A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

K alkutta, 
Bihar kabi qato r yirik shahar va oMkalami borib ko'rdi va ulam ing 
aholisi, 
xalqining  u rf-o dati,  tarixi,  m adaniyati,  va  nihoyat,  osori  atiqalari 
haqidagi 
qim m atli  m a’lu m otlar to'pladi.
1631 -y il  2 0 - a v g u s td a   B alx g a  q a y tib   k e lg a n d a n   k e y in   N a d r  
M uham m adxon  (1 6 0 6 -1 6 4 2 -y iIla ri  Balx,  1642—1645-yillari  B uxoro 
xoni)ning 
xizm atiga kirdi va to  um rining oxirigacha uning kutubxonasida 
kitobdor bo'lib xizm at qildi.  M ahm ud ibn Valining qachon vafot etganligi 
m a’lum  emas.
M ahm ud  ibn  Vali  fanning juda  k o 'p  sohalarini,  tarix, geografiya,  ilmi 
nujum,  m a ’danshunoslik,  botanika  va  boshqa  sohalam i  q am rab   olgan 
“ Bahr  ul-asror  fi  m anoqib  ul-ah y o r”  yoki  “ Bahr  u l-asro r”  nom li  o 'ta  
qim m atli  qom usiy  asarini  yaratdi.  B undan  tashqari  u  q a to r  ilmiy  va 
badiiy  asariar  yaratgan  b o 'lib ,  ular bizgacha  yetib  kelm agan.
1634-1640-yillar  orasida  yozilgan  “ Bahr  ul-asror”  asari  mundarijasida 
ko'rsatilishicha,  yetti  jilddan  iborat  bo'lgan.  Uning  1 I-V II  jildlari  jaho n 
tarixiga bag'ishlangan bo'lib, O'zbekiston va u bilan qo'shni m am lakatlam ing 
qadim  zam onlardan  to   1640-yilgacha  kechgan  tarixidan  bahs  yuritadi. 
Asaming birinchi jildi  ilmi  nujum , geografiya,  m a’danshunoslik va botanika 
fanlariga oid m a’lum otlam i o 'z  ichiga oladi. Afsuski, bu m uhim  va qim m atli 
asaming  faqat  1  va  VI jildlarigina  topilgan,  xolos.
Asam ing  birinchi  jild id a  yetti  iqlim  m am lakatlarining,  shuningdek, 
O'zbekistonning o 'rta  asrlardagi shahar va viloyatlarining geografik holati, 
xalqi  va  uning  turm ush  tarzi  haqida  qim m atli  m a ’lum o tlar  keltirilgan.
“ Bahr ul-asro r” ning VI jildi alohida qim m atga ega.  U n d a X III-X V II 
asming  birinchi  yarm ida  C h ig 'ato y   ulusi,  O 'rta   Osiyo,  M o 'g 'u listo n   va 
Shimoliy  A fg'oniston  tarixi  keng  va  atroflicha  yoritilgan.
M ahm ud  ibn  Vali  va  uning  m azkur asari  ilmiy jam oatchilikka  1902- 
yildan  beri  m a ’lum   b o 'lsa-d a,  hali ju d a  kam   o'rganilgan.  U n d a n   ayrim  
p a r c h a la r n in g   r u s c h a   ta ijim a s i  V .V .B a r to ld ,  B .A .A h m e d o v   va 
K.A.Pishulina  to m o n id a n   e ’lon  qilingan.
“ Bahr  ul-asro r”  asarining  olti  nafar  qo'lyozm asi  m avjud.  U lam ing  
to'rttasi  O 'z R   FA  Sharqshunoslik  institutida  I  jild  va  VI  jild n in g   1—3 
qism lari,  ikkitasi  esa  A ngliya  va  P o k isto n d a ,  VI  jild n in g   4  qism i 
«qlanm oqda.