Biznes boshqaruv asoslari

Import qilish 
Importlar  boshqa  davlatlardan  sotib  olingan  narsalar  hisoblanadi.Tashqi  savdosiz  siz  sotib 
oladigan ko’plab narsalar qimmatroq bo’lgan bo’lardi yoki umuman foydalanilmas edi. Boshqa 
mamlakatlar  ba’zi  mahsulotlarni  arzon  narxlarda  ishlab  chiqaradi,  chunki  ularda  zaruriy 
xomashyolar yoki arzon ishchi kuchi bor. Agar ular mamlakat ichidagi tovarlardan sifatli bo’lsa, 

ba’zi  xaridorlar  ularni  qimmat  narxlarda  ham  sotib  olishadi  va  xaridorlarga  chet  mahsulotlari 
ko’proq  ma’qul  kelishi  mumkin.  Fransuz  atirlari,  norvegiya  sviterlari,  shved  soatlari  shular 
jumlasidandir. 
Eksport qilish 
Boshqa  mamlakatlarga  sotilgan  mahsulot  yoki  xizmatlar  eksportlar  deb  ataladi.Importlar  sizga 
foydali bo’lsa, eksport boshqa mamlakatdagi iste’molchilar uchun foydali.Dunyo bo’ylab ishchilar 
AQSHda  ishlab  chiqarilgan  texnikalardan  foydalanishadi.  Ular  AQSH  qishloq  xo’jalik 
mahsulotlari  bilan  oziqlanishadi  va  AQSHda  ishlab  chiqarilgan  kimyoviy  moddalar,  mineral 
og’itlar, dori-darmonlar va plastmassalaridan foydalanadilar. Chet mamlakatlari AQSH kinolarini 
yoqtirishadi. Ular shuningdek CNN va ESPN kanallarini tomosha qilishadi. AQSH kompaniyalari 
tomonidan  nashr  qilingan  kitob,  gazeta  va  jurnallarni  o’qishadi.  Har  6  ta  ish  o’rnidan  bittasi 
Qo’shma Shtatlar xalqaro biznesi bilan aloqador. 
Savdo aloqalarini baholash. 
Odamlarning  ishlashini  asosiy  sababi  narsalar  sotib  olish  uchun  pul  ishlab  topishdir.Birinchi 
navbatda  ular  maosh  uchun  o’zlarining  ishchi  kuchlarini  sotishadi.  Keyin  maoshlarining  kata 
qismini  mahsulot  va  xizmatlar  uchun  sarflaydilar.  Insonlar  odatda  o’zlarining  kirim  va 
chiqimlarini  muvozanatda  ushlab  turishga  harakat  qiladilar.  Odamlar  agar  ular  daromadlariga 
nisbatan  ko’proq  pul  sarflab  qo’yshsa,  o’zlarida  moliyaviy  muammolar  paydo  bo’lishini 
bilishadi.Odamlar  daromadlarini  sarflashdan  xavotirlanishadi.Iste’molchilar  daromadlariga 
nisbatan ko’proq narsa sotib olishganda, ular qarzdorga aylanishadi.Qachonki mamlakat  yetarli 
bo’lmagan  miqdorda  savdoni  olib  borsa,  shu  yo’sinda  ular  boshqalarga  pul  qarz 
bo’lishadi.Davlatning boshqa davlatlarga ma’lum miqdordagi qarzi tashqi qarzlar hisoblanadi. 
Savdo muvozanati. 
Mamlakatning umumiy  eksport va importlari o’rtasidagi  farq savdo muvozanati deyiladi.  Agar 
importga  nisbatan  eksport  ko’proq  bo’lsa,  bu  savdo  ortiqchaligi  hisoblanadi.Bu  savdo-sotiq 
vaziyati  ijobiy  hisoblanadi.  Agar  eksportga  qaraganda  import  ko’proqni  tashkil  etsa,  savdo 
yetishmovchiligi  hosil  bo’ladi  va  bu  savdo  vaziyati  salbiy  hisoblanadi.  Davlatda  bir  mamlakat 
bilan  savdo  ortiqchaligi  bo’lsa,  boshqasi  bilan  savdo  yetishmovchiligi  paydo  bo’lishi 
mumkin.Shuning  uchun  ham  mamlakatlar  o’z  xalqaro  savdo  muvozanatini  muvozanatda 
ushlashga harakat qilishadi. 
To’lovlar muvozanati. 
Mahsulot  va  xizmatlar  eksport  va  importga  asosan  ayirboshlashning  boshqa  ko’rinishlari  turli 
millatlar o’rtasida amalga oshirilishi mumkin. Pul investitsiya va turism orqali bir mamlakatdan 
boshqasiga  o’tadi.  Bir  mamlakat  fuqarosi  korporatsiya  orqali  boshqa  mamlakatga  investitsiya 
kiritishi  mumkin.Biznes  boshqa  bir  mamlakatdagi  firmaga  investitsiya  kirita  oladi.Bir  hukumat 
boshqasiga  moliyaviy  yoki  harbiy  ko’mak  berishi  mumkin.  Banklar  xorijiy  banklarga  deposit 
mablag’larini  qo’yish  imkoniyatiga  ega.  Turistlar  sayohat  qilayotganlarida  o’zining  davlatidan 
dam  olayotgan  davlatiga  pul  mablag’larini  olib  kirishadi.Ba’zi  davlatlarda  sayohat  qilmoqchi 
bo’lganlar  davlatdan  ma’lum  bir  miqdordan  ko’p  bo’lmagan  holatda  pul  olib  chiqib  ketishlari 
mumkin. Davlatga kirib kelayotgan va chiqib ketayotgan pul miqdorlari orasidagi farq to’lovlar 
muvozanati  hisoblanadi.  Qachonki  davlat  to’laganidan  ko’proq  pul  qabul  qilib  olsa,  bu  ijobiy 
to’lov muvozanatidir.Aks holda esa salbiy to’lov muvozanat holati yuzaga keladi. 
Xalqaro valyuta. 
Xalqaro biznesda yuzaga keladigan yagona muammo dunyo bo’ylab foydalaniladigan turli valyuta 
kurslaridir.  Har  millatning  o’z  bank  tizimi  va  pul  birligi  mavjud.  Misol  uchun,  Rossiya  rubl, 
Yevropa  ittifoqi  yevro,  Braziliya  real,  Hindiston  rupiya  va  Saudiya  Arabistoni  riyaldan 
foydalanadi.  
Xalqaro ayirboshlash qiymatlari. 
Bu valyutani boshqasi bilan almshtirish jarayoni turli valyutalar oldi-sotdisi bilan shug’ullanuvchi 
banklarni  o’z  ichiga  oladigan  xalqaro  ayirboshlash  bozorida  amalga  oshiriladi.  Ko’plab  yirik 
banklar biznes va iste’molchilarni valyuta xizmatlari bilan ta’minlaydi. Bir mamlakatdagi valyuta 
qiymatini  boshqasiniki  bilan  solishtirilishi  ayirboshlash  qiymatini  belgilab  beradi.  Valyuta 
qiymatiga talab va taklif ta’sir qiladi.  

Sayohatchi  va  biznesmenlar  bir  davlatdan  ikkinchisiga  borishlari  uchun  valyutani  almashtirib 
olgan  bo’lishlari  shart.  Boshqa  mamlakat  hududida  bo’lgan  sayohatchilar  valyuta  almashtirish 
bo’limiga  borishlari  va  xohlagan  miqdorda  mahalliy  valyutadan  sotib  olishlari  mumkin.  Ular 
oladigan mahalliy valyuta miqdori ikkita valyutaning ham o’sha vaqtdagi qiymatlari bilan bog’liq 
bo’ladi.Valyuta qiymatlari almashish bo’limlarida ko’rsatib qo’yiladi. Dunyo bo’ylab joylashuvlar 
farq  qilishiga  qaramasdan,  valyuta  almashtirish  bo’limlarini  asosan  aeroport,  vokzal, 
mehmonxona  va  mahalliy  banklardan  toppish  mumkin.  Valyuta  almashtirish  bo’limlaridagi 
operatorlarga ularning xizmatlari uchun haq to’lanadi. 
Valyuta qiymatlariga ta’sir qiluvchi omillar. 
Davlatlar  o’rtasidagi  valyuta  almashish  baholariga  3ta  asosiy  omillar  ta’sir  qiladi:  davlatning 
to’lov muvozanati, iqtisodiy vaziyati va siyosiy turg’unlik. 
To’lov muvozanati.Qachonki davlatning to’lov muvozanati ijobiy bo’lsa, uning valyuta qiymati 
odatda o’suvchi yoki o’zgarmas bo’ladi. Bunga mamlakatning mahsuloti va valyutasiga nisbatan 
o’sgan talab sabab bo’ladi. Agar mamlakat to’lov muvozanati salbiy bo’lsa, odatda uning valyuta 
qiymati pasayadi. 
Iqtisodiy vaziyatlar.Qachonki narxlar oshsa va davlatning sotib olish imkoniyati kamaysa, uning 
valyutasiga  bo’lgan  talab  yo`qoladi.  Inflatsiya  valyutaning  sotib  olish  imkoniyatini 
kamaytiradi.Masalan, Braziliyadagi giperinfilatsiya realga bo’lgan talabni tushurib yuborgan edi. 
Siyosiy turg’unlik.Kompaniyalar va yakka tadbirkorlar boshqa davlatda biznes qilayotganlarida 
tavakkaldan qochishga harakat qilishadi.Agar to’satdan hukumat boshqaruvi o’zgarib qolsa, bu 
tashqi biznes uchun  yomon vaziyatni paydo qilishi mumkin.Bunda kompaniya o’zining binosi, 
jihozlari  yoki  banklardagi  pullarini  yo’qotishi  mumkin.Shuningdek,  siyosiy  turg’unlik  yangi 
qonunlar  ishlab  chiqilganda  ham  yuzaga  kelishi  mumkin.Bu  qonunlar  oldingi  qonun-qoidalar 
asosida faoliyat olib borishga yo’l qo’ymaydi.Baxtga qarshi bu holat tasbirkorlarning o’zlaridagi 
valyutalarini qiymatidagi kuchlarini kamaytirib qo’yishi mumkin. 
xalqaro biznes muhit 
Boshqa mamlakatlarda biznes  yuritish odamlar va joylarda orasida mavjud farqlar haqida bilim 
talab  qiladi.  Korxona  to'rt  asosiy  omillar-geografiyasini,  madaniy  ta'sir,  iqtisodiy  rivojlanish, 
siyosiy va huquqiy masalalar hisobga olishi kerak. 
jug'rofiya 
Manzil, iqlim, er bilan ta'minlash, portlar, shuningdek, mamlakat ta'siri tadbirkorlik faoliyatining 
tabiiy 
resurslari.Juda 
issiq 
havo 
o'stirilishi 
mumkin 
ekinlari 
turlarini 
cheklaydi.Daryolaryokiokeanportlariorqaliodamlarosonlikbilantashqisavdouchunmahsulotyetkaz
ibberishimumkin.Cheklangan  tabiiy  resurslari  Mamlakatlar  importibilan  o’zaro  chambarchas 
bog'liq. 
madaniyat ta'sir 
Ba'zi  madaniyatlarda,  quchoqlab  korshish  biznes  hamkorlikning  ishonchli  garovi  hisoblanadi, 
boshqa madaniyatlarda esa qol berib korishishni o’zi kifoya. 
Madaniyat  umumiy  xulq,  xalq  fe’l  atvori  va  jamiyat  qiymati  hisoblanadi.  Xalq  madaniyati 
biznesda kuchli ta'sir ega. Misol  uchun olib qaraganda, Meksikada kunning teng  yarmida  ya’ni 
tushlikda barcha ishlar to’xtatiladi,  chunki  ularda ananaviy tushlik  payti  tushlikdan zavq olish, 
dam olish qabul qilingan.  
xalqaro  biznesda  madaniy  va  ijtimoiy  omillar,  til,  din,  qadriyatlar,  urf-odat    ta'siri  asosiy 
hisoblanadi.  Bu  munosabatlar,  oilalar,  kasaba  uyushmalari  va  boshqa  tashkilotlar  o'rtasidagi 
hamkorlikni o'z ichiga oladi. 
iqtisodiy rivojlantirish 
Mamlakatlar va jismoniy shaxslar ehtiyojlarini va istaklarini qondirish uchun cheklangan resurslar 
muammosi  bilan  duch  keladi.  Siz  doimo  vaqt,  pul  va  energiya  foydalanish  haqida  qaror  qabul 
qiishni o`ylaymiz. Xuddi shunday, har bir tuman uning xalqining ehtiyojlarini qondirish uchun o'z 
erini, tabiiy resurslarni, boylik va ish foydalanish rejalashtiradi. 
Boshqa mamlakatlarda odamlar o'z qishlog'ida, o`zing odamlari uchun mato qilish qo'lli dastgoh 
boshqarish uchun somon kulbada hayot kechiradi.Bu farqlar iqtisodiy rivojlanish darajasini  aks 
ettiradi. mamlakatning iqtisodiy rivojlanish darajasiga ta'sir qiluvchi asosiy omillar: 

  eng yaxshi ta'lim tizimi joriy etish 
  o'z fuqarolari uchun ko'proq va yaxshiroq xizmat va tovarlar. 
ta'minlash uchun hech qanday ishlab chiqarish yo`qligi. 
Sanoati  rivojlangan  mamlakatlarda  xalqaro  savdo  qo'llab-quvvatlaydiganyana  bir  omil 
infratuzilmasi  hisoblanadi.  Infratuzilma  transport,  aloqa,  tuman  va  millat  muhandislik  tizimlari 
anglatadi. Misol uchun Germaniyani oladigan bo`lsak uning samarali temir yo'l tizimi, avtomobil 
yo'llari, shuningdek, kompyuterlar, zaif infratuzilma bilan boshqa mamlakatlarga nisbatan xalqaro 
biznes uchun yaxshi omil ekanligini ko`ramiz. 
Siyosiy  va  huquqiy  masalalar.  Har  kuni  siz  biznesingiz  bilan  hukumat  ta'sirini  ko`rishingiz 
mumkin.  Hukumat  reklama va shartnomalarni  adolatli ijro tartibiga solishga javob beradi.  Ular 
oziq-ovqat  va  farmatsevtika  idorasinixavfsizlik  tekshiradi  va  talab  qiladi.  Amerika  Qo'shma 
Shtatlarida  odamlar  o'z  ish  faoliyatlarida  ko'proq  erkinlik  bor.  Bu  barcha  mamlakatlarda  to'g'ri 
emas. Ko'p joylarda, iste'molchilar va operatorlar orasida faoiyat cheklangan. 
Hukumat  buni  istasa,  u  butunlay  mahsulot  eksport  yoki  import  to'xtatish  mumkin.Bu  embargo 
deyiladi.Hukumatlar ko'p sabablarga ko'ra embargo zo'rlab mumkin.Ular har qanday kvota yoki 
tarif  oqimida  ustidan  xalqaro  raqobat  o'z  sanoatini  himoya  qilish  mumkin.Hukumat  dushman 
guruhlar yoki xalqlarning qo'liga tushishining milliy mudofaa soniya sezgir mahsulotlar, hayotiy 
ahamiyatga ega, ayniqsa oldini olish mumkin.Hukumat ba'zan boshqa mamlakat harakatlari yoki 
siyosat o'z o'girishidan izhor, embargo yuklaydi. 
Xalqaro savdoga ko'maklashish. 
Hukamatning 
Muayyan 
xatti-harakatlari 
xalqaro 
biznes 
rishtalarini 
targ'ib 
etishi 
mumkin.Hukumateksportni  iqtisodiy  farovonlik  ish  o'rinlari  yaratish  va  rag'batlantirish  uchun 
samarali  yo'l  deb  biladi.  xalqaro  savdo  targ'ib  qilish  umumiy  sa'y-harakatlari  bilan  erkin  savdo 
zonasini, erkin savdo shartnomalari va umumiy bozorlarga kiradi. 
Erkin savdo hududlari. 
xalqaro biznesni rivojlantirishni targ'ib qilish maqsadida, hukumatlar ko'pincha o'z mamlakatlarida 
erkin savdo zonalari yaratish. Erkin savdo zonasi mahsulotlari to'plangan va / yoki ishlab chiqarish 
ishlatiladigan, bepul burchini import va keyin saqlanishi mumkin maxsus maydoni hisoblanadi. A 
erkin savdo zonasi, odatda, port yoki aeroportda atrofida joylashgan. mahsulot zonasini tark faqat 
Import haqi to'lovlari. 
rivojlanayotgan mamlakatlarda Mobile moliyaviy xizmatlar 
Afrika ko'plab qishloq joylarda, mobil telefonlar yo'l fermer-ERS biznes o'zgaruvchan va iqtisodiy 
rivojlanish  yaxshilanmoqda.  Keniya  uchun  Senegal,  mobil  telefonlar  kabi  omonat  hisob,  joriy 
hisob va kreditlar, moliyaviy xizmatlardan foydalanish imkonini beradi. Ushbu xizmatlar, ayniqsa 
kamdan-kam  hollarda  banklar  beri,  qishloq  joylarda  kerak.Fermerlar  chorvachilik,  qishloq 
xo'jaligi  texnikasi,  urug'lik  ekinlar  uchun,  shuningdek,  boshqa  ish  xarajatlarini  to'lash  mobil 
telefonlar foydalanishingiz mumkin.Bunday bank va imkoniyati tashkilotlari  Xalqaro Afrika va 
Osiyoda  fermerlik,  tadbirkorlik  egalari  va  tadbirkorlar  xizmat  qilish  mobil  telefon  bank  tizimi 
yaratildi.  Iste'molchilar,  hisob  muvozanatni  nazorat  Xarajatlarni  to'lash,  debet  kartalar  bilan 
jamg'arma  hisob  saqlab,  shuningdek,  kichik  kreditlar  olish  uchun  o'z  telefon  foydalaning.  Bu 
kreditlar tez-tez jamoa biznesini yo'lga uchun ishlatiladi.Ba'zi hollarda, banklar, odamlar bir oziq-
ovqat  do'koni  yaratish  yordam  a  kafe  ochish  yoki  to'quv  biznesni  boshlash  uchun  telefonlar 
ijaraga.mablag'lar xodimlari va boshqa biznes xarajatlarini to'lash uchun, telefonda mavjud. fermer 
va tadbirkorlar biznes muvaffaqiyat bor, ular oziq-ovqat, toza suv, sog'liqni saqlash va ta'lim uchun 
oilalarga  pul  bilan  ta'minlash  ish  o'rinlari  yaratish  tanqidiy  o'ylash.  1.  kambag'al  va  qishloq 
joylarda odamlar uchun mobil telefon bank xizmatlari qanday afzalliklari bor? 2. rivojlanayotgan 
mamlakatlarda  mobil  banking  xizmatlari  haqida  batafsil  ma'lumot  topish  uchun  internet 
foydalaning.  Erkin  tijorat  shartnomasi.  Ko'plab  mamlakatlar,  boshqa  mamlakatlar  bilan  erkin 
savdo  shartnomalari  o'rnatilgan.savdo  shartnomasi  bepul  a'zo  davlatlar  muvofiq,  shuningdek, 
import soliqlar va ular orasida kotirovka mahsulotlari savdo to'siqlarni sifatida tanilgan tariflar, 
olib tashlash uchun rozilik bildirasiz. Bu a'zolari o'rtasida savdo ortishiga olib keladi. Misol uchun, 
Amerika Qo'shma Shtatlari, Kanada, Meksika, va 1994 yilda Shimoliy Amerika (NAFTA) ning 
erkin savdo bitimini amalga oshirish boshlandi.Ushbu shartnoma uch mamlakat orasida kotirovka 

tovarlar  bo'yicha  tarif  chek  qo'yish  va  tovarlar  harakati  osonlashtiradi.  NAFTA  bozorlar  va 
ishtirokchi davlatlar iqtisodiy asoslarini kengaytirish mo'ljallangan.Umumiy bozorlar. Umuman, 
bozorda, a'zolari tarif va boshqa savdo to'siqlarni xalos. Ular kompaniyalari erkin har bir a'zosi 
bilan, mamlakatda investitsiya qilish imkonini beradi.Ular ishchi chegaralari bo'ylab erkin harakat 
qilish  imkonini  beradi.  umumiy  bozor  ham  iqtisodiy  hamjamiyati  deyiladi.  Umumiy  bozor 
ishtirokchilari a'zosi  bo'lmagan davlatlardan import qilingan mahsulotlar haqida umumiy tashqi 
qarzi  bor.  umumiy  bozorlarda  misollar  Evropa  Ittifoqi  (EI)  va  Lotin  Amerika  integratsiyasi 
assotsiatsiyasi (ALADI) o'z ichiga oladi. vazifalari a'zo mamlakatlar o'rtasida savdo kengaytirish 
va mintaqaviy iqtisodiy integratsiya qilish uchun bo'ladi. 
Real hayotdagi diqqat markazi 
Lavozimga tayinlanganiga 6 oy bo’lgan Kory hamkasblari oldiga kelib o’tirdi va so’radi: 
“Italiya  qanday  bo’lgan?”.“Men  haqiqatan  ham  qattiq  ishladim,  lekin  Italiya  madaniyatini 
o’rganishga va ba’zi italyan taomlaridan yeyishga vaqt topdim. Boshqa mamlakatda yashash va 
ishlash yaxshi malaka vazifasini o’tadi va men yana bu ishni takrorlayman. Har qanday holatda 
ham  tan  olishim  kerakki,  men  uyda  ekanligimdan  xursandman”-  deb  Dankin  javob  berdi  va 
naychani  ichimligiga  soldi.“Siz  nimani  juda  sog’indiz?”Dankin  ichimligini  qo’liga  oldi  va 
shunday dedi: “ Amerika salqin ichimliklari. Ular menga o’z brendimni topishimni ososnlashtirdi, 
lekin ular bir xil emas edi. 
Ko’p millatli kompaniyalar  
Ko’p millatli kompaniya bir nechta davlatlarda biznes bilan shug’ullanadigan tashkilotdir. 
Ko’p millatli kompaniyalar odatda o’z mamlakatida ikkita kompaniyadan va bir yoki undan ortiq 
boshqa  mamlakatlarda  esa  alohida  bo’lingan  kompaniyalardan  tashkil  topadi.  Bu  kompaniya 
biznes o’z faoliyatini olib boradigan mamlakat “mezbon davlat” deb nomlanadi. 
Ko’p millatli kompaniyalar strategiyalari 
Ko’p millatli korporatsiyalar global yoki ko’p millatli strategiyadan foydalanadi. 
Global  strategiya  butun  dunyo  bo’ylab  bir  xil  mahsulot  va  marketing  strategiyasidan 
foydalanadi. Bir xil mahsulot dunyo bo’ylab har tomonlama jiddiy bir xil yo’sinda sotiladi. Bunga 
misol qilib siz bilgan “coca-cola”ni olishimiz mumkin. 
Ko’p  millatli  strategiya  har  bir  davlat  bozorini  turlicha  to’yintiradi.  Firmalar  savdo-
sotiqqa mos keladigan mahsulotlarni va marketing strategiyalarini rivojlantiradi. Ko’p restoranlar 
ko’p  millatli  strategiya  bo’yicha  xizmat  ko’rsatishadi.Masalan,  ular  mahhaliy  aholi  xoxishiga 
qarab o’zlarining menyularini o’zgartirishanda mana shu strategiyadan foydalanishadi. 
Ko’p millatli kompaniyalar yutuqlari 
Ko’pgina yutuqlar xalqaro biznes bilan bog’liqdir.Iste’molchilarda  yaroqli bo’lgan katta 
hajmda  tovarlar  mavjud.  Odatda,  bu  mahsulotlaning  narxlari  uy  sharoitida  tayyorlangan 
mahsulotlarga  qaraganda  pastroq  bo’ladi.Karyera  imkoniyatlari  kompaniyaning  turli  xil 
davlatlarda biznes bilan shug’ullanishini kengaytiradi. 
Global  biznes  faoliyatlari  tushunish,  muloqot  va  turli  xil  millatlar  orasida  o’zaro 
hurmatning  rivojlanishi  uchun  asos  bo’ladi.  Biznesdagi  hamkorlar  odatda  iqtisodiy 
munosabatlarda do’stona aloqalarni saqlab qolishga harakat qiladilar. 
Ko’p millatli kompaniyalarning kamchiliklari 
Ko’p millatli kompaniyalar o’zga mamlakatda muhim iqtisodiy kuch bo’lishi mumkin.Bu 
davlatning ishchilari ko’p millatli kompaniyalarga o’zlarining ishlari yuzasidan bog’liq bo’lishadi. 
Iste’molchilar  tovar  va  xizmatlar  uchun  bu  kompaniyalarga  muhtoj  bo’lishadi.  Ko’p  millatli 
kompaniyalar davlatning siyosiy kuchiga ta’sir qilishi yoki uni boshqarishi mumkin. 
Global bozorga kirish usullari   
Kompaniyalar boshqa davlatlarga kengaygan sari, bir necha usullar o’zlari uchun kashf 
qilinadi. 
Litsenziya berish 
Ba’zi  kompaniyalar  boshqa  davlatlarda  mahsulot  ishlab  chiqarishni  xohlashadi.Xorijiy 
kompaniyalar  ularga  o’zlarining  shaxsiy  protseduralaridan  foydalanishga  ruxsat  berishadi. 
Litsenziya berish ma’lum bir noaniq mul-mulkdan (ishlab chiqarish jarayoni, tijorat belgisi, brend 
nomi)  tog’ri  foydalanib  sotish  uchun  ruxsat  berishdir.  Gerber  kompaniyasi  Yaponiyada 

chaqaloqlar  uchun  litsenziyalangan  oziq-ovqat  mahsulotlarini  sotishni  boshladi.  Televizordan 
foydalanish  yoki  sport  komandalarining  kiyimlaridagi  belgilari,  jaketlar,  daftarlar,  yuklar  va 
boshqa  narsalar  albatta  litsenziya  shartnomasini  talab  qiladi.  Litsenziyada  biroz  moliyaviy 
investitsiya  ham  mavjud,  shuning  uchun  potensial  moliyaviy  o’zgarish  odatda  past  bo’ladi. 
Shuningdek, kompaniyaning xavf-xatari ham past bo’ladi. 
Saylash huquqi   
Boshqa  davlatlarga  kengaytirishning  yana  bir  boshqa  usuli  saylash  huquqidir.  Saylash 
muayyan  yo’ldagi  biznes  jarayoni  yoki  kompaniya  nomidan  foydalanish  uchun  to’gri  yo’l 
hisoblanadi.Tashkilotlar  boshqa  davlatlarda  o’zaro  do’stona  biznes  aloqalarini  yo’lga  qo’yish 
uchun shartnoma tuzadilar.  Qo’shma tavakkalchilik  Biznes hamkorlik bu ikki  yoki  undan ortiq 
kompaniyaning birgalikda ishlashidir.Bunday kelishuvlar ishlab chiqarishda juda ko’p uchraydi. 
Yaponiya  va  Amerikaning  avtomobil  ishlab  chiqarishdagi  biznes  hamkorligi  buning  yaqqol 
misolidir.Masalan Ford Motor Company va Mazdaning biznes hamkorligini ko’rishimiz mumkin. 
Xalqaro  savdo  tashkilotlari.  Xalqaro  biznes  faoliyati  murakkab  bo’ladi.Natijada,bir  nechta 
kompaniyalarga xalqaro savdo qilish uchun tashkilotlar yaratiladi. 
Jahon  Savdo  Tashkiloti    Jahon  Savdo  Tashkiloti  1995  yilda  savdoni  dunyo  bo’ylab  yoyish 
maqsadida  tashkil  etilgan.Unga    150  dan  ortiq  davlat    a’zo,  Jahon  Savdo  Tashkiloti  savdo 
baxslarini  va  bepul  savdo  kelishuvlarini  tashkillashtiradi.Jahon  Savdo  Tashkilotining  boshqa 
maqsadlari quyidagilardan iborat: 
a) 
Bepul savdoga ta’sir etadigan qiymatlarni pasaytirish. 
b) 
Import hissasini yo’qotish 
c) 
Banklar,ishonchli  kompaniyalar  va  boshqa  moliyaviy  tashkilotlarga  ta’sir  qiladigan 
to’siqlarni kamaytirish 
d) 
Qashshoq davlatlarga iqtisodiy ko’mak berish 
Xalqaro  Pul  Jamg’armasi  Xalqaro  pul  jamg’armasi  1946  yilda  tashkil  etilgan.Xalqaro  pul 
jamg’armasi  150  dan  ortiq  mamlakatlarning  bir-  biri  bilan  iqtisodiy  aloqalar  o’rnatishga 
ko’maklashadi.    U  dunyo  savdosi  va  almashinish  darajasini  qo’llab  quvvatlaydi.  Jahon  Banki   
Xalqaro Tiklanish  va Taraqqiyot Banki  Jahon Banki deb ataladi. U 1944 yilda ikkinchi jahon 
urushidan  keyin,tiklanish  uchun  ko’mak  berish  maqsadida  barpo  etilgan.  Hozirda,bankning 
funsiyasi past darajada rivojlanayotgan davlatlarga iqtisodiy ko’mak berishdan iborat.Bu fondlar  
aloqa tizimi,axborot almashinish va texnikaning kuchayishi hissa qo’shadi. 
      Jahon  Bankiga  180  dan  ortiq  a’zo  davlat  bo’lib,u  asosan  ikki  qismdan  iborat:  Xalqaro 
Taraqqiyot Tashkiloti va Xalqaro Moliya Uyushmasi. Xalqaro Taraqqiyot Tashkiloti davlatlarning 
rivojlanishi uchun kreditlar beradi.Internet faoliyat 200 dan ortiq davlatlarda sotiladigan Coca-
Cola dunyodagi  eng mashxur  nomlardan biri. Kompaniya vebsaytiga kirish orqali biz kompaniya 
mahsulotlarini qanday tayyorlashi haqida ma’lumot va tushunchalarga ega bo’lamiz. 
Tanqidiy fikr  
1. 
Ma’lum mamlakat madaniyati haqida ma’lumotga ega bo’lgan vebsayt toping. Coca-Cola 
bu mamlakatdagi biznesida hisobga olishi kerak bo’lgan element haqida yozing. 
2. 
Mashxur Amerika mahsulotini ishlab chiqaruvchi boshqa birkompaniya vebsaytiga kiring 
va  uning  xalqaro  operatsiyalari  haqida  ma’lumot  toping.  Dunyoning  turli  xil  madaniyatli 
haridorlarga  hizmat  ko’rsatilishida  kompaniya  harakatlari  asoslari  haqida  yozing.  Ishingizni 
vebsaytdagi birnechta rasmlar orqali izohlang. 
Ishsizlikning yuzaga kelishi 
Har kuni Mexikodan Qo’shma shtatlarga ish topish umidida odamlar Qo’shma shtatlar chegarasini 
kesib o’tishadi. Ba’zilari qonuniy yo’l bilan  lekin ko’pchiligi noqonuniy yo’l bilan kirishadi va 
federal qonunlarni buzishadi. Qo’shma shtatlarda noqonuniy immigratsiya muammosi mavjud. Bu 
muammo  asoslari  ish  toppish  uchun  musobaqa,  terrorizm  va  noqonuniy  moddalar  savdosi 
hisoblanadi. Bundan tashqari ta’lim olishning va tibbiy  yordamdan foydalanishning qimmatligi 
muammosi  ham  mavjud.  Noqonuniy  immigratsiya  tasir  qilgan  shahar  va  shtatlar  aholining 
qonuniy  holati  va  noqonuniy  ishchilar  kirib  kelishini  tartibga  soluvchi  qonunlani  tavsiya 
qilishmoqda. Muammoni o’rganing va muammoni har ikki tarafi uchun bahsga tayyorlaning. 

Har ikki jamoaning ikki yoki uchtadan ishtirokchisi o’z fikrlarini himoya qilish uchun muammo 
haqida  ma’lumot  yig’ishi  kerak.Jamolarga  o’zlari  bilan  oldindan  tayyorlangan  materiallar  olib 
kelishga ruhsat beriladi. Har bir qatnashchiga toyyorlanish va namoyish qilish jarayonida ishlatish 
mumkin bo’lgan qog’oz beriladi. Namoyishdan 15 minut oldin jamolar muammoning ijobiy yoki 
salbiy tamonni izohlashni tanlashadi.Keyin jamolarga tayyorgarliklarini  yakunlashlari uchun 15 
minut  beriladi.  Har  bir  namoyish  davomiyligi  5  minutdan  kam  bo’lmasligi  kerak.Og’zaki 
namoyishlardan kelib chiqib hakamlar 5 minut davomida namoyishchi o’z fikrlarini himoya qilish 
uchun savol-javobni boshqarishadi.