Opera janrining vujudgakelishi va rivojlanishi

 SAROY VA CHERKOV MUSIQA MADANIYAТI 
 
Sinfiy jamiyatga o`tish bilan birga markazlashgan  davlatlar paydo bo`lishi. 
Podshohlar qarorgoxi va unda ilm va ijod ahlining to`planishi. 
Хristian, katalog, budda va islom dinlarining musiqiy madaniyat  
taraqqiyotiga bo`lgan munosabati. 
       Ibtidoiy  jamoa  to’zimi  urush  va  o`zaro  nizolar  natijasida  yemirilib  sinfiy  jamiyat 
bo`lgan  quldorlik  jamoa  tuzumiga  eramizdan  avvalgi  6-5  ming  yilliklarda  o`tila 
boshlandi.  qabilalarning  o`zaro  nizolari  natijasida  o`rtada  urush  chiqib,  g’olib  qabila 
mag’lub  qabila  a’zolarini  o`zlariga  qul  qilib  ola  boshladilar.  Bu  urushlar  natijasida 
qabilalar bir-biriga qo`shilib kichik-kichik davlatlar paydo bo`la bordi va ular asta-sekin 
kengayib, yiriklashib bordi. 
      Podsholiklar  urushda  qozonilgan  zafarlarini  tantanali  ravishda  nishonlar  va  bu 
tadbirlarda  podshohlar  sha’niga  madhiyalar,  maqtovlar,  olqishlar  she’riy,  musiqiy  va 
qushiq tarzida bayon qilar edilar. Podshohlikdagi mashhur so`z ustalari, shoirlar, hofizlar 
va  musiqachilar  bu  tadbirlarda  ishtirok  etar  va  bu  bora-bora  podshoh  asrorgohida 
ularning tuplanish hamda doimiy ishiga aylanishga sabab bo`ldi. 
Podsho  saroylaridagi  san’at  ahlining  to`planishi  musiqachi  hofiz,  qiziqchi  va  shoirlar 
uchun  bu  yumushlar  bora-bora  ularning  kasbiga  aylanishi,  natijasida  musiqa  san’atida 
professionallikning vujudga kelishi uchun asos bo`ldi. 
Professional  musiqa  paydo  bo`lishi  yer  yo’zida  taraqqiyot  va  sivilizatsiya  bilan 
uzviy  bog’liqdir.  Madomiki,  dunyo  tarixidan  bizga  ma’lum  bo`lishicha  yer  yo’zidagi 
insoniyat  yashaydigan  xududlar  asosan,  issiq  mintaqalarga  to`g’ri  kelar  ekan,  qadimgi 
insoniyat  yashash  xududlari  yersharining  ekvatorga  yaqin  xududlariga  to`g’ri  keladi. 
Shunday  ekanqadimgi  sivilizatsiya  makonlarini  ham  mana  shu  xududlardan  qidirmok 
kerak. 
O`rta  yer  dengizining  ikki  qirg’og’ida  joylashgan  mamlakatlar,  Hindiston  yarim  oroli, 
Aradiston  yarim  oroli,  Kavkaz,  O`rta  Osiyo,  Хitoy  va  Hind-Хitoy  yarim  oroli 
mamlakatlari qadimgi taraqqiyot uchoqlari hisoblanadi. 
         Bizga  ma’lumki,  musiqa-qanchalik  ko`xna  san’at  turi  bo`lsa  din  ham  shu  darajada 
ko`hnadir. qadimdan dunyo xalqlari orasida juda ko`p dinlar Mavjud bo`lgan. Shulardan 
eng  asosiylari  Butunpartiyaviylik,  otashparastlik  va  Yevropa  xalqlari  mansub  bo`lgan 
ko`pxudolik  dinidir.  Тarixdan  ma’lumki  dinlar  musiqa  san’atining  taraqqiyotiga  tusiq 
bo`lmagan, aksincha, o`z diniy ta’limotlarini va g’oyalarini bashariyatga singdirish uchun 
ular musiqadan keng-ko`lamda foydalanganlar. 

---

6 
 
Yevropada katolik va xristian dinlari shakllana boshlagach ko`p xudolilik dini asta 
sekin  barham  topdi.  Katolik  va  xristian  dinlari  odamlarning  ibodat  qilishlari  uchun 
maxsus  ibodatxonalar,  cherkovlar  qurdirishni  hamda  odamlarning  shu  ibodatxonalarga 
kelib toat ibodat qilishlarini buyurdi. 
       Diniy  oyatlar  bo`lmish  Messalar,  rekviyemlarni  cherkovlarda  mavjud  bo`lgan 
“Organ”  cholg’u  sozi  jurligida  kuylash  uchun  maxsus  xor  jarayonlari,  hatto  orkestrlar 
jamlanar edi. Hamda ular maxsus o`qitilar edi. Bundan ko`zlangan maqsad diniy asarlarni 
yuksak  professional  darajada  ijro  etish  orqali  xalqning  qalbida  dinga,  olloxga,  uning 
iloxiy kitoblariga hurmat uyg’otish edi. 
          Cherkovlarga  xalq  tomonidan  to`planadigan  ionlar  (xayrexsonlar)  hisobiga  ushbu 
xor va orkestr jamoalari maosh bilan ta’minlanar edilar. Bunday xor va orkestr jamoalari 
cherkovga  xazmat  qilishdan  tashqari  saroyda  o`tkaziladigan  tantanali  marosimlar  va 
xalqning olqishiga hurmatiga sazovar bo`lar edilar. 
Budda  dini  ham  musiqa  san’atini  taraqqiyotiga  hech  qanday  to`siq  quymadi.  Aksincha 
Diniy kishlar manfaatini ko`zlab musqiy sanat yutuqlaridan unumli foydalangailar. 
Islom  dini  ham  musiqa  san’ati  rivojiga  to`siq  bo`ladigan  biror  g’ov  qo`ymagan. 
Ammo  Arad  istilochilari  O`rta  Osiyo  xalqlarining  imkon  qadar  ko`proq  qullikda  ushlab 
turish  xalqning  o`zligini  tanishiga  yo`l  qo`ymaslik  maqsadida  islom  dinini  ro`kach  qilib 
madanyati  va  sanatinig  musiqa,  tasviriy  san’at  va  sport  kabi  turlari  rivojiga  qattiq 
qarshilik qilganlar. Bunday san’at turlarini “harom ish” shaytonning ishi deb qaralganlar.