Opera janrining vujudgakelishi va rivojlanishi

NAZORAT SAVOLLARI 
1. Baxning birinchi tarjimayi holi qachon paydo bo'ldi va unungmuallifi kim edi? 
2. Birinchi Bax jamiyati nechanchi yilda tashkil etildi va uning tashkilotchisikim edi? 
3. Protestant xorallari nima ekanligini tushuntirib bering. 
Organ ijodiyotiRe minor tokkata va fugasi 
Baxning organ ijodi XVIII asr birinchi yarmida Yevropadashu san'at to’rining rivojlanish 
cho'qqisi  bo'ldi.  Ijodning  bu  turida  kompozitorning  iqtidori  yorqin  namoyon  bo'ldi.  Bax 
ijrosi  bilan  tinglovchilarni  qoyil  qoldiradigan  darajada  mahoratli  organchi,  ajoyib 
improvizatsiyachi  sifatida  o'zini  ko’rsatdi,  ijrosi  bilan  u  shaxsiy  kechinmalarini  keng 
ommaga  namoyish  qildi.  Baxuchun  organ  yorqin,  qudratli  tovushga  ega  bo'lgan  cholg'u 
edi. 
Kompozitor  boshlang'ich  mavzuning  rivojlantirish  san'ati,  improvizatsiyaqilishning  juda 
keng  ko'lami,  ijrosining  konsert  uslubibilan  o'z  zamondoshlarini  qoyil  qoldirgan.Organ 
musiqasini  Bax  butun  hayoti  davomida  yozdi,  lekin  engyorqin  asarlar  Veymarda  ijod 
qilingan,  deb  hisoblanadi.  Aynan  Veymarda  Bax  organ  kompozitori  sifatida  ijodiy 

---

15 
 
cho'qqiga erishdi, bu  yerda u re  minor tokkata va fuga, lya  minor preludiya va fuga, do 
minor preludiya va fuga kabi asarlarini yozdi.  
        Milliy  san'at  an'analari  va  o'tmishdoshlari  —  nemis  organchilari  Reynken,  Bern, 
Bukstexude  va  Paxelbel  ijodiga  suyangan  Bax  organ  ijodida  ikki  yo'nalishga  e'tibor 
qaratdi. Bular — preludiyalar, fantaziyalar, tokkatalar va bir qismli xoral preludiyalardir. 
Kamer  yo'nalishda  yaratilgan  xoral  preludiyalar  o'zining  lirik  timsollari  bilan  diqqatni 
jalb  etadi.  Ularning  hammasi  nafis  rangbaranglik,kuyning  go'zalligi,  ifodali  qarama-
qarshiliklar bilanbeqiyos taassurot qoldiradi. Baxning organ uchun boshqa turdagiasarlari 
—  preludiyalar,  fugalar,  fantaziyalar  va  tokkatalar  sofcholg'u  an'analar  asosida  vujudga 
keldi. 
       Baxning yetuk organ asarlari orasida re minor tokkata va fugasi qudratli sadolanishi, 
ifoda vositalarning boyligi va xilma-xilligi, dramatik ta'sirchanligi bilan ajralib turadi. 
Tokkata  —  musiqiy  janr  bo'lib,  unda  fugaga  yaqin  imitatsiyali  tuzilganmalar  bilan 
passajli  texnika  erkin  ravishda  almashinadi.  Tokkataning  asosiy  belgisi  —  tavsifi  va 
bayon etish uslubi bo'yicha qarama-qarshi bo'lgan musiqiy tuzilganmalar birikmasidir. 
          Bax dramatik improvizatsiyalar ustasi bo'lgan. Ditrix Bukstexudedanijrochilikning 
ko'p sirlarini o'rgandi. Biroq, Bax mazmunni yanada chuqurlashtira oldi. 
Tokkata,  preludiya,  fugaga  muqaddima  (kirish)  maqomini  berib,  Bax  fugani  mustaqil 
qism  sifatida  ajratadi.  Chunonchi,  reminor  tokkata  va  fugasida  tokkataning  musiqiy 
materiali 
maksimaldarajada 
dramatik 
unsurlarga 
boy. 
Tokkataning 
boshlanishiko'tarinqilik va da'vat bilan sadolanadi. 
1-misol 
 
 
Adagio 
Uncha katta bo'lmagan ushbu improvizatsiya juda kuchli vamahobatli yangraydi. Yorqin 
kadensiyalar tokkataning har bir tuzilganmasini ajratib turadi. Dastladki ikki tuzilganma 
asosiy mavzuning o'ziga xos variatsiyasidir. 
      2-misol 
 
Tokkataning  uchinchi  yakuniy  tuzilganmasida  butun  materialjamlanadi.  Koda  butun 
asarning  dramatik  cho'qqisi  sifatida  gavdalanadi.Tokkata  ham,  fuga  ham  kompozitsion 
yaxlitlikka 
ega. 
Fuganingmusiqasi 
ko'tarinki 
ruhda 
bolib, 
uning 
mavzusi 
tokkataningbevosita davomi sifatida qabul qilinadi. 
3-misol 

---

16 
 
 
Bir ovozli mavzu o'zida yashirin ko'p ovozlikni mujassamlashtirgan. 
Mavzuning  keyingi  o'tkazishlarda  va  uning  rivojlovida  zich,  quyuq  faktura  va  tiniq 
sadolanish  yaratiladi.  Improvizatsiya  unsurlari  fugaga  katta  tuzilganmalar  ko'rinishidagi 
intermediyalarni olib kirgan. 
Tokkata  va  fuganing  umumiyligini  fuga  kodasi  mustahkamlaydi,  u  o'zining  kuchli 
sadolanishi,  almashinib  turuvchi  epizodlarning  improvizatsiyali  tavsifi  bilan  tokkatani 
eslatuvchi yakuniy fantaziya sifatida namoyon bo'ladi. 
Tokkata  butun  asar  kompozitsiya  birligini  va  uning  qismlariningchambarchasligini 
belgilaydi. 
Eslab qolish kerak 
•  Baxning  organ  ijodi  XVIII  asrning  birinchi  yarmida  Yevropadashu  san'at  to’rining 
rivojlanish cho'qqisi bo'ldi. 
• 
Bax dramatik improvizatsiyalar ustasi bo'lgan. 
•  Kamer  yo'nalishda  yaratilgan  xoral  preludiyalar  o'zining  liriktimsollari  bilan  diqqatni 
jalb etadi.