A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

o s h i r i l i b ,  
chop  ettirilgan.
154

---

3 .3 .1 3 .  «M uqaddim at  ul-adah»
A b u lq osim  
M ahm ud  ibn  U m a r  ibn  M uham m ad  Z am ahshariy 
.о 
0 3
 
1 0 7 5
-iyun  1144)  xorazmlik  olim ning  ko'p  tillik  “ M uqaddimat 
|-a d a b "   asari 
yuzlab  qo'lyozm alarda,  jahonning  turli  kutubxona  va 
fondlarida 
saqlanmoqda.  Asar  bcsh  katta  -   ot,  fe’l,  bog'lovchilar,  ot 
o'zgarishlari 
va  fe’l  o'zgarishlari  qismlaridan  iborat  bo'lib,  unda  fanning 
Ico'p sohalariga 
oid atam alar uchraydi.  Shu sababli  lug'at yillar davomida 
ayta-q ayta 
ko'chirilgan.  Olim  lug'atni  xorazmshoh  Alouddavla  Otsiz 
(1123-1156)ning  buymg'i  bilan  1137-yilda  arab  tilida  tuzgan  va  turkiy 
tilg a  tatjim a 
qilgan.  X orazm shoh  Otsiz  o 'z   davrining  yetuk,  odil 
hukmdorlaridan 
bo'lib,  ilm  ahllarini  qadrlagan,  o 'z   atrofiga  adib-u 
shoirlam i 
yig'gan  va  ularga  homiylik  qilgan.
“ Muqaddimat  ul-adab”ning  1492-yilda  ko'chirilgan  arabcha-forscha- 
tu rk iy -m o 'g 'u lc h a  
nodir qo'lyozmasi O'zbekiston  Fanlar akademiyasining 
A lish er 
Navoiy  nomidagi  Davlat  adabiyot  m uzeyida  saqlanm oqda. 
Lug'atning eng 
nodir qo'lyozmalari uchta bo'lib, eng qadimiysi Turkiyaning 
Yazgat  shahri 
maorif kutubxonasida mavjud,  hijriy 655-yil uchunchi jumod 
u l-a w a l, 
yani  27-may  1257-yili  yaratilgan.  Ikkinchi  qo'lyozma  hijriy  66 
yil 
13 
rabi’ 
ul-oxir,  yani  1265-yili  kitobat  qilingan va  Italiyaning  Boloniya 
shahridagi 
Marsigli  sharq  qo'lyozm alari  fondida  saqlanadi.  Istanbul 
universiteti 
kutubxonasida  uchinchi  noyob  qo'lyozma  mavjud  bo'lib,  u 
hijriy 
715-yil  safar oyining  25  kunida,  1315  yil  1  iyunida  yaratilgan.
Kitob birinchi  marta  1706 yili  Xoja  Is’hoq afandi  tom onidan  usmonli 
turk 
tiliga taijima etilgan.  So'ngra bir necha Yevropa, jumladan  frantzuz, 
nem is 
tillariga  o'girilgan.  Asar  matni  Parij,  Vena.Qozon  shaharlarida 
ch o p  
etilgan.  Nemis  olimi  Vatzastayn  1850-yili  yetti  qo'lyozma  asosida 
ikki 
jildlik tanqidiy  matnni  Leypzigda  nashr etgan.  Sadriddin Ayniyning 
fikricha, 
“ Muqaddimat  ul-adab”  asarining  qimmati  o'zbek  tili  uchun 
butun 
dunyo xazinasi  bilan  barobardir.  Kitobni  O'zbekistonda  filologiya 
fanlari 
doktori  Zohid  Islomov  tadqiq  etgan.