K. J. Matkarimov b. J. Mahmudov a. A. Norqulov avtomobillarda ishlatiladigan ashyolar

Bo‘yoqning qovushoqligi. Qovushoqlik lok-bo‘yoq materi-
allarining muhim xususiyatlaridan biri hisoblanadi. Bo‘yoqning 
qovushoqligini to‘g‘ri belgilash va bo‘yoq tayyorlash jarayonida 
qovushoqlikni ma’lum chegarada bo‘lishini ta’minlash zarur. 
Bo‘yoqning  qovushoqligini  aniqlashda  BЗ–4  rusumli  viskozi­
metrdan (11. 2- rasm) foydalaniladi. 
BЗ–4 viskozimetrining sig‘imi 100 ml bo‘lgan plastmassa stakan 
l ko‘rinishida tayyorlangan bolib, tubida diametri 4 mm bo‘lgan ka-
librlangan teshik mavjud, bu teshik po‘lat zoldir 2 bilan berkitiladi, 
zoldir yuzasiga stakandan tashqariga chiqib turuvchi simli ip kav-
sharlangan. Viskozimetr yuqori sathigacha sinalishi lozim bo‘lgan 
bo‘yoq bilan to‘ldiriladi. Shundan so‘ng bo‘yoqning qovushoqli-
gi uning stakandan oqib tushish vaqtini sekundomerda aniqlash 
289
yo‘li bilan belgilanadi. Sekundomer zoldir unga kavsharlangan sim 
yordamida bo‘yoqdan tezlik bilan tortib chiqarilgan paytda ishga 
tushiriladi va bo‘yoqning stakandan to‘la oqib tushgungacha o‘tgan 
vaqt uning qovushoqligi deb belgilanadi. 
11. 2- rasm. BЗ–4 viskozometrining umumiy ko‘rinishi:
a) viskozimetr BЗ–4 ning shtativga o‘rnatilgan ko‘rinishi: 1 – stakan; 
2 – zoldir; 3 – shtativ;
b)  viskozimetr  BЗ–4:  1  – rezervuar; 2  – oqizish uchun tarnov; 3  – 
zang lamaydigan metalldan tayyorlangan soplo. 
Xona haroratida bo‘yoqning qovushoqligi quyidagi chegaralar-
da bo‘lishi lozim: maxsus bo‘yoq sepuvchi moslamalarda sepish-
ga yaroqli bo‘lgan bo‘yoqning qovushoqligi 20–30 s chegarasida, 
cho‘tka yordamida ishlatiladigan bo‘yoqlar uchun esa 30–60 s che-
garasida bo‘lishi lozim. 
Bo‘yoqning viskozimetrdan oqib tushish vaqti 20 sekunddan 
kam bo‘lsa, bo‘yoqning qovushoqligi yetarli bo‘lmaydi, shu bilan 
birga, bo‘yoqning berkituvchanlik xususiyati past bo‘ladi. Bunday 
bo‘yoqlardan foydalanilganida material isrofi ortib ketadi. Shuning 
uchun bunday bo‘yoqni ishlatishdan oldin suyultirilmagan bo‘yoq 
qo‘shib, zarur qovushoqlikkacha quyultirish lozim. 

---

290
Bo‘yoqning viskozimetrdan oqib tushish vaqti 60 sekunddan 
ortib  ketsa  ham,  uni  ishlatish  maqsadga  muvofiq  emas.  Chunki 
bo‘yoq qovushoqligining bu ko‘rsatkichdan ortib ketishi uning  
berkituvchanlik xususiyatini yomonlishtirishi bilan birga sifatli 
qoplamlar olishga to‘sqinlik qiladi. Hosil qilingan qoplamalar qu-
rish paytidayoq yorilib ketishi mumkin. 
Bo‘yoqlarning ishchi qovushoqligi turli markadagi bo‘yoqlar 
uchun  turlichadir.  Masalan,  МЛ–197  uchun  20–22  s,  МЛ–1110 
uchun 24–28 s, МЛ–152 uchun 23–25 s, МШ–123 uchun 25–30 s, 
MC–17 uchun 20–25 s.