Q u sm o n o V, U. J o ‘rayev, N. N o r q u L o V о ‘zbekiston tarixi

Yakunlarni chiqaramiz
•  Buxoro amirligi  yuqori mehnat unumdorligini ta ’minlovchi 
mashinalashgan islilab  cliiqarishga o‘tolmadi.
1.  Buxoro davlatida ichki va tashqi savdo nochor ahvolda bo‘lganligi 
sabablari nimalardan  iborat edi?
2.  Jahon  bozori  bilan  uzviy  bog‘liqlik  davlatlar  hayotida  qanday 
ahamiyatga ega?
3.  Rossiyaning Markaziy Osiyo bilan savdo aloqalarini yaxshilashdan 
ko‘zlangan maqsadlari nimalardan iborat edi?
66

---

17-  §.  Buxoro  amirligi  XIX  asrning  birinchi  yarmida
Amir  Shohmurod  vafot  etgach,  taxtga 
Buxoro amir Haydar 
unjng  0 
u  mronigi  avri  a 
1826).  A yrim   viloyatlar  hukm dorlari
uning  tajribasizligidan  foydalanib,  markaziy  hokimiyatga  bo‘y- 
sunmaslikka  uringanlar.  Biroq,  amir  Haydar  katta  qiyinchiklar 
bilan bo‘lsa-da, ulardan aksariyatining qarshiligini sindira olgan va 
m arkaziy  hokim iyatga  b o ‘ysundirgan.  Aksariyat  viloyatlar 
mustaqilligining  tugatilishi  davlat  yerlari  zaxirasini  ko‘paytirgan. 
Bu  esa  davlat yerlarini  ijaraga  olib  ishlovchilar sonining  oshishiga 
olib  kelgan.  Bu  omil  amirlik  iqtisodiyotining  tez  sur’atlar  bilan 
o‘sishiga xizmat qilgan.
Amir  Haydar  hukmronligi  davrida  mamlakat  ichki  va  tashqi 
savdosi ham o‘sdi.
Amir  Haydar  o‘z  davrining  eng  bilimdon  hukmdorlaridan 
biri bolgan.  Qur’oni  Karimni yoddan bilgan.  Amir huzurida tez- 
tez  diniy  va  ilmiy  m ulohazalar  o ‘tkazilib  turilgan.  Buxoro 
madrasalariga  chet  davlatlardan  o‘qishga  keluvchilar  soni  ortib 
borgan.  Ular  uchun  qulay  sharoit  yaratish  choralari  ko‘rilgan. 
Amir Haydaming o‘zi ham madrasa talabalariga ma’ruzalar o‘qigan.
Ayni  paytda,  amir  Haydar  qanchalik  hurmat  qilinmasin, 
amirlikda  to la   osoyishtalikni  ta’minlay  olmagan.  Bunga jamiyat 
hayotidagi  adolatsizliklar  ham  sabab  bolgan.
Viloyatlardagi xalq noroziligidan ayrim viloyatlar hokimlari va 
yirik zodagonlar markaziy hokimiyatdan mustaqil bolish maqsadi 
yolida foydalanib qolishga uringanlar.
Amir  Haydarning  ukasi  Dinnosirbek  hokimlik  qilayotgan 
Marv  viloyati  aholisi  1804-  yilda  qo‘zg‘olon  ko‘targan.  Amir 
H aydarga  qarshi  b o lg a n   k u ch lar  esa  u n d a n   foydalanib, 
Dinnosirbekni  amirlik  taxtiga  o ‘tqazmoqchi  bolganlar.  Biroq, 
markaziy hukumat bunga  qarshi keskin  choralar ko‘rishga majbur 
bolgan.
Amir  Haydar  ukasi  Dinnosirbek  boshliq  qo‘zg‘olonchilarga 
qarshi  Niyozbek  parvonachi  boshchiligida  qo‘shin  yuborgan. 
Niyozbek  parvonachi  buyrugl  bilan  Marv  vohasini  suv  bilan 
ta ’minlab turgan Sultonbandi to ‘g‘onini buzdirib tashlagan.  Suvsiz 
qolgan  marvliklar  jang  qilmay,  o‘zlari  yashab  turgan  joylardan 
boshqa yurtlarga ketishga majbur bolgan. D innosirbek esa Erondan 
boshpana topgan.
67

---

Harbiy  harakatlar  oddiy  mehnatkashlaming  buningsiz  ham 
og‘ir ahvolini yanada og‘irlashtirgan. Bu ham yetmaganidek, harbiy 
harakatlar  uchun  qoracherikka  safarbarlik  va  yer  solig‘ining 
muddatidan oldin yig‘ib olinishi  1821-yili Miyonqolda qo‘zg‘olon 
ko‘tarilishiga  olib  keldi.  Lekin  amir  Haydar  qo‘zg‘olonchilaming 
kuchini  to ‘la  sindirolmaydi  va  qo‘zg‘olonchilarga  yon  bosishga, 
ulaming mulki daxlsizligi xususida yorliq berishga majbur bo‘ladi. 
.  .  N 
.. 
Amir  Haydar  vafot  etgach,  qisqa  vaqt
hukmronHgi  ° 
oralig‘ida  uning  ikki  o‘g‘li  taxtga  o‘tir-
gan.  Biroq,  ular  fitna  qurboni  bolish- 
gan.  Nihoyat,  taxtni  uning  uchinchi  o‘g‘li  Nasrullo  egallagan 
(1826  -   1860).
Amir Nasrullo  amirlik tarkibiga rasmangina kirgan bekliklami 
yagona  davlatga  birlashtirish  yo‘lida  qat’iyat  bilan  kurash  olib 
bordi.  U  qanchalik  qattiqqo‘l  bolm asin,  uning  davrida  ham 
bekliklaming  mustaqillik uchun  kurashiga to ‘la  chek  qo‘yishning 
iloji  bo‘lmadi.  Masalan,  Shahrisabz  va  Kitob  bekliklarini  to la  
bo‘ysundirish  uchun  kurash  30  yil  davom  etgan.  Va,  nihoyat, 
1856-yildagina  u  Shahrisabz  va  Kitobni  o‘ziga  bo‘ysundirishga 
muvaffaq  bo‘lgan.