Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тдпу ҳузуридаги педагог кадрларни қайта

Ўқув модули (ўқув фани)ни мустақил ўзлаштириш учун 
махсус сайтлар рўйхати – қайта тайѐрлаш ва малака ошириш 
курсларининг тингловчиларига тегишли ўқув модули (ўқув 
фани) бўйича мустақил равишда БКМни чуқур ўзлаштиришга 
хизмат қиладиган сайтлар номи қайд этилган рўйхат
58

---

чеклашлар қўйилмаган, таълим олувчига билим олиш услубини 
танлаш имкониятини берувчи дастурлар тўпламини ўзида 
мужассам этган электрон адабиѐтлардан кўпроқ фойдаланилади. 
ЭАТРда фойдаланиш таълим жараѐнининг сифатини 
аниқловчи дастурларнинг имкониятларига таяниб иш кўриш 
мақсадга мувофиқдир. Ахборот технологиялари таклиф этаѐтган 
имкониятлар таълим жараѐни учун бир қатор янги талабларни ҳам 
олдинга суради. Улар тингловчиларга имконият доирасида 
мустақил таълим олишлари учун шароит яратиш, таълимнинг янги 
диагностик услубларини қўллаш орқали тингловчилар томонидан 
ўзлаштирилаѐтган билим, кўникмаларни ташхис қилиш имконини 
беради. 
Бугунги кунда қайта тайѐрлаш ва малака ошириш таълим 
жараѐнида тингловчи томонидан ўзлаштирилган билимларни 
баҳолаш аксарият ҳолатларда стандарт тест дастурлари ѐрдамида 
амалга оширилмоқда. Бу эса ўз навбатида маълум миқдорда 
баҳолаш жараѐнини автоматлаштириш имконини берсада, бироқ, 
ўзига хос камчиликларга эга. Бундай тизимлардан фойдаланишда 
тингловчиларнинг ҳақиқий билим даражасини баҳолашни маълум 
бир қийинчиликларга олиб келади ѐки тингловчиларда имтиҳон 
ѐки назорат жуда ҳам оддий, содда-деган тушунчани 
шакллантиришга асос бўлади.
Бу ўринда муаммонинг ечимини топиш мақсадида қўлланилиб, 
бир қадар мураккаб характер касб этадиган “Диагностик тест” 
(“Ташхисли тест”) дастурларини қўллаш ўринли саналади.
“Диагностик тест” (“Ташхисли тест”) дастурлари педагог 
томонидан тестларни ѐки назорат турларини ишлаб чиқишда 
тингловчи билиши зарур бўлган, яъни ўтиладиган дарс 
мазмунидан келиб чиққан ҳолда, ҳар бир мавзуга биттадан 
тўрттагача жавоб вариантини танлаш имконини берадиган 
дастурлар ҳисобланади. Жавобларнинг жойлаштириш кетма-
кетлиги дарс жараѐнида ўзлаштирилиши зарур бўлган 
билимларнинг мантиқий кетма-кетлигига асосланади.
Ўргатувчи, таълим берувчи дастурлар сифатли бўлиши даркор. 
Уларнинг сифати қуйидагиларга боғлиқ: 
59

---

Бундай тизимлардан фойдаланишнинг яна бир қулайлик 
томони шундаки мазкур услубни Интернет технология ѐрдамида 
амалга оширилса, қисқа вақт ичида тингловчи мавзу юзасидан 
ўзининг ўзлаштириш даражасини таҳлил қилиши мумкин. 
Бундай дастурлар қуйидаги имкониятларга эга: 
Шу билан бирга турли сўровномалар, яъни, анъанавий тестдан 
психологик сўровномаларгача ўтказиш имконини берадиган 
муҳаррир билан таъминлаш зарур. 
- таълим бериш мақсади (нима учун ўқитилади?); 
- таълим мазмуни (нима ўргатилади?); 
- таълим жараѐнини ташкил этиш мезонлари (қандай ўқитилади?) 
- базани аралаштириш орқали саволлар такрорланмаслигининг олдини 
олиш; 
- турли мураккаблик даражасига эга назорат синов ишларини, яъни, 
иккита жавобдан битта, тўрттадан учта жавобгача бўлган назоратларни 
ўтказиш; 
- тест саволларини мавзулар кесимида гуруҳлаштириш; 
- тестда мавзулар сонининг чекланмаслигига эришиш; 
- тест ўтказиладиган мавзулар кесимида саволлар сонини чекламаслик; 
- турли саволлар ичидан битта ѐки бир нечта саволни танлаш, расм билан 
ишлаш; 
- янги назорат турларини ишлаб чиқувчи муҳаррирлар билан таъминлаш; 
- тест натижаларини хилма-хил услублар билан қайта ишлаш орқали 
дарсларни ўзлаштиришдаги муаммоларни аниқлаш; 
- ОLЕ-объектлардан фойдаланиш орқали саволларга бевосита жавоб 
қайтаришда расм ва анимациялардан фойдаланиш; 
- саволлар ва жавобларга дастур муҳаррири ѐрдамида ўзгартиришларни 
киритиш; 
- назорат натижаларини батафсил таҳлил қилиш учун электрон жадвал, 
матн муҳаррирлари бичимларига экспорт қилиш; 
- ўзлаштириш даражасини таҳлил қилиш ва ўзлаштириш бўйича юзага 
келган муаммоларни аниқлаш учун мавзулар кесимидаги саволлар 
юзасидан “Савол-жавоб” схемасида ҳисобот тайѐрлаш; 
- мавзу ҳамда саволлар базасидан импорт ва зарур бичимларга экспорт 
қилиш 
60

---

Айни вақтда шуни ҳам инобатга олиш зарурки, ЭАТРни 
яратишда муайян талаблар инобатга олиниши керак. Зеро, 
шундагина уларнинг савияси, амалий қиймати юқори бўлади. 
Хулоса қилиб айтганда, педагогларни қайта тайѐрлаш ва 
малакасини ошириш тизимида ЭАТРни яратиш ва амалиѐтга 
жорий этиш тингловчиларнинг ўқув модуллари бўйича 
ўзлаштирган билим, кўникма ва малакаларини кенгайтиради, 
уларнинг ижодий, креатив қобилиятларини ривожлантиради. Шу 
билан бирга уларда таълим жараѐнини самарали ташкил этиш 
мақсадида зарур ахборотларни излаш, умумлаштириш, қайта 
ишлаш ҳамда улардан фойдаланишга доир кўникма, малакаларни 
шакллантиришга ѐрдам беради. Бунинг натижасида таълим 
жараѐнининг сифати яхшиланиб, самарадорлиги ортади. Мазкур 
ҳолат ўз навбатида педагогларни қайта тайѐрлаш ва уларни 
малакасини ошириш тизимини барча блоклардаги ўқув модуллари 
бўйича ЭАТРни яратиш мақсадга мувофиқлигини тасдиқлайди.