199
ko`nikmalarini shakllantirish; umuman o`qishga va fanni o`zlashtirishga motivatsiyani shakllantirish;
o`quvchilarga o`quv materiallari ustida mustaqil ishlashlarida o`quv-metodik yordam ko`rsatish;
qulay ta’lim muhitini va axborot manbalarini mustaqil tanlash va izlash imkoniyatlarini ta’minlash,
ya’ni o`quvchini nazoratlarga qisqa vaqtlarda tayyorlash, shu jarayon davomida unda ko`plab foydali
umumta’lim ko`nikmalarini shakllantirishdan iborat.
Bugungi kunda uzluksiz ta’lim tizimi bo`g`inidagi ta’lim muassasalari, jumladan kasb-hunar
kollejlari o`qituvchilari oldidagi muammolardan asosiysi: ham chuqur bilim berish, ham hunar
o`rgatish.
Kasb-hunar kollejlarida “Avtomobillarning tuzilishi va texnik xizmat ko`rsatish” fanidan
“Avtomobilning moylash tizimi” mavzusiga 2 soat vaqt ajratilgan.
Bugungi kunda Konimex agroservis kasb-hunar kollejida “Avtomobilning moylash tizimi”
mavzusini amalda qanday o`qitilayotganligi haqida so`z yuritmoqchimiz. Konimex agroservis kasb-
hunar kolleji “Osiyo taraqqiyot banki” krediti bilan jihozlangan bo`lib, kollejda Italiyadan keltirilgan
maket yordamida bu mavzuni demonstration holatda o`qitish mumkin.
Toshkent avtomobil va yo`llar kolleji bilan “Avtomsan” ilmiy ishlab chiqarish va nashriyot-
dizayn markazi tomonidan muallifflar dotsent Jasur Qulmuxamedov, professorlar: Davron Xoshimov
va G`olib Maxmudov, katta ilmiy xodim Aziz Xoshimov, magistrlar: Hasan Dadamuxammedov va
Xurshid Maxmudovlar tomonidan tayyorlangan “Avtomobillarning tuzilishi” elektron o`quv
qo`llanmasida “Avtomobilning moylash tizimi” mavzusi to`liq yoritilgan. Bu elektron o`quv
qo`llanmada mavzu yuzasidan quyidagi fikrlar keltirilgan: “... Dvigatel detallarining ishqalanib
ishlashi ularning yeyilishiga va qizishiga olib keladi. Shuning uchun dvigatelning ishqalanuvchi detal
yuzalariga uzliksiz ravishda moy yuborib turish zarur. Bu vazifani dvigatellarda
moylash tizimi
bajaradi. Moylash tizimi dvigatel ishlayotganda uning ishqalanuvchi yuzalariga kerakli miqdorda
moy yetkazib beradi, natijada ishqalanuvchi yuzalar qisman soviydi, yeyilishi ko`payadi va
detallarning yeyilishiga sababchi moyga yopishgan zarrachalar moy bilan birga karterga, tubiga
tushadi va bu moy keyin filtrlanadi...”.
Bu mavzuni faqat darslikdan va unda tasvirlangan suratlar orqali o`qib tushunish juda qiyin.
Masalan, darslikda 1-rasmda moylash tizimining sxemasi keltirilgan deb quyidagi rasm tasvirlangan.
1-rasm
Tasavvur qiling, o`quvchi bu rasmni ekranda bosqichma-bosqich
tushuntiradigan tovushli
videolavha yordamidagi taqdimotda ko`rganda qanday vaziyat paydo bo`ladi.
200
Bunday taqdimotni o`quvchi hech qachon esdan chiqara olmaydi va chuqur o`zlashtira oladi.
Bu ma’lumotlarni o`qituvchi o`quvchiga oddiy tarzda yetkazishi ham mumkin, ammo Uilyam
Uord aytganidek, oddiy o`qituvchi - yetkazadi, yaxshi o`qituvchi – tushuntiradi, buyuk o`qituvchi –
ko`rsatadi, ulug` o`qituvchi – ilhomlantiradi deganidek, o`quv materialini demonstratsion va
multimediyali taqdimot ko`rinishida o`qitilishi o`quvchining eshitish, ko`rish, ko`rganlari asosida
mustaqil
fikrlash qobilyatini orttiradi, vaqtni to`g`ri taqsimlaydi, o`quv-tarbiyaviy jarayonda
o`quvchining diqqat, xotira, fikrlash faoliyatini faollashtirib, psixologik aniq rejimlar, ta’lim va
pedagogik o`zaro munosabatlarni insonparvarlashtirish, yaxlitlik nuqtai nazaridan ta’lim jarayonini
shakllantirish asosida qurishga imkon beradi.
Bundan tashqari, axborotni chop etish qurilmasidan dars materialini chiqarish orqali qog`oz
nusxasiga aylantirish mumkin.
Bu tovushli videolavhaning boshlanishida avtomobillarning tashqi ko`rinishi va vazifasi har xil
bo`lganligi bilan tuzilishi deyarli bir xilligi haqida so`z yuritiladi va
ekranda quyidagi lavgalar
gavdalanadi.
Dvigatelning moylash tizimini o`quvchilarga maket va videolavha yordamida tushuntirib
bo`lgach, o`qituvchi moy nasoslari moyni nasos bilan dvigatel mexanizmlarining ishqalanuvchi
yuzalariga, shuningdek, moyni tozalash va sovutish tizimlariga yuborish uchun xizmat qilishini
ta’kidlab, ularning ishlash prinsipini to`liq tushuntirib, ishlatib, ko`rsatilgan videolavhani namoyish
etishi mumkin.
201
Moy filtrlari moyni dvigatel yeyilishi natijasida hosil bo`lgan metall zarrachalaridan va boshqa
ifloslantiruvchi elementlardan tozalashini,
tuzilishini, ishlashini og`zaki bayon etgach, o`qituvchi
yana tovushli videolavhani davomini namoyish etadi.
Mavzu maket, didaktik vositalar va axborot-kommunikatsion texnologiyalari yordamida
tushuntirilib bo`lingach, mavzuni mustahkamlash uchun taqdimotda keltirilgan testlar yordamida
mustahkamlanadi.
Yuqoridagi o`qitish asosida ta’lim samaradorligini oshirish maqsadida qaralayotgan
usullarning hammasidan kompleks holda foydalanish maqsadga muvofiq deb hisoblaymiz.
Darsni shu holatda o`qitish orqali o`quvchilar konsepsiyani (g`oyani) a’lo darajada
o`zlashtirishlari mumkin. Ushbu vositalar nafaqat o`qitish
jarayonini qiziqarli qiladi, balki
o`quvchilarga davomli ta’sir ko`rsatadi, o`quv mashg`ulotini samaradorligini oshiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
