Texnologiyasi

A -  tayyorlangan eritma hajmi, ml  hisobida;
B -  eritmaning talab qilinadigan  konsentratsiyasi,  % hisobida;
C -  eritmaning tayyorlangan  vaqtdagi  konsentratsiyasi, %  hisobida; 
D -  eritma zichligi.
Dori  moddalarning  bemor  organizmiga  yuboriladigan  maMum  miq- 
doriga doza deyiladi  (grekcha  dosis  porseya  -  maMum  miqdor demakdir).
Dori  moddalarning  dozasi  odatda  gramm  (g)  va  millilitrlarda  (ml) 
ifodalanadi,  lekin  retscptda  ko'rsatilgan  maMum  miqdor  raqamdan  keyin 
«g»  yoki  «ml»  deb  yozilmaydi.  Agar  dori  ta'sir  birligi  ED  da  yozilgan 
boMsa,  u  holda  ko‘rsatilgan  miqdordan  kcyin  ED  belgisi  qo'yiladi, 
masalan,  ED,  LED,  KED  va  hokazo.  Davo  yoki  terapevtik  dozalar 
(dosis  medicinalis  et  therapuetica)  har  bir  dorining  ta'sir  kuchiga  qarab 
quyidagicha  ifodalanadi.
Farmakologik  reaksiyani  yuzaga  keltiruvchi  dori  moddasining  miq- 
doriga  minimal  ta’sir  ko'rsatuvchi  doza  deyiladi.  Normal  fiziologik
A ( B - C )
  _  
100
(
2 0
-
18
)  
100
 
D - B
  “  
100
 
1,144
 -  
2 0
DORI  MODDALARNING  DOZALARI
64
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

reaksiyani  buzib,  uning  patologik  holatga  o'tishini  yuzaga  kcltiruvchi 
eng  kam  miqdordagi  dori  moddaga  minimal  zaharli  doza  (dosis  toxica) 
deyiladi.  Zaharli  dozd  oshirilavcrsa  lajriba  hayvoni  o‘lib  qolishi  mumkin. 
Bunday  dozani  letal  doza  (dosis  letalis)  o'ldiruvchi  doza  dcyiladi.  Davo 
dozasi  minimal  ta'sir  ko‘rsatuvchi  doza  bilan  minimal  zaharli  doza 
o'rtasidagi  oraliqni  egallashi  kerak.  Bu  ikkala  doza  o‘rtasidagi  oraliq 
qancha  kcng  bo‘lsa,  dorini  organizmga  yuborish  shuncha  oson  va  xavfsiz 
boiadi.  Minimal  dozalarni  aniqlash uchun  kishilarda tajribalar olib borish 
mumkin  boimaganligidan  miqdor  jihatidan  minimal  zaharli  dozadan 
kam  boigan  «yuqori  doza»  farq  qilinadi.  Dorilar  odatda  I  marta  va 
I  sutka  davomida  bir  necha  marta  ichishga  moijallanganligi  sababli  pro 
dosi  (bir martalik),  pro die (sutkalik) dozalarda bcriladi.
Shifokorlar  praktikada  minimal  ta'sir  ko'rsatuvchi  doza  bilan  yuqori 
doza  oraligidagi  o‘rtacha  tcrapcvtik  dozalardan  foydalanishadi.  Bu 
yuqori  dozaning  1/2-1/4  qismini  tashkil  qiladi.
Shifokorlar  yuqumli  kasallikning  og‘ir  formalari  bilan  kasallangan 
bemorlarni  davolashda  kuchli  ta'sir  ko'rsatuvchi  dozadan  ham  foydala- 
nadilar.  Bunda  sulfanilamit  prcparatlar  va  antibiotiklar  terapcvtik  doza- 
dan  2-3  baravar  ortiq  bcriladi.  Bunday  dozani  qo llashdan  maqsad 
organizmda  dorining kuchli  konscntratsiyasini  vujudga  keltirish va  uning 
davo  ta'sirini  oshirishdir.
Ba'zan  dorilar  kishining  tana  og'irligiga  qarab  ham  belgilanadi. 
Masalan,  tananing  har  bir  kilogramm  og'irligiga  I  mg  dan  dori 
(levomitsctin,  sintomitsin va hokazo)  tayinlanadi.
Dori  dozasining  yoshga  bog‘liqligi.  Bolalar  organizmi  dori  ta'siriga 
katta  yoshdagi  kishilarga  nisbatan  sczgir  bo'ladi.  Shuning  uchun  ham 
ularga  tayinlanadigan  yuqori  doza  kattalarnikiga  nisbatan  kam  va 
bolaning  yoshiga  qarab  bclgilanishi  lozim.  Xuddi  shuningdck,  yoshi 
60  dan  oshgan  bcmorlarga  ham  tcrapcvtik  dozani  3/4-1/2  qismgacha 
kamaytirib  bcrish  kcrak,  chunki  ularning  organizmi  ham  dori  ta'siriga 
sezgir bo‘ladi.
DFda va  boshqa  adabiyotlarda  keltirilgan  zaharli  va  kuchli  ta'sir  ko‘r- 
satuvchi  moddalarning  yuqori  dozasi  odatda  25  yoshdan  60  yoshgacha 
bo‘lgan bemorlarga mo'ljallangan.
DFning  X  nashrida  bolalarning  yoshiga  qarab  buyuriladigan  zaharli 
va  kuchli  ta'sir ko'rsatuvchi  dori  moddalarning terapevtik dozalari jadvali 
keltiriladi.  Jadvalda  cmiziladigan  bolalarga  qanday  dori  moddalarini 
bcrish  mumkin cmasligi  ham  ko'rsatilgan.
65
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Dorixona  xodimlarining  retseptda  ko‘rsatilgan  dozani  yoki  dorining 
umumiy  miqdorini  asossiz  kamaytirishga  haqlari  yo‘q.  Agar  biror 
sababga  ko‘ra  dozani  kamaytirish  zarur  bo‘lsa,  u  holda  albatta  shifokor 
bilan maslahatlashish  kcrak.