O`zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligi Toshkent farmatsevtika inistitu



Download 1,01 Mb.
Pdf ko'rish
bet57/97
Sana01.01.2022
Hajmi1,01 Mb.
#284592
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   97
Bog'liq
kasbiy psixologiya fanidan maruzalar matni

Ixtiyorsiz  diqqatesa  qo‟zg‟atuvchining  kuchli  ta‟siri  asosida  yuzaga  keladi. 
Masalan, kuchli qo‟zg‟atuvchilar hisoblangan baland ovoz, yorqin nur, bo‟yoq, kuchli 
hid  beixtiyor  kishi  diqqatini  o‟ziga  jalb  etadi.  Shuningdek,  kishining  extiyojlariga 
muvofiq  keladigan  uning  uchun  ahamiyatga  ega  bo‟lgan  qo‟zg‟atuvchilar  ixtiyorsiz 
diqqatni qo‟zg‟aydi. 
Ixtiyorsiz  diqqatda  bevosita  qiziqishning  roli  benihoya  kattadir.  Nimaiki 
qiziqarli,  maroqli,  hissiyotga  boy,  zavqli  bo‟lsa,  diqqatning  uzoq  vaqt  mobaynida 
to‟planib turishini  taqozo etadi. 
Ixtiyorsiz  diqqat  shaxsning  umumiy  yo‟nalganligina  ham  bog‟liqdir.  Masalan, 
teatr  bilan  qiziqadigan  kishi  extimol  futbol  bo‟yicha  bo‟lajak  musobaqa  haqidagi 
e‟longa  e‟tibor  bermasdan,  ayni  chog‟da  teatrga  oid  yangi  e‟lonni  tezroq  payqashi 
mumkin.  Ixtiyorsiz  diqqat  sub‟yektning  anglashilgan  niyatlaridan  mustasno  tarzda, 
uning  biron  bir  irodaviy  urinishlarisiz  ro‟y  beradi.  Ixtiyorsiz  diqqatning  asosiy 
vazifasi  muhitning  doimiy  ravishda  o‟zgarib  turadigan  sharoitlarida  tez  va  to‟g‟ri 
mo‟ljal olishdan, uning mazkur paytda eng ko‟p darajada hayotiy mazmun kasb etishi 
mumkin  bo‟lgan ob‟yektlarni  alohida ajratib  ko‟rsatishdan iboratdir. 
Ixtiyoriy  va  ixtiyorsiz  diqqatdan  tashqari  uning  yana  bir  alohida 
turini-ixtiyoriydan  so’nggi  diqqatnialohida  ko‟rsatish  mumkin.  Bu  tushuncha 
psixologiyada N.F.Dobrinin  tomonidan joriy  etilgandir. 
Agar  maqsadga  yo‟naltirilgan  faoliyatda  shaxs  uchun  diqqatning  ixtiyoriy 
to‟planganidagi  kabi  faqat  faoliyat  natijasi  emas,  balki  uning  mazmuni  va 
jarayonining  o‟zi  qiziqarli  va  ahamiyatli  bo‟lsa,  bu  ixtiyoriydan  so‟nggi  diqqat 
to‟g‟risida  mulohaza  yuritishga  asos  beradi.  Bu  holda  faoliyat  kishini  shu  qadar 
qiziqtirib  yuboradiki,  u  diqqatni  ob‟yektga  qaratish  uchun  sezilarli  irodaviy 
kuch-g‟ayrat  sarflamasa  ham  bo‟laveradi.  Shunday  qilib,  ixtiyoriydan  so‟nggi  diqqat 
ixtiyoriy  diqqatdan  keyin  namoyon  bo‟lgan  holda  shuning  o‟zidangina  iborat  deb 
hisoblanishi  mumkin  emas. Bu diqqat anglanilgan holda  ilgari surilgan maqsad bilan 
bog‟liq  bo‟lganligi  sababli  u  ixtiyorsiz  diqqatdangina  iborat  qilib  qo‟yilishi  ham 
mumkin  emas.  Masalan,  yuqori  sinf  o‟quvchisi  imtixonga  tayyorlanayotib,  qiyin 
kitobning  qisqacha  mazmunini  yozib  chiqarkan,  oldiniga  o‟zini  diqqat-e‟tiborli 
bo‟lishga,  alahsimaslikka  majbur  qiladi.  Lekin  keyinchalik    u  ishga  shunday  qiziqib 
ketadiki,  oqibatda  uni  kitobdan  chalg‟itish  qiyin  bo‟ladi.  Dastavval  irodaviy 
kuch-g‟ayratlar  madadiga  tayangan  diqqat  ixtiyoriydan  so‟nggi  diqqatga  aylanadi. 
Ixtiyoriydan  so‟nggi  diqqat  biror  narsaga  uzoq  vaqt  davomida  juda  ham  barqaror 
qaratilishi  bilan  belgilanadi,  ko‟proq  yuqori  darajadagi  jadal  va  unumli  aqliy 
faoliyatni,  barcha  turdagi  mehnatning  yuksak  unumdorligini  asosli  ravishda  ana 
shunday diqqat turi  bilan  bog‟liq deb hisoblaydilar. 
Diqqatni  irodaviy  kuch-g‟ayratlar  yordami  bilan  doimo  bir  maromda  saqlab 
turish  o‟ta  zo‟riqishni  talab  qiladi  va  kishini  juda  ham  toliqtirib  qo‟yadi.  O‟qitish 
jarayonida ixtiyoriydan so‟nggi diqqatning alohida ahamiyatga ega ekanligi xuddi shu 
holat  bilan  belgilanadi.  Dastavval  u  ixtiyoriy  diqqat  sifatida  paydo  bo‟lishi 


munosabati  bilan  faoliyatning,  ishga  «tortish»  jarayonining  ilk  bosqichlarini  puxta 
tashkil  etish  shart.  Ixtiyoriydan  so‟nggi  diqqatga  xos  bo‟lgan  qiziqish  shaxsning 
faolligiga  bog‟liqdir.  Bunday  faollikning  shakllanishi  esa  faoliyatda  ijodkorlik 
alomatlarining  gavdalanganligiga  borliq bo‟ladi.   
Diqqatning 
fiziologik 
mexanizmlarini 
tushunib 
yetishda 
dominanta 
(nasldan-naslga  o‟tuvchi  asosiy  belgi)  prinsipi  alohida  ahamiyatga  egadir. 
A.A.Uxtomskiyning fikriga ko‟ra, miyada hamisha qo‟zg‟alishning ustun hukmronlik 
qiluvchi  markazi  mavjud  bo‟ladi.  A.A.Uxtomskiy  dominantani  «yuksak  darajadagi 
qo‟zg‟alish  markazlari»  konstellyasiyasi  deb  ta‟riflaydi.  Dominantaning  hukmronlik 
qiluvchi  sifatidagi  xususiyati  shundan  iboratki,  u  qo‟zg‟alishning  yangi  hosil 
bo‟ladigan markazlarini faqat tiyib qo‟ya qolmaydi, balki sust qo‟zg‟alishlarni o‟ziga 
jalb etishga va shu tufayli ularning hisobga yanada kuchayishiga, ular ustidan yanada 
ko‟proq  darajada    ustunlik  qilishga  ham  qodirdir.  Dominanta  qo‟zg‟alishning 
barqaror  markazi  hisoblanadi.  A.A.Uxtomskiy:  ««Dominanta»  degan  nom  zamirida 
yuksak  darajadagi  qo‟zg‟alishning  ko‟proq  yo  ozroq  barqaror  markazi  tushuniladi», 
deb  yozgan  edi.  A.A.Uxtomskiyning  dominanta  to‟g‟risidagi  tasavvurlari  uzoq  vaqt 
davomida diqqatning  harakatlantiruvchi  mexanizmini  tushunish imkonini  beradi. 
Yuksak  darajadagi  qo‟zg‟alish  markazlarida  miyaning  faoliyati  uchun 
yaratiladigan  eng  qulay  shart-sharoitlar,  shubhasiz,  diqqatning  yo‟naltirilgan  tarzda 
jamlanganligi  holatida  barcha  bilish  jarayonlarining  yuksak  samarali  bo‟lishini 
belgilab  beradi. 
Diqqat  turlicha  sifat  ko‟rinishlari  bilan  ta‟riflanadi.  Diqqatning  bu 
ko‟rinishlarini  diqqatning sifati  yoki xususiyatlari  deb ataladi.   
1.  Diqqatning  barqarorligi.  Ma‟lum  ob‟yekt  ustida  diqqatni  uzoq  muddat 
to‟plab tura olish xususiyati. 
2.  Diqqatning  beqarorligi  barqarorlikning aksi.  Masalan,  boshlang‟ich  sinf 
o‟quvchilari. 
3.  Diqqatning  ko’chishi.  Diqqat  ko‟chuvchanlik  xususiyatiga  ega.  Kishining 
bir  faoliyatdan  ikkinchi  faoliyatga  o‟tishini  ko‟chuvchanlik  xususiyati  ta‟minlaydi. 
Masalan,  birinchi  dars matematika,  ikkinchi  dars adabiyot. 
4.  Diqqatning  taqsimlanishi.  Kishi  bir  vaqtning  o‟zida  bir  nechta  faoliyat 
bilan shug‟ullanishi mumkin. Bunga diqqatning taqsimlash xususiyati imkon yaratadi. 
Masalan,  qishloq ayoli  urchuq yigirib  o‟tirib, televizor  ko‟rishi, suhbatlashishi. 
5.  Diqqatning  bo’linishi.  Kishi  konkret  faoliyat  bilan  shug‟ullanayotganda 
ob‟yektiv  va  sub‟yektiv  ta‟sirlar  tufayli  diqqatning  bo‟linishi  sodir  bo‟ladi.  Masalan, 
dars jarayonida  eshikning  taqillashi. 
Diqqati  bilan  ham  odamlar  bir-biridan  farq  qiladi.  Masalan,  diqqati  tor  yoki 
keng ko‟lamli,  barqaror yoki beqaror va hokazo.   

Download 1,01 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   97




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish