«sharq» nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati

Huquqiy normalarining vaqt, makon va 
shaхslar doirasi bo‘yicha amal qilinishi
Inson  hayotda  huquqiy  normalarga  duch  keladi. 
Huquqiy  normalarni  hayotga  tatbiq  etishning  muhim 
shartlaridan biri, uning amal qilish doirasini aniq belgi - 
lab qo‘yilishidir. Yuridik hujjatlar ijtimoiy munosabat-
larni vaqt, makon va shaхslar doirasi bilan cheklangan 
muayyan  vaziyatlarda  tartibga  soladi.  Bu  chegaralar 
huquqiy hujjatda bevosita ko‘rsatilish yo‘li bilan yoki 
umumiy ko‘rsatmalar yo‘li bilan belgilanadi.
Huquqiy  hujjat  amal  qilishining  boshlanishi  uning 
kuchga kirishi paytidan boshlab belgilanadi.
Huquqiy hujjat:
◊  u  qabul  qilingan  yoki  e’lon  qilingan  vaqtdan 
boshlab;
◊ huquqiy hujjat e’lon qilingandan keyin belgilangan 
muddat tugashi munosabati bilan;
◊  hujjatning  o‘zida  yoki  bu  hujjatni  tasdiqlangan 
qonunda to‘g‘ridan to‘g‘ri ko‘rsatilgan vaqtdan boshlab 
kuchga kiradi.
Huquqiy  normalarning  vaqt  bo‘yicha  amal  qilishi 
deganda, uning qachon kuchga ega bo‘lishi tushuniladi, 
ya’ni qonunning kuchga kirish va o‘z kuchini yo‘qotish 
chegarasini tartibga solib turadi. Masalan, O‘zbekiston 
Respublikasi  Oliy  Kengashi  qarori  bilan  O‘zbekiston 
Respublikasi  Konstitutsiyasi  1992-yil  8-dekabrdan 
boshlab  amalga  kiritilsin,  deb  ko‘rsatilgan.  1978- 
yilda  qabul  qilingan  O‘zbekiston  Respublikasining 
3-§. Huquqning paydo bo‘lishi va mohiyati

---

38
Konstitutsiyasi (Asosiy qonuni) 1992-yil 8-dekabrdan 
boshlab  o‘z  kuchini  yo‘qotgan  deb  hisoblansin  deb 
yozilgan.
Normativ  huquqiy  aktlar  kuchga  kirishi  bilan 
ular ning  hududiy  amal  qilish  doirasi  belgilanadi. 
Respublika  huquqiy  hujjatlari  respublika  hududida, 
Qoraqalpog‘iston  Respublikasining  normativ  hujjat  - 
lari  faqatgina  shu  respublika  hududida,  mahalliy 
hokimiyat  organlarining  hujjatlari  tegishli  viloyat, 
shahar doirasida amal qiladi.
Huquqiy  normalarning  shaхslarga  nisbatan  hara-
katda  bo‘lishi  deganda,  tadbiq  etilishi  lozim  bo‘lgan 
munosabatlar, tashkilotlar yoki shaхslar doirasi tushu-
niladi. Masalan, qonunlarning O‘zbekiston Respublikasi 
Oliy Majlisi tomonidan qabul qilinishi respublikaning 
barcha  fuqarolariga,  mansabdor  shaхs lariga,  jamoat 
birlashmalariga,  fuqaroligi  bo‘lmagan  shaхslarga  va 
respublikamizdagi  хorijiy  fuqarolarga  joriy  etilishini 
nazarda tutadi.