10
- I. Vci m
289
Dum-dumaloq silliq shakli, nihoyatda tiniqligi va
so‘z bilan ifodalab bo'lmaydigan darajada tuslani-
shi uning qiymatini juda oshirib yuborgan edi.
Men qiziqib qolib, uni yaqindan bilish, ushlab
chamalab ko‘rish uchun qo'limni cho'zdim. Ammo
kapitan Nemo meni to'xtatib chig'anoq tavaqasi-
dan xanjarini olgan edi, u shu zahoti yopildi.
Kapitanning maqsadini tushundim: u asta-sekin
o'ssin deb, marvaridni molluska terisining orasi
da qoldirgan. Molluska ajratadigan modda har yili
marvarid qatlamini ko'paytirib borardi. G‘orda ana
shunday mo‘jizali narsa yetishayotganini birgina
kapitan Nemoning o‘zi bilar edi, xolos. U buni vaqti
kelib o'z muzeyiga olish uchun o'stirayotgan edi.
Ehtimol bu marvaridni hosil etish uchun uning o‘zi
molluskaning terisi ostiga ko'zmunchoq yoki temir
soqqa qo'ygan bo'lishi ham mumkin.
Nima bo'lganda ham o'zim eshitgan va «Nau
tilus» muzeyi vitrinasida ko'rganlarim bilan taq-
qoslab men bu marvaridni kamida o'n million frank
turadi, deb baholadim. Buni qimmatbaho tosh
emas, balki misli ko'rilmagan noyob narsa desak
to'g'riroq bo'lar edi. Zero, yer yuzida qulog'i bun
day zirakning og'irligini ko'tara oladigan bironta
ayol bo'lmagan.
Ajoyib tridaknaning ko'rigi tugadi. Kapitan
Nemo g'ordan chiqdi va biz qiyalikdan yana marva
rid sayozligiga ko'tarildik.
Biz dalada sayr qilib yurgandek sochilib borar
edik. Har birimiz istagan joyimizda to'xtar, boshqa-
lardan ancha ortda qolib ketar edik.
Shuni ham aytish kerakki, sayrga chiqish oldi-
dan meni ezayotgan xavf-xatar haqida butunlay
o'ylamay qo'ydim.
Suv tubi tobora ko'tarilib bordi va nihoyat sa-
290
yozligi bir metrga ham yetmaydigan joyda boshim
okean sathiga chiqib qoldi. Konsel menga yetib oldi
va shlemining oynasini shlemim oynasiga qo‘yib,
ko'zlari bilan do'stona salom izhor etdi. Biroq bu sa-
yozlik bir necha o‘n metrgagina bordi, so‘ng biz yana
o'z muhitimizga sho'ng'idik. Endilikda men okeanni
shunday deb atashga o'zimni haqli deb bilaman.
Shunday qilib, yana o‘n minutlar chamasi o'tdi.
Kapitan Nemo birdan to'xtab qoldi. Nazarimda u
yo'ldan adashganday bo'lib tuyuldi. Yo'q, unday
emas ekan u yaqinroq borishimizni ishora qildi va
biz yetib borgach, qo'lini cho'zib, allaqanday nar
sani ko'rsatdi.
Diqqat bilan qaray boshladim.
Mendan besh metrlar narida soya ko'rindi. Xayo-
limdan akulalar haqidagi dahshatli fikr o'tdi. Ammo
bekorga hayajonlangan ekanman: gap boshqa narsa
ustida borayotgan ekan.
Bu - odam, tirik odam, baliqchi hind edi. Afti
dan, marvarid chig'anog'ini olish uchun sho'ng'igan
bo'lsa kerak. O'zidan biroz narida, boshi ustida tur
gan qayiq tagto'sinini ko'rdim. U sho'ng'ib, o'sha
zahotiyoq suv sathiga ko'tarilardi. Suvga tusha-
yotganda u oyoqlari orasida uchi arqon bilan qa
yiq quyrug'iga bog'langan katta toshni qisib turar
edi: bu uning suv tubiga tezroq yetib olishiga yor
dam berardi. Taxminan besh metrlar chuqurlikka
tushgach, u toshni qo'yib yuborib, tiz cho'kib olar,
to'rini tezgina qo'liga ilingan chig'anoqlar bilan
to'latardi. Shundan so'ng u suv sathiga ko'tarilib,
to'rdagi chig'anoqlarni qayiqqa tashlab, toshni tor-
tib olgach, yana suvga sho'ng'irdi. Suv ostida har
gal u o'ttiz sekunddan ortiq turmas edi.
G 'awos bizning turganimizni sezmadi. Qoya so-
yasi bizni undan to'sib turar edi.
291
O'zi singari mavjudotlar suv ostida uning yoni-
da har bir harakatini kuzatib turganini bechora hind
qayoqdan xayoliga keltirsin?
U bir necha marta sho'ng'ib chiqdi. U chi
g'anoqlar dengiz tubiga qattiq yopishib qolgani sa-
babli har sho'ng'iganida o'ntadan ortiq yig'ib olol-
mas edi. Hayotini xavf ostida qoldirib olib chiqqan
chig'anoqlarining nechtasi marvaridsiz bo'ladi!
Men g'aw osning ishini zo‘r diqqat bilan kuza-
tardim. U ma’lum bir vaqtning o'zida sho'ng'ib,
yana suv sathiga ko'tarilardi. Yarim soat davomida
uning ishiga hech narsa xalaqit bermadi.
Men bu diqqatga sazovor ishga berilib, uning
xavf-xatarini ham unutib, shu qadar mahliyo bo'lib
qolibmanki, to'satdan hindning qo'rquv ichida de
ngiz tubiga oyog'ini tirab tezda yuqoriga sakragani-
ni ko'rib qoldim.
Qo'rqishning sababi ayon bo'ldi. Ulkan bir soya
bechora g'aw osning ustiga kelib qolgan edi. Bu -
ko'zlari o'tday chaqnab, og'zini katta ochib hind to
mon suzib kelayotgan bahaybat akula edi.
Men qo'rquvdan dong qotib, qimirlashga ham
majolim kelmadi. Yuho yirtqich o'zini to'g'ri be
chora hindga tashladi. Chap berib, o'zini akulaning
ochiq og'zidan olib qochdi, ammo ko'kragiga uning
dumidan kelib tushgan zarbdan qocholmay, o'sha
zahoti o'zidan ketib yiqildi.
Bu voqea bir necha sekund ichida bo'lib o'tdi.
Akula yelkasiga ag'darilib, hindni ikkiga bo'lib
tashlashga hozirlik ko'rayotganida, to'satdan yo-
nimda turgan kapitan Nemoning xanjarini sug'urib
qat’iyat bilan dahshatli maxluq tomon yugurganini
ko'rib qoldim.
U dahshatli yirtqich bilan yakkama-yakka jang-
ga shaylangan edi!
292
Akula sho'rlik g‘aw osni endi yutaman deb tur-
ganida, to'satdan yangi g'animni ko'rib qoldi. 0 ‘sha
zahotiyoq qorniga ag'darilib, kapitan Nemo tomon
tashlandi.
Bu dahshatli olishuv manzarasi hali-hali bataf-
silligicha ko‘z o'ngimda. Kapitan Nemo ulkan aku-
laning yetib kelishini g'alati osoyishtalik bilan ku-
tib turdi. Akula unga tashlanganda, kapitan misli
ko'rilmagan chaqqonlik bilan chap bera turib, qor
niga xanjarni dastasigacha sanchdi.
Ammo bu bilan ish bitmagan edi. Olishuv shun
dan keyingina boshlandi.
Boshqacha qilib aytganda, akula bo'kirib yubor-
di.
Uning jarohatidan sharillab qon oqa boshladi.
Atrofimizda suv qizarib, shu qadar bo'tana bo'lib
ketdiki, men hatto keyin nima bo'lganini ko'rolmay
qoldim.
Birozdan keyingina, suv oqargach, jasoratli ka
pitan akula suzgichidan ushlab olib, uning qorniga
xanjarni g'azab bilan qulochkashlab urib olishayot-
ganini, ammo hal qiluvchi so'nggi tig'ni yurakka
sanchishga qulay vaziyat bo'lmayotganini ko'rdim.
Akula qahr bilan to'lg'anib, suvni shu qadar kuch
bilan chayqatdiki, o'zimni zo‘rg‘a tutib oldim.
Men kapitan Nemoga yordamga tashlanmoqchi
bo‘ldim-u, ammo qo'rquvdan shu qadar qotib qol
gan edimki, turgan o'rnimdan bir qadam ham jilol-
masdim.
Olishayotganlar ahvoli o'zgarayotganini dard-u
alam bilan kuzatib turardim. Akula kapitanni to'shi
bilan urib dengiz tubiga ag'dardi. Akulaning bahay
bat og'zi ochildi va Ned Lend oraga tushmaganida
bir sekund ichida kapitan Nemo hayot bilan vido-
lashgan bo'lur edi.
293
Kanadalik fikr tezligida akulaga tashlandi va gar
pun uchini unga zarb bilan sanchdi.
Suv yangi qon oqimidan yana loyqalandi va akula
dumi bilan suvni qattiq chayqatdi. Ned Lend bexato
urgan edi. Uning garpuni yirtqichning xuddi yura-
gini shikastlantirdi. Bu jon talvasasi edi. Bahaybat
maxluq qaltirab, suvni shu qadar to'lqinlantirdiki,
Konsel ikkimiz ag'darilib tushdik.
Shu orada Ned Lend kapitanning o'rnidan turib
olishiga yordamlashdi. Olishuvda biron yeri hatto
timdalanmagan kapitan o'rnidan tura, zudlik bilan
sal narida qimirlamay yotgan hinduga yaqinlashdi,
uning jonsiz tanasini ko'tarib, oyog'ini dengiz tubi
ga tirab, suv sathiga tomon sakradi.
Biz uchalamiz unga ergashdik va bir necha se-
kunddan so'ng g'aw osning qayig'iga chiqib oldik.
Kapitan Nemoning dastlabki tashvishi sho'rlik-
ni o'ziga keltirish edi. Hind suv ostida ko'p yotgani
yo'q - akula bilan olishuv bir necha sekundgina da
vom etdi, binobarin yordam berish borasida kechi-
kilmagan edi. Ammo ikkinchi tomondan akulaning
dumi bilan urilgan dahshatli zarb uni halok qilgan
bo'lishi mumkin.
Baxtiga bunday bo'lmagan ekan. Konsel bilan
kapitan Nemoning zo'r berib tez-tez ishqalashlari
tufayli suvga cho'kkan kishi asta-sekin o'ziga kela
boshladi. U ko'zlarini ochdi.
Kattakon to'rtta mis bosh uning ustida enga-
shib turganini ko'rganda qanchalik taajjublangani
va hatto qo'rqib ketganini tasaw ur qiling-a!
Kapitan Nemo belidan marvarid solingan to'rini
yechib, qutqarilgan kishiga uzatdi. Suv odamining
bu ajoyib tuhfasini seylonlik bechora hind qalti
rab turgan qo'llari bilan oldi. Yuzidagi qo'rquv va
taajjubdan ayni vaqtda ham hayotini saqlab qol-
294
gan, ham kutilmaganda shunday boylik in’om etgan
g'ayritabiiy mavjudotlarga qanday minnatdorchilik
bildirish lozimligini bilmayotgani so'zsiz ko'rinib
turardi.
Kapitan Nemoning ishorasi bilan biz qayiqdan
tushib, marvarid koniga qaytdik va yarim soat yur-
gach, «Nautilus» qayig'i boglangan langarga yet-
dik.
Qayiqqa chiqib olgach, matroslar yordamida
og‘ir mis shlemlardan bo'shab oldik.
Kapitan Nemoning birinchi so‘zi Ned Lendga qa-
ratilgan edi.
- Sizdan minnatdorman, mister Lend!- dedi u.
- Arzimaydi, kapitan, - deb javob berdi kana
dalik. - Men sizdan qarzimni uzdim, xolos.
Kapitanning yuzida sovuq bir tabassum jilva-
landi-yu, shu bilan tamom.
- «Nautilus»ga! - buyurdi u.
Qayiq to'lqinlar bo‘ylab o‘qday uchib ketdi.
Bir necha daqiqadan so‘ng suv betiga qalqib chiq
qan akula murdasi yaqinidan suzib o‘tdik. Qirrali
tumshug'i va deyarli yelka suzgichlarigacha davom
etib ketgan o'roqsimon uzun ko'krak suzgichlari,
tiihoyat kulrang yelkasi va oq qorniga qarab men
uning chinakam akulalar oilasiga mansub eng xavfli
turlaridan biri - havorang akulaligini ko'rdim.
Konsel o‘ldirilgan yirtqichga sof ilmiy nuqtayi
nazardan qarayotgan edi. Aminmanki, shu daqiqa-
da u o'zicha bu maxluqni kemirchaklilar kichik sin-
fi, chinakam akulalar oilasi, havorang akulalar turi-
ga taalluqli deb to‘g‘ri chamalayotgan edi.
Men qimir etmay yotgan bu nimtalangan
go'shtni ko'zdan kechirayotganimda to'satdan
uning yalmog'iz urug‘-aymoqlaridan oltitachasi qa
yiq oldida paydo bo'lib qoldi. Bizga mutlaqo e ’ti-
295
bor bermay, havorang akulaning murdasiga yopi-
rilib, uning tanasidan yulib olingan parchalarni bir-
birlaridan tortqilay boshladilar.
Sakkiz yarimda biz «Nautilus»ga qaytdik.
Kayutamga kirgach, xotiramda bugungi erta-
labdan beri bo'lgan voqealarni jonlantira bosh
ladim. Ulardan ikki xulosa chiqarish mumkin edi;
birinchisi shuki, jasurlikda kapitan Nemo bilan
raqobat qiladigan odam yo'q va ikkinchisi - inso-
niyatdan nafratlanishiga va undan bezib dengiz
qa’riga qochgan bo'lishiga qaramay, umrida birin
chi uchragan notanish bir qashshoqning hayotini
saqlab qolish uchun o'z hayotini tahlika ostida qol-
dirishga tayyor edi.
Bu g'alati odam o'zi haqida nima demasin, in-
sonparvarlik tuyg'ularini butunicha yo'q qila olma-
gani ko'rinib turar edi.
Men unga shuni aytganimda, hayajonini yashi- „
rolmay javob berdi:
• - Bu hind mazlumlar mamlakatidan edi, pro
fessor. So'nggi nafasimgacha barcha mazlumlar to-
monida bo'laman va har bir mazlum kishi mening
og'am edi, hozir ham og'am, bundan keyin ham
og'am bo'lib qoladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |