Xalqini k o ‘rsang agar, o ‘lasi-yu qoq-u xarob,
Ochligidan egilib, qomati misli kamalak.
Bori y o ‘q uylarini banda bayon gar qilsam,
Bir katak, ikki кара, uch olachuq, to ‘rt katalak.
0 ‘zbek m um toz adabiyotining tanqidiy yo‘nalishini rivoj-
lantirgan M axm ur m erosi keyingi davrdagi qalam ahlining
hajviygo‘ylik ijodiga samarali ta ’sir ko‘rsatdi.
Bu davr adabiyotining yana bir yirik namoyandasi Gulxaniy
(M uhammad Sharif) bo ‘lgan. U 1770-yilda hozirgi Tojikistonning
Tavildara tum anida tug‘ilgan. Boshlang‘ich ta ’limni qishlog‘ida
olgan. Muhtojlik oqibatida Namanganga kelib mardikorlik qilgan.
Keyinchalik Qo‘qonda istiqomat qiladi. Bu yerda hammomda go‘lax
(o‘t yoquvchi) b o ‘lib ishlaydi. Shu boisdan ,,Gulxaniy“ taxallusi
bilan ijod qilgan.
130
Gulxaniy.
haqqoniy tarzda
Uvaysiy
Gulxaniy o‘zbek adabiyotida poeziyaga
masalni mustaqil jan r sifatida birinchi
b o ‘lib kiritgan ijodkor edi. Gulxaniyning
b u tu n s h a rq a d a b iy o tid a m a s h h u r
h iso b lan g an asari ,,Z arb u lm asal“ dir.
Asardagi „M aym un va N ajjor“, „Tuya
b ila n B o ‘ta l o q “ , „ T o s h b a q a b ila n
Chayon“ kabi masallari chuqur axloqiy-
ta ’limiy ahamiyatga ega.
Asardagi Yapaloqqush va Boyo‘g‘li,
K o‘rqush va H udhud, Kulonkir sulton
va Malik shohinlaming obrazlari orqali
o ‘sha davr jamiyatidagi illatlami, hukm -
ron tabaqalaming xalqqa o ‘tkazgan jabr-
zulmlarini, xalqning og‘ir turm ush sharoitini
katta badiiy mahorat bilan ocliib bergan.
Q o ‘qon adabiy m uhitini Jah o n otin —
taxallusi Uvaysiy (1779 —1845) va M oh-
laroyim — N odiralar ijodisiz tasaw ur qilib b o ‘lmaydi.
Uvaysiy oilasi o ‘z davrining ilg‘or va m a’rifatli oilalaridan edi.
Otasi ham o ‘zbek, ham tojik tilida qalam tebratgan. Oiladagi muhit
Uvaysiyda ijod qobiliyatini yuzaga cliiqardi. Uvaysiy Navoiy, Lutfiy,
Bobur, Fuzuliy va Jomiy ijodlarini qunt bilan o ‘rgandi.
Amir U m arxon M arg‘ilon ho kimi b o ‘lib turgan yillarda
(1806 — 1807) Uvaysiy el orasida tanilgan shoira edi. Undagi
shoiralik iste’dodi Umarxonning xotini Nodirani o‘ziga rom etgan.
U m arxon Q o‘qon taxtiga o ‘tirgach, Uvaysiy Q o‘qonga taklif
etilgan. Bu yerda u juda ko‘p yoshlarga
murabbiylik qilgan. N odira bilan ijodiy
hamkorligi qaror topgan.
U ning ijodi xalqparvarligi bilan ajralib
tu ra d i. M an b a la rd a t a ’k id la n ish ich a ,
Uvaysiydan to ‘rtta lirik devon va uchta
doston m eros b o ‘lib qolgan. Uvaysiy
asarlarida insonni e’zozlash, do‘stlik, vafo,
sadoqat g‘oyalari, el-yurt dardi, xalq
hasrati kuylanadi. Uvaysiy ijodining yuksak
badiiyligini uning anor haqidagi quyidagi
she’ri misolida yaqqol ko‘rish mum kin:
TT
J
Uvaysiy.
131
Bu na gumbazdir, eshigi, tuynugidan y o ‘q nishon,
Necha gulgun pok qizlar manzil aylabdur makon.
Tuynigin ochib, alaming holidan olsam xabar,
Yuzlarida parda tortug‘liq tururlar, bag‘ri qon.
Do'stlaringiz bilan baham: |