'hujayra biologiyasi I. A. Abdulov


Hujayra  larimizni  sog‘lom  saqlab  qolishga  va  o ‘zini  to ‘g ‘ri



Download 5,77 Mb.
Pdf ko'rish
bet228/269
Sana01.01.2022
Hajmi5,77 Mb.
#288592
1   ...   224   225   226   227   228   229   230   231   ...   269
Bog'liq
Hujayra biologiyasi

Hujayra  larimizni  sog‘lom  saqlab  qolishga  va  o ‘zini  to ‘g ‘ri 
tutishga  erishaylik.
K o‘p  hujayrali  organizmlarda  alohida  olingan  yoki  bir  guruh  hu- 
jayralaming  nobud  bo‘lib  turishi  (oiim i)  bir  hujayrali  organizmlam- 
ing nobud bo'lishi  kabi tabiiy holdir. Hujayralarning nobud  bo‘lishiga 
morfologik  yoki  biokimyoviy  omillar  sabab  bo‘lishi  mumkin.  Hu­
jayra  o ‘limining  ikki  ko‘rinishi  mavjud:  nekroz  (yunoncha  nekrosis- 
“nobud  bo'lish”)  va  apoptoz  (  yunoncha  “tushib  qolish”,  “parchalan- 
ish’’).  Apoptozni  hujayraning  programmalashtirilgan  o ‘limi  deb  ham 
atashadi.
Nekroz
Hujayra  o‘limining  bu  ko‘rinishi  hujayra  membranasining 
o ‘tkazuvchanlik xossasining  buzilishi natijasida  ichki  gomeostazning 
buzilishi  bilan  bog'liq  boMib,  hujayra  ichidagi  ionlar  kontsentratsi- 
yasi  buzilib,  mitoxondriyalar  tiklanmas  o ‘zgarishlarga  va  hamma 
hayotiy  jarayonlaming  to ‘xtashiga  olib  keladi.  Nekroz  plazmatik 
membrananing  shikastlanishiga,  ko‘pgina  zaharli  moddalar  ta’sirida
175


membrananing  shimish  kuchining  pasayishiga,  energetik  jarayon- 
larning  buzilishiga  olib  keladi.  Bunda  plazmatik  membrananing 
o'tkazuvchanlik  xossasining  ortishi  natijasida  hujayra  ichiga  suv 
kirib,  u  shishadi,  sitoplazmada Na+ va Ca2+  ionlari  kontsentratsiyasi 
oshadi,  vakuolyar tizim  komponentlari  membranalari  uzilib  sitozolda 
oqsil  sintezi  to‘xtaydi,  lizosoma  gidrolazalari  sitoplazmaga  chiqib 
hujayra  lizislanadi.  Sitoplazmadagi  bu  o ‘zgarishlar  bilan  bir  vaqtda 
yadroda  ham  o ‘zgarishlar  kechadi.  Nekrozning  o ‘ziga  xos  tomoni 
shundaki  unga  katta  guruh  hujayralar  uchraydi.  Nekrozga  uchragan 
hujayralar  leykotsitlar  hujumiga  uchrashi  natijasida  to‘qimaning  shu 
qismida  shamollash jarayonlari  rivojlanadi.
Apoptoz
Organizmlaming  rivojlanishi jarayonida bir  qism  hujayralar hech 
qanday  fizikaviy  yoki  kimyoviy  o ‘zgarishlarsiz  nobud  b o iib   turadi. 
Ya’ni  ulaming  “sababsiz”  o iim i  sodir  bo‘ladi.  hujayralar  o iim in i 
ontogenezning  deyarli  hamma  bosqichlarida  kuzatish  mumkin.  M a­
salan,  neyroblast  va  gonadotsitlarning  nobud  b o iishi,  hasharotlar 
va  amfibiyalar  metamorfozidagi  hujayralarning  nobud  b o iish i  (  it- 
baliqning  dumi  va  tritonning  jabralari  rezorbtsiyasi).  Voyaga  yetgan 
organizmda ham domiy ravishda hujayralarning to'satdan o iim i  sodir 
b o iib  turadi.  Qon  hujayralari-neytrofillar,  teri  epidermisi  hujayralari, 
ingichka  ichak  hujayralari  — enterotsitlar  millionlab  nobud  b o iad i. 
Bundan  shunday  xulosa  chiqarish  mumkinki  hujayra  o iim i  hujay- 
ralararo  aloqa  mexanizmlari  oraqali  boshqariladi.  Ko‘p  hujayrali  or- 
ganizmlarning  hujayralari  tirik  qolish  uchun  tashqaridan  “signal”  ol- 
ishlari  kerak.  Bunday  signallarning  boim asligi  hujayrada  o ‘z-o‘zini 
nobud qilish mexanizmi ishga tushishiga olib  keladi.  Masalan neyron 
hujayralarini  o ‘stiruvchi  omil  (NGF)  b oim asa  ular nobud  boiadilar.
Jigar  hujayralaridagi  apoptozda  quyidagi  jarayonlar  kuzatiladi. 
Jarayonning  ’boshida hujayralarning  qo‘shni  hujayralar bilan  aloqasi 
uziladi,  ular bujmayib, yadrolarda xromatin kondensatsiyalanib, yadro 
va undan keyin hujayraning o ‘zi ham mayda boiaklarga parchalanib, 
har  bir  b o ia k   plazmatik  membrana  bilan  o'raladi.  Bu  hosil  b o ig a n


Download 5,77 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   224   225   226   227   228   229   230   231   ...   269




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish