manbalarini ishlab chiqaruvchilar va foydalanuvchilarni rag„batlantirish, ularga soliq va bojxona imtiyozlari berish, “Muqobil energiya manbalari to„g„risida”gi qonun loyihasini ishlab chiqish vazifalari belgilangan.
batareyalari yordamida uylarda xizmat qilayotgan turli maishiy texnika asboblari to„plamlarini elektr energiya bilan ta‟minlash, u bilan bog„liq bo„lgan xarajatlarni hisob – kitob qilish, tajribaviy modelini yaratish va uni amaliyotda qo„llash maqsad qilib olindi.
xil maishiy texnika asboblari jamlanmasini elektr energiyasi bilan ta‟minlash bo„yicha hisob – kitoblar va uni amaliyotda qo„llash loyihasi ishlab chiqilgan.
ta‟minlash bo„yicha qilingan amaliy ishlar va yaratilgan tajribaviy modeli ob‟ekti bo„lib xizmat qiladi.
Tadqiqot predmeti: Uylarni elektr energiya bilan ta‟minlashda Quyosh elementlaridan foydalanish bo„yicha qilingan qilinishi kutilayotgan amaliy ishlarni, yaratilgan tajribaviy modelini adabiyotlar bo„yicha hisob – kitoblar qilish va harajatlarni taqqoslash. Tadqiqotning ilmiy – amaliy ahamiyati. Hozirgi zamon muammolaridan biri juda katta miqdordagi quyosh radiyatsiya energiyasidan maksimal foydalanish masalasidir. Shunday ekan, Quyosh batareyalari tuzilishining oddiyligi, ishlash prinsipi, asosiy parametrlari, o„rnatishning osonligi, ko„p xizmat talab etmasligi va uzoq muddat foydalanish mumkinligi, u bilan bog„liq bo„lgan hisob – kitoblarni bilish katta ahamiyat kasb etadi. Ishning tuzilishi va qisqacha mazmuni: Bitiruv malakaviy ishi kirish, ikkita bob, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro„yxatidan iborat. Kirish qismida mavzuning dolzarbligi, ishning maqsadi shakllantirilgan, asosiy qo„yilgan vazifalar yoritilib, uning ilmiy – amaliy ahamiyati va ilmiy yangiligi nimadan iborat ekanligi ko„rsatilgan. Birinchi bobda, Quyosh elementlari va batareyalarining fizikaviy asoslari: Quyosh elementlarining tuzilishi va ularni yig„ish; Quyosh elementlarining ishlash prinsipi, asosiy parametrlari; Quyosh elementlarini tayyorlash texnologiyalari; Bugungi kunda Quyosh batareyalarining qo„llanilish sohalari haqida ma‟lumotlar berilgan. Ikkinchi bobda esa Quyosh batareyasi yordamida olingan elektr energiyani turli maishiy texnika asboblari jamlanmasiga tatbiqi va Quyosh elementi yordamida uylarni elektr energiya bilan ta‟minlashning tajribaviy haqida ma‟lumotlar va natijalari keltirilgan. Bitiruv malakaviy ishning xulosa qismida ishning natijalari bo„yicha asosiy xulosalar keltirilgan bo„lib, ish yakunida adabiyotlar ro„yxati kiritilgan. I – bob. Quyosh elementlari va batareyalarining fizikaviy asoslari. 1.1. Quyosh elementlarining tuzilishi va ularni yig‘ish. Quyosh energiyasidan foydalanishning juda ham ko„p usullari mavjud bo„lib, bulardan eng effektivrog„i – nurlanish energiyasini boshqa ko„rinishdagi
energiyaga aylantirishda foydali ish koeffitsiyenti eng katta bo„lgan qurilma yarimo„tkazgichli quyosh batareyasi bo„lib hisoblanadi [2]. Quyosh elementlari yorug„lik energiyasini elektr energiyaga aylantirib beradi. Quyosh elementlari to„plami esa Quyosh batareyasini hosil qiladi (1.1.1 – rasm). Xo„sh, Quyosh elementi qanday tuzilgan? Yarimo„tkazgichning elektr o„tkazuvchanligiga begona ta‟sirini eng ko„p qo„llaniladigan, hamda sodda
yarimo„tkazgich hisoblangan kremniy yarimo„tkazgich materiali misolida ko„raylik. Hozirgi davrda ishlab chiqarilayotgan va inson ehtiyoji uchun elektr manbai sifatida qo„llanilayotgan Quyosh elementlarining aksariyati kremniy (Si) materialidan tayyorlanmoqda. Bunga asosiy sabab, hozirgi zamon xalq xo„jaligi ehtiyoji uchun ko„p qo„llaniladigan mikroelektron asboblarning asosi kremniyligidir. Ikkinchidan, kremniy elementar yarimo„tkazgich material bo„lib, u yer tarkibining 30 % ga yaqinini tashkil qilishi, hamda texnologiyasining rivojlanganligidadir [7]. Bizga ma‟lumki, sof holatdagi yarimo„tkazgichlar elektr tokini deyarli o„tkazmaydi. Bunga xususiy o„tkazuvchanlik deyiladi. Xususiy o„tkazuvchanlikda elektr tokini teng miqdordagi elektronlar va kovaklar tashiydi. Lekin unda juda oz miqdorda aralashma kiritilsa yarimo„tkazgich materialning elektr
o„tkazuvchanligini keskin o„zgartirib yuboradi. Sof kremniy kristallidagi har bir atom to„rttadan qo„shni atomlari bilan tashqi valent elektronlari yordamida kovalent yoki atomar bog„lanish hosil qilib birikadi. Buni 1.1.2 – rasmda keltirilgan sodda chizma yordamida tasavvur qilish mumkin. Bunda har bir kremniy atomi o„zlarining elektronga bo„lgan ehtiyojlarini (elektromanfiylik yoki elektronga moyilliklarini) qo„shni atomlar hisobiga qondiradi. Tugunlar orasidagi fazoda birorta ham erkin zaryad tashuvchi (elektron yoki kovak) yo„q. [1] Aytaylik, kremniy kristaliga, ma‟lum bir konsentratsiyada begona kirishma sifatida, Mendeleyev davriy sistemasining III guruh elementlaridan biri, masalan, galliy kiritilgan deylik. Galliy 3 valentli atom bo„lgani sababli uning tashqi, valent, elektron qobig„ida 3 ta elektroni mavjud. Demak, kremniy atomlaridan birining o„rnini egallagan galliy atomi qo„shni kremniy atomlari bilan kovalent bog„lanishda faqat uchta elektron bilangina ishtirok qila oladi. Kovalent bog„lanishda galliy atomida bitta elektron o„rni egallanmay, bo„sh qoladi. Bu bo„sh o„ringa (kovakka), yuqorida ko„rganimizdek qo„shni atom elektronlari ko„chib o„tishi mumkin. Lekin, qiziq tomoni shundaki, bu bo„sh o„ringa kremniy atomlariga tegishli valent elektronlardan birortasi o„tishi uchun ma‟lum bir darajada energiya sarflanishi kerak (E a ). Shuni ta‟kidlash lozimki, bunda sarflanadigan energiya miqdori kremniy atomi birorta valent elektronini tugunlararo fazoga, ya‟ni erkin holatga o„tkazish uchun sarflanadigan energiya miqdoridan (∆E) ancha kichik bo„ladi: E a << ∆E. Shunday qilib, ma‟lum bir (E a ) energiya sarflab galliy atomidagi bo„sh o„rinni egallagan kremniy atomiga tegishli valent elektron o„rniga endi qo„shni kremniy atomi elektronlari hech qanday energiya sarflamasdan o„taverishlari mumkin. Demak, kremniy yarimo„tkazgichiga oz miqdorda galliy kirishmasini kiritish bilan unda kovaklar soni muvozanatli holatdagiga nisbatan oshadi va yarimo„tkazgichda asosiy tok tashuvchilar rolini kovaklar bajaradigan bo„ladi. Bunday o„tkazuvchanlik kovakli o„tkazuvchanlik yoki positive “p” tipli o„tkazuvchanlik deyiladi. Bunda kovaklar sonini ko„payishiga olib kelgan begona kirishma “akseptor” deyiladi. [2] Endi, aytaylik, shunday kremniy yarimo„tkazgichiga Mendeleyev davriy sistemasining V guruh elementi, masalan, fosfor (P) oz miqdorda kiritildi deylik. Fosfor 5 valentli element, ya‟ni uning tashqi valent elektron qobig„ida 5 ta elektron mavjud. Kremniy kristall tugunchalarining biriga joylashgan fosfor atomi qo„shni 4 ta kremniy atomlari bilan kovalent bog„lanish hosil qilishda o„zining 5 ta elektroni bilan ishtirok qiladi. Tabiiyki, fosfor atomining bitta elektroni bilan kovalent bog„da ishtirok qila olmay, fosfor atomiga uning boshqa elektronlariga nisbatan ancha zaifroq bog„langan holda qoladi. Bunday elektronga ancha kichik miqdordagi energiya berilishi bilan u “erkin” elektron holatiga o„tadi. Kremniy atomidagi valent elektronlarni “erkin” holatga o„tkazish uchun esa ancha katta (∆E
≈ 1 eV) energiya berilishi kerak edi. Bunday elektronni «osongina» erkin elektronlar qatoriga beruvchi atom (ko„rilayotgan holda kremniyda fosfor atomi) donor turdagi atom deyiladi. Bunday holda hosil bo„lgan o„tkazuvchanlik esa elektron tipli o„tkazuvchanlik yoki negative “n” tipli o„tkazuvchanlik deyiladi. Endi
“p” va “n” tipli o„tkazuvchanlikka ega bo„lgan ikkita yarimo„tkazgichni kontaktga keltiraylik. Kontakt sohasida zaryad tashuvchilarning o„zaro diffuziyasi: “n” yarimo„tkazgichdan “p” yarimo„tkazgichga va aksincha, “p” yarimo„tkazgichdan “n” yarimo„tkazgichga kuzatiladi. Natijada esa p – n o„tish sohasi yuzaga keladi (1.1.3 – rasm). [5] Bir – biriga qarama – qarshi bo„lgan talablarni kompromiss texnik yechimlarga keltirish natijasida tushayotgan yorug„lik nurlanishiga perpendikulyar joylashgan p – n o„tishli Quyosh elementi konstruksiyasi tanlab olingan. Hozirgi zamonda ayrim qo„shimchalar kiritilgan holda (tortuvchi elektr maydoni kiritilishi, orqa tomondagi kontaktga izotip to„siqlar olish, butun qoplamali kontaktni to„rsimon kontaktga almashtirish, sirtki yuzani teksturalash, orqa tomonga akslantiruvchi qoplamalar yasash) yuqoridagi konstruksiya saqlab qolingan. Quyosh elementini samaradorligini oshirish maqsadida uning frontal yorug„likni qabul qiluvchi tomoniga radiatsion – himoya qoplamasi, haroratni boshqaruvchi va yuzani tiniqlashtiruvchi qoplamalar hosil qilinadi. Quyosh elementining ishlashi jarayonida bu qoplamalar material ichiga kiruvchi nurlanish miqdorini ko„paytiradi, ortiqcha issiqlikni nurlantirish hisobiga kamaytiradi. Bundan tashqari qoplamalar yerda noqulay iqlim sharoitlarida va koinotda ularni radiasiyadan himoya qiladi. [13] Quyosh elementi frontal, optik nurlanishga qaratilgan yuzasini, odatda fosfor atomlari kiritilgan kremniyning yupqa qatlamidan tayyorlanadi va uni 10 20 sm -3
gacha va undan ham ko„proq darajagacha legirlashadi. Elementning bazasiga esa bor kirishmasi 10 15 – 10 16 sm
-3 darajagacha kiritiladi. Quyosh elementining optik nurlanishga qaratilgan frontal sirtini 5 – 7 % gacha egallagan har xil topologiyali to„rsimon kontakt bilan qoplanadi. Elementning orqa sirtining yuzasi esa butunlay qoplama yoki to„rsimon qoplama bilan qoplanadi. Ρ – n o„tishdan elektr maydoni vositasida ajratilayotgan asosiy bo„lmagan zaryad tashuvchilar tashqi zanjirga o„tishi kerak. Yarimo„tkazgich material frontal sirtida (“n” tur qoplamada) zaryadlar qoplama bo„ylab harakatlansa, quyosh elementi bazasida (“p” tipdagi materialda) ularning harakati perpendikulyar yo„nalishda bo„ladi. Tayyorlanadigan omik kontaktning birinchi qatlami alyuminiydan qilinadi. Alyuminiy “p” materialda kirishma bo„lgani uchun, u kremniyga yaxshi omik kontakt beradi va keyin uning ustiga Ti, Pd, Ag yoki Ni va kerakli pripoy qotishmasi qoplanadi. [1] Ilmiy tadqiqotlar shuni ko„rsatadiki, agar frontal yupqa qatlamga kontakt materiali dastlab butun sirtga qoplama sifatida olinib, keyin ma‟lum shaklli rasmni fotolitografik jarayon vositasi bilan ximik yemirish orqali bajarilsa, frontal yuzada ko„plab mikro teshilgan hududlar paydo bo„lar ekan. Bu esa o„z navbatida, shunt qarshiligini kamaytirib teskari to„yinish toki I 0 ni oshirib yuborar ekan. Shuning uchun frontal kontaktlar topologiyasini niqob orqali yoki fotolitografik jarayonni kontakt olinishidan oldin o„tkazilishi talab qilinadi. Agar hisob – kitob aniq bo„lib, texnologik jarayonlar mukammal bajarilsa, Quyosh elementining volt – amper xarakteristikasi (VAX) keskin yaxshilanadi. Quyosh elementi ishiga yorug„likning qaytish va yutilish koeffitsientlari ta‟sir ko„rsatadi. Quyosh elementi sirtiga har xil qoplamalar qoplash bilan uning optik xarakteristikalarini, buning oqibatida foydali ish koeffitsiyenti (FIK) ni oshirish mumkin. Tabiiyki spektrning ishchi zonasida yorug„lik qaytishini kamaytirish muhim hisoblanadi. Quyosh elementlarning sovitilishini ta‟minlash uchun maxsus qoplamalar yaratish kerak. Kosmosda ishlaydigan Quyosh batareyalari uchun bu dolzarb masala hisoblanadi, Quyosh elementlarning sovushi faqat atrof muhitga nurlanish hisobiga bo„ladi. [13]
1.1.1 – rasm. Quyosh batareyasining umumiy ko„rinishi. 1.1.2 – rasm. Kovalent bog„lanishli kremniy kristalining soddalashtirilgan chizmasi. 1.1.3 – rasm. Quyosh elementini tuzilishi, elektron va elektr toki oqimi yo„nalishi. Quyosh elementlarni batareya qilib yig„ish katta miqdorda elektr ulashlarni bajarishni talab qiladi, sababi Quyosh elementlarning batareyadagi soni o„n ming, ba‟zan yuz ming donani tashkil qiladi. [1] Quyosh elementlarini yig„ish asosan ishlab chiqarish korxonalarida amalga oshiriladi. 1.1.4 – rasmda Quyosh elementlarni guruhlarga birlashtirish sxemasi keltirilgan bo„lib, bu sxema elementar batareya deyiladi. Quyosh elementlarini ehtiyojga qarab ularni turli xil ulashlar yordamida yig„ish mumkin. Masalan, 1.1.4 a – rasmda ikkita Quyosh elementini bir – biriga parallel ulash orqali ulardan Quyosh batareyasi hosil qilingan. 1.1.4 b – rasmda esa ikkit Quyosh elementi ketma – ket ulangan. 1.1.4 – d rasmdan ko„rinib turibdiki, ikkita Quyosh elementi ketma – ket va o„z navbatida ular bir – birlariga o„zaro parallel ulangan. 1.1.4 e – rasmda uchta Quyosh elementi parallel ulanib, ular yana parallel ulangan uchta Quyosh elementiga o„zaro ketma – ket ulangan. Demak, to„liq batareya bir – biriga ketma – ket ulangan bir nechta elementar batareyalardan tashkil topar ekan. Bunday ulashlar ulash qoidalariga asosan amalga oshiriladi. Elektr bo„limidan bizga ma‟lumki, elementlar ketma – ket ulanganda umumiy kuchlanish har bir elementning kuchlanishlari yig„indisiga teng, tok kuchi esa o„zgarmas bo„lib, bitta element orqali oqib o„tayotgan tok kuchiga teng:
I um = I 1 = I 2 = I 3 = … = I n = const Parallel ulanganda esa, kuchlanish o„zgarmas bo„lib, bitta element hosil qilgan kuchlanish qiymatiga teng, umumiy tok kuchi har bir elementdan oqib o„tayotgan tok kuchlari yig„indisiga teng bo„ladi, ya‟ni: U um = U 1 = U 2 = U 3 = … = U n = const I um = I 1 + I 2 + I 3 + … + I n Aralash ulashda U um va I
um lar yuqoridagi formulalarni zanjir qismlariga qo„llash orqali aniqlanadi.
1.1.4 – rasm. Quyosh elementlarni guruhlarga birlashtirish sxemasi. a) – parallel ulash, b) – ketma – ket ulash, d) va e) lar aralash ulash. Download 1,66 Mb. Do'stlaringiz bilan baham:
|
Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha
yuklab olish