Toshkent moliya instituti korxonalarni rivojlantirish strategiyasi

5-mavzu Korxonalarning strategik rivojlanishida erkin iqtisodiy zonalarni 
tashkil etilishi 
5.1. Korxonalarning rivojlanishida erkin iqtisodiy zonalarning iqtisodiy ahamiyati va 
shakllanish bosqichlari. 
5.2. O‘zbekiston Respublikasida erkin iqtisodiy zonalar faoliyatini tashkil etish 
bo‘yicha me’yoriy-huquqiy baza.  
5.3.“Navoiy” erkin iqtisodiy zonasining tashkil etilishi va hududda korxonalarning 

---

 
71 
rivojlantirishdagi o‘rni. 
5.4. O‘zbekiston Respublikasining yangi erkin iqtisodiy zonalari. 
 
5.1.Korxonalarning rivojlanishida erkin iqtisodiy zonalarning iqtisodiy 
ahamiyati va shakllanish bosqichlari. 
Erkin  iqtisodiy  hududlar  (EIH)  dunyoning  ko‘plab  davlatlarida  keng  yoyilgan.  XX 
asrning  oxirlarida  dunyoda  turli  xildagi  4  mingdan  ortiq  EIH  lar  mavjud  edi.  Ђarb 
mutaxassislarining  fikricha  2004  yilga  kelib  jahon  tovar  aylanmasining  30%i  turli  erkin 
iqtisodiy  hududlarda  ro‘y  berdi.  Xalqaro  korporatsiyalar  o‘z  faoliyatlari  uchun  imtiyozli 
sharoitlarni qidirib, EIHlarni ko‘p foyda olish mumkin bo‘lgan joy sifatida ko‘rishadi. Yirik 
xalqaro korporatsiyalar erkin iqtisodiy hududlarda o‘z ishlab chiqarishlarini tashkil qilishni 
ekspansiyalarining muhim yunalishi deb hisoblaydilar. 
Erkin  iqtisodiy  hududlar  mamlakatning  boshqa  qismlarida  ishlatilmaydigan  imtiyoz 
va  rag‘batlantirishning  o‘ziga  xos  tizimi  qo‘llaniladigan  milliy  iqtisodiy  hududning  bir 
qismidir. Odatda EIHlar jug‘rofiy jihatdan u yoki bu darajada alohida hududdir. 
Erkin  iqtisodiy  hududlar  ularni  tashkil  qiluvchilar  tomonidan  ochiq  iqtisodiyot 
tamoyillarini  amalga  oshirishdagi  muhim  bosqich  sifatida  ko‘riladi.  Ularning  faoliyat 
ko‘rsatishi tashqi iqtisodiy faoliyatni faollashtirish va erkinlashtirish bilan bog‘lanadi. Erkin 
iqtisodiy  hududlarning  iqtisodiyoti    tashqi  dunyoga  ochiqligi  katta  darajada  bo‘ladi. 
Bojxona, soliq va investitsion rejimi esa tashqi va ichki investitsiyalar uchun qo‘laydir. 
Erkin  iqtisodiy  hududlar  tashkil  qilishning  muhim  sabablaridan  biri  shundaki, 
ko‘pincha davlat iqtisodiyotini kapital oqimi  uchun to‘liq  ochishni,  o‘ziga xos investitsiya 
oqimini  hamma  joyda  ishlatishni  istamaydi.  SHuning  uchun  ham  maxsus  hudud  sifatida 
qisman ochiqlikni ishlatadi. 
Erkin  iqtisodiy  hududlar  tashkil  qilishda  ikkita  konseptual  yondoshish    qo‘llaniladi: 
hududiy  va  funksional  (nuqtali).  Birinchi  holatda  hududdagi  barcha  rezident  korxonalar 
xo‘jalik faoliyatida imtiyozlardan foydalanadilar. 
Erkin iqtisodiy hududlarning eng oddiy ko‘rinishlaridan biri erkin bojxona (bojsiz) 
hududlari  (EBX)  hisoblanadi.  Bu  hududlar  erkin  savdo  hududlari  kabi  birinchi  avlod 
hududlariga  kiradi.  Ular  XVII-XVIII  asrlardan  buyon  mavjud.  Bunday  hududlarni