Navoiy davlat pedagogika instituti umumiy tilshunoslik

Avtomatik tahlil metodi 
Avtomatik  tahlil  metodi  davr  talabi  bilan  yaratilgan  zamonaviy  tahlil  metodlaridan  biridir. 
Elektron - hisoblash mashinalarini (EHM), kompyuterlarning paydo bo`lishi tilshunoslik fanida 
ham  ilmiy  -  tadqiqot  ishlarining  amaliyoti  oldiga  yangi  vazifa  va  muammolarni  qo`ydi. 
Tilshunoslikda  bunday  muammolar  sifatida  avtomatik  tarjima,  matnini  elektron-hisoblash 
mashinalari  yordamida  tuzish,  qisqartirish  kabilarni  ko`rsatish  mumkin.  Demak,  fanning 
taraqqiyoti,  texnikadagi  yangiliklar,  yangi  texnik  vositalarning  (EHM)  paydo  bo`lishi  kabilar 
avtomatik tahlil metodining «tuzilishiga", shakllanishiga olib keldi, sabab bo`ldi. 
Avtomatik  tahlil  metodining  o`ziga  xosligi  shundaki,  u  tilni  -  lisoniy  birliklarni  muayyan 
bo`laklarga,  formal  qismlariga  ajratadi.  Ajratishdan  hosil  bo`lgan  tilning  ushbu  qismlari,  ya‘ni 
formal  elementlari  boshqa  tilning  shunday  ma‘nodagi  bo`laklariga-formal  elementlariga 
muvofiq,  mos  keladi,  ekvivalent  bo`ladi.  Demak,  tillararo  muayyan  lisoniy  birliklarning 
(masalan,  matnning,  gaplarning,  so`z  birliklarining)  -  formal  qismlarning  mazmuniy  -  fikriy 
mosligi, mazmunan - fikran muvofikligi asosida ushbu tillarning biridan ikkinchisiga - bir tildan 
boshqa  tilga  elektron  hisoblash  mashinalari  yordamida  tarjima  qilish  imkonini  beradi  .  .  . 
Boshqacha aytganda, bir tildagi - lisoniy birliklardagi mazmun boshqa bir tilga - shu til birliklari, 
vositalari orqali EHM yordamida tarjima qilinadi. 
EHM orqali matnni bir tildan boshqa bir tilga tarjima qilish uchun: 
1. Maxsus tanlangan so`zlar bilan birgalikda matnni mexanik (mexanistik) ravishda tarjima 

---

 
186 
qilish imkonyatini beradigan qoidalar sistemasini yaratish kerak. 
2.  Bu  qoidalarni  va  so`zlarni  «mashina  tilida"  yozish.  YA‘ni  mazkur  qoidalarni  amalga 
oshiruvchi dastur (programma) tuzish kerak. 
Programma va lug‘at maxsus shartli belgilar bilan yoziladi va mashinaga kiritiladi, natijada 
mashina tarjimaga tayyor bo`ladi.