6.3.1. «Tavorixi guzida, Nusratnoma»
“Tavorixi guzida, N usratn o m a” ( “ Saylanm a solnom alar, G ‘alabalar
kitobi”) nom li tarixiy asar XVI asrda yaratilgan yozm a obidadir. Ushbu
asar muallifm ing nom i ishonarli va q a t’iy aniqlanm agan. T adqiqotchilar
o ra sid a bu x u su sd a tu r lic h a fik rla r m av ju d . S h a rq s h u n o s la rd a n
A .A .S e m e n o v , R .G .M u k m in o v a va V .P .Y u d in u s h b u k ito b n i
Shayboniyxon to m o n id a n yoki uning faol ishtirokida yozilgan, deb
hisoblaydilar.
U shbu asarni c h u q u r va atro flich a o 'rg an g an A .M .Ik rom o vn in g
f ik r i c h a , “ T a v o r ix i g u z i d a , N u s r a t n o m a ” ij o d k o r i m a s h h u r
“ S hayboniynom a” dostonining muallifi M uham m ad Solihdir.
“Tavorixi guzida, N u sratn o m a” asari m uqaddim asida m uallif o'zini
“Ojiz” , “G 'a rib ” , “ H okisor” deb ataydi. U M unke qoon nom iga yozilgan
“Tavorixi jahonkushoy” , G 'o zo n x o n n in g qizi nom iga bitilgan “Tavorixi
guzida” va M irzo U lug'bek nom idan yozilgan “ M untahab ut-tavorixi
shohiy” nom li kitoblardan saylab tartib qilish haqida buyruq olganligi va
unda Shayboniyxon tarixini ham q o'shib bir asar yaratganligi va unga
“Tavorixi guzida, N u sra tn o m a ” deb ot qo'yganligini ochiq ay tad i1.
Bundan m a ’lum bo'lishicha, asar Shayboniyxonning topshirig'i bilan
saroyga yaqin turgan tarixchilam ing biri to m onidan yaratilgan.
Ushbu asar 1502-1505-yillar orasida yozilgan bo'lib, ikki mustaqil
qism dan - “ Tavorixi guzida” va “ N u sra tn o m a”dan iborat. Birinchi
q ism d a O 'g 'iz x o n va q ad im g i tu rk la r, C h in g iz x o n h a m d a uning
M o'g'uliston, Dashti qipchoq, M ovarounnahr va E ronda hukm ronlik
qilgan avlodi tarixi, ikkinchi qismda esa Shayboniyxon tavalludidan (1451)
to uning M ovarounnahm i istilo qilishigacha (1500—1505) Dashti qipchoq
ham da M ovarounnahm ing ijtimoiy-siyosiy ahvoli bayon qilingan.
“Tavorixi guzida, N usratnom a”ning ikkinchi qismi zo 'r ilmiy ahamiyatga
ega. U nda S hayboniylar q o 'sh in in in g tuzilishi, uning etnik tarkibi,
shuningdek, ko'chm anchilam ing Q orako'l, Hisor, C hag'oniyon, O 'ratepa
ham da X o'jand viloyatlarida qilgan talon-tarojlari haqida m uhim va
qimmatli m a’lum otlar bor. Asaming yana bir qim m atli tom oni shundaki,
unda sodir bo'lgan voqealam ing vaqti aniq ko'rsatilgan. Bundan tashqari,
1 Таварихи ry iiia c. нусратнама. И сследование. критически й текст,
а н н о т и р о в а н н о й
оглавление и табли ца сводных о гл а ш ен и й А .М .И крам ова. -Т аш кен т. 1977. стр. 18—19.
220
Shayboniyxon
q o ‘shinlari tom onidan F arg'ona viloyatining bosib olinishi
faqat
“Tavorixi
guzida, N usratnom a” asarida to 'g 'ri va to'liq yoritilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |