Тарихий манбашунослик ўқув қўлланма Бакалаврлар учун

11.2.25. 
“Тарихи салотини Манғития” 
“Тарихи салотини Манғития” (“Манғит султонларининг тарихи”) асари 
бухоролик машҳур тарихчи олим ва шоир Мирзо Абдуазим Сомий Бўстоний 
(1838/39-
1914 йилдан кейин) қаламига мансубдир. 
Бўлғуси тарихчи бошланғич маълумотни она юрти Бўстон қишлоғида, 
Бухоронинг шимолида, ундан 40 км нарида олган, сўнгра Бухоро 
мадрасаларидан бирида ўқиган, дастлаб вилоят ҳукмдорлари қўлида котиб, 
амир Музаффар тахтга ўтиргандан кейин унинг шахсий котиби, муншийси 
бўлиб хизмат қилган. Амир Абдулаҳад ҳукмронлиги (1885-1910 йй.)нинг 
сўнггида 1898 ёки 1899 йилда подшоҳликка қарши фикрлари учун саройдан 
четлатилиб, умрининг охирини ночорликда кечирган. 
Сомий бир неча адабий ва тарихий асар ёзиб қолдирган. “Миръот ул-
ҳаёл” (“Хаёл кўзгуси”), “Иншо”, “Туҳфайи шоҳий” (“Подшоҳнинг туҳфа”), 
“Тарихи салотини Манғития” шулар жумласидандир. Буларнинг ичида тарих 
илми учун энг муҳими сўнгги икки асардир. 
1900-
1902 йиллар орасида ёзилган “Туҳфайи шоҳий” ва 1907 йили ёзиб 
тамомланган “Тарихи салотини Манғития” бир давр, Бухоро хонлигининг 
амир Музаффар давридаги тарихга бағишланган. Бироқ улар маълум 
даражада бир-биридан фарқ қилади. Масалан, “Туҳфайи шоҳий” тўлароқ, 
лекин олий ҳукмдорни кўкларга кўтариб мақташ, панегрик руҳида битилган.

---

“Тарихи салотини Манғития” эса нисбатан холисона ёзилган. Асарнинг 
илмий аҳамияти шундаки, унда Бухоро амирлигининг Ўрта Осиёнинг Россия 
тарафидан босиб олиниши арафасидаги иқтисодий ва сиёсий аҳволи, 
шунингдек, Бухоро-Россия муносабатлари бирмунча кенг ёритилган. 
Китобнинг қўлёзма нусхалари кўп. Унинг Ўзбекистонлик олима 
Л.М.Епифанова томонидан қилинган русча таржимаси, сўзбоши ва зарур 
изоҳлари билан бирга, 1962 йили, Москвада чоп этилган. 
11.2.26.