Yer rentasi yer egaligini iqtisodiy jihatdan amalga oshirish ( realizatsiya qilish)ning shaklidir. Yer rentasining bir qancha tarixiy koʻrinishlari mavjud. Yer rentasi

---

Yer rentasi

Yer rentasi yer egaligini iqtisodiy jihatdan amalga oshirish (

realizatsiya

 qilish)ning shaklidir. Yer

rentasining bir qancha tarixiy koʻrinishlari mavjud.

Yer rentasi (nem. Rente — ortga qaytarilgan) — yer egasining oʻz yerini tabiiy resurs tarzida

ijaraga taqsim etganligi uchun oladigan daromadi; bevosita q.x. ishlab chiqaruvchilari tomonidan

yaratilgan qoʻshimcha mahsulotning yer egalari tomonidan mulk egaligi huquqiga koʻra

oʻzlashtiriladigan qismi. Q.x.da foydalaniladigan yer maydonlari tabiatan cheklanganligi sababli

(inson yer resurslarini koʻpaytirishga qodir emas) barcha yerlar mustaqil tovar ishlab

chiqaruvchilar tomonidan egallab olinadi va yerga xoʻjalik obʼyekti sifatida monopoliya vujudga

keladi. Natijada yer b-n bogʻliq renta munosabatlari paydo boʻladi.

Q.x.da yer egasi foydalanuvchilardan yerdan foydalanganlik uchun toʻlov oladi, yaʼni yer egasi

(davlat, shirkat, xususiy shaxs) faqat yer egasi boʻlganligi uchun yaratilgan qoʻshimcha

mahsulotning bir qismini ijara haqi koʻrinishida oʻzlashtirib oladi. Davlat oladigan yer soligʻi,

xususiy yer egalari yerdan foydalanganlik uchun undiradigantoʻlovlar Ye.r. hisoblanadi. Ye.r.ning ,

mas, barshchina (ishlab berish), obrok (natural soliq) va pul soligʻi (mas, xiroj) kabi bir qancha

tarixiy koʻrinishlari bor.

Hoz. davrda Ye.r.ning asosan, differensial renta va absolyut renta koʻrinishlari mavjud. Yer

uchastkalarining tabiiy va iqtisodiy unumdorligi hamda joylashgan oʻrnidagi farqlar natijasida

olinadigan qoʻshimcha sof daromad — differensial renta deyiladi (qarang 

Differensial renta

).

Koʻpgina mamlakatlarda sifatidan qatʼi nazar ekin ekiladigan yerning xususiy mulk boʻlishi uni

ijarachilarga foydalanish uchun berishdan muqarrar suratda daromad keltiradi.

Yer egalari yerni ishlovchi ijarachilarga foydalanish uchun ijaraga berishi va ulardan yerdan

foydalanganlik uchun toʻlovlar olishi natijasida absolyut Ye.r.si vujudga keladi. Shuningdek,

rentaning yana bir turi — monopol renta ham mavjud. Boshqa yerda uchramaydigan tabiiy

sharoit, baʼzan noyob q.x. mahsulotlari yetishtirish uchun imkoniyat yaratadi. Bunday

mahsulotlar monopol narxlarda sotiladi. Bu narxlarning yuqori boʻlishi koʻpincha toʻlovga qodir

---

talab darajasi b-n belgilanadi. Natijada monopol narxlar shunday mahsulotlarning individual

qiymatidan ancha yuqori boʻlishi mumkin. Bu esa yer egalariga monopol renta olish imkoniyatini

beradi (yana. q. 

Renta

).

Risolat Ishmuratova.

[1]

Masalan, uch shakldagi:

barshchina (ishlab berish),

obrok (natural soliq) va

pul soligʻi shakllaridagi feodal rentalari shular jumlasidandir.

Hozirgi paytda turli mamlakatlarda mavjud renta vujudga kelish sabablari va shart-sharoitlariga

qarab quyidagi turlarga ajratiladi:

absolyut yer rentasi,

differensial (tabaqalashgan) renta I va II,

monopol renta,

qazilma boyliklar,

qurilishlar joylashgan yerlardan olinadigan renta.

Rentaning mohiyatini tushunishdagi asosiy qiyinchilik 

tadbirkorlar

 oʻrtasida qayta

taqsimlanmaydigan qoʻshimcha sof daromadning vujudga kelishi shart-sharoit va sabablarini

ochib berilishi hisoblanadi. Bunday holat vujudga kelishining sabablaridan biri samarali xoʻjalik

yuritish uchun yaroqli boʻlgan yerlarning cheklanganligi va qayta tiklab boʻlmasligida oʻz

ifodasini topadi. Ikkinchi sababi — yerga yoki boshqa tabiiy resursga mulkchilik obʼekti yoki

xoʻjalik yuritish obʼekti sifatidagi 

monopoliyaning

 mavjudligi hisoblanadi. Uchinchi sababi esa,

koʻp mamlakatlarda 

qishloq xoʻjaligidagi

 kapital uzviy (organik) tuzilishi, yaʼni doimiy va

oʻzgaruvchi kapital oʻrtasidagi nisbatning pastligi hisoblanadi. Yer uchastkalarining unumdorligi

va joylashgan joyidagi farqlar natijasida vujudga keladigan qoʻshimcha daromad (qiymat)ning bir

qismi renta shaklini oladi hamda u differensial renta deb ataladi. Qishloq xoʻjaligida eng muhim

ishlab chiqarish vositasi — yerning miqdori va sifatini tabiatning oʻzi cheklab qoʻygan, uni inson

koʻpaytirishga qodir emas.

Turlari

Shuningdek qarang

---

  Soʻnggi tahrir 3 yillar avval EdgarsBot tomonidan amalga oshirildi  

Matndan CC BY-SA 3.0  litsenziyasi boʻyicha

foydalanish mumkin (agar aksi koʻrsatilmagan

boʻlsa).

Agrosanoat

1. 

OʻzME

. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil

"

https://uz.wikipedia.org/w/index

.php?

title=Yer_rentasi&oldid=2002427

" 

dan olindi

Manbalar

Manbalar