|
Mustaqil zbekiston sharoitida esa, innovatsiyalami o ‘rganish,
uni ta lim jarayoniga tatbiq etish ta ’lim tizimini isloh qilish masalalari
bilan bog 'liq ravishda tayyor axborotlami berishga asoslangan
an 'anaviy o ‘qitish turidan, o ‘quvchi-talabalaming zlarini izlanishga,
mlumotlarni zlari izlab topishga o ‘rgatadigan tlim tizimiga tish
yo ‘lidagi harakatlar bilan asoslanadi. Shunga ko ‘ra yangi bilimlarga
ehtiyoj, yangilik, innovatsion jarayonlar kabi tushunchalar mohiyatini
anglashga ehtiyoj kuchaymoqda.
«Yangilik kiritish» (Innovatsiya) tushunchasi yangiliklarda ham,
ushbu yangilikni amaliyotga tatbiq etish jarayoni sifatida ham
tushuniladi.
«Innovatsion pedagogika» termini va unga xo§ boigan tadqiqotlar
G‘arbiy Yevropa va AQShda XX asming 60-yillarida paydo boidi.
Innovatsion faoliyat F.N.Gonbolin, S.M.Godnin, V.I.Zagvyazinskiy,
V.A.Kan-Kalik, N.V.Kuzmina, V.A.Slastenin va boshqalaming ishlarida
tadqiq etilgan. Bu tadqiqotlar innovatsion faoliyat amaliyoti va ilg‘or
pedagogik tajribalami keng yoyish nuqtayi nazaridan yoritilgan.
V.A.Lazerev,
A.I.Prigojin,
V.A.Slastenin,
O.G.Xomeriki,
M.M.Potashnik,
J.Yo‘ldoshyev,
N.Azizxo‘jayeva,
K.Zaripov,
Sh.Qurbonov, E.Seyt - Xalilov va boshqa olimlar amaliyotda taiim
rivojlanishini, unga oldin mavjud boimagan komponentlami kiritish,
yoki ulami takomillashgan turlariga almashtirishni
pedagogik
yangilanish tarzida tushunadi. Ular yangilanishni yangilik tarzda
tushunish lozim deydi. Yangilanishni nisbiy tushuncha tarzida ifodalab,
o‘zgarishlami quyidagi sifatlar bilan xarakterlanishini ifodalaydi:
o‘zgarish predmeti, ya’ni taiim tizimida qayta o‘zgartiriladigan
predmet; o‘zgarishlar teranligi (yangilik kiritish natijasidagi o‘zgarish
darajasi); o‘zgarishlar masshatabi; yangilanish manbalari (hajmi); ishlab
chiqilganlik darajasi.
Ba’zi mualliflar pedagogik yangilanishlami ilg‘or tajribaning
xususiy shakli tarzida qaraydi. Ulami radikal yangiliklar bilan
tenglashtirib,
quyidagilar
bilan
bogiab
tushuntiradi;
dolzarb
muammoning yangi yechimi, ulardan foydalanish yangi sifat
o‘zgarishlariga olib keladi, ulami qoilash tizimdagi boshqa
komponentlami ham sifat jihatidan o‘zgartiradi. Bunda yangilanishlar
tizimining bir sifatli holatdan ikkinchi holatga o‘tishi tarzida tushuniladi.
616
Yangilik muayyan ta’lim tizimi ichida mavjud boiib, yangilanish
asosida yuzaga keladi. Shu tarzda yangilanishni yangilik yaratish,
qoilash va o‘zlashtirish hisobiga taiim rivojlanishi jarayoni sifatida
tushunish mumkin.
Yangilanish taiim jarayonining qaysi boiagida o‘zgartirish
kiritishni aniqlashdan boshlanadi.
Pedagogik yangilanish predmeti-yangilanish jarayoni samaradorligi
va ulami aniqlovchi omillar orasidagi bogiiqlik, shuningdek,
o‘zgarishlar samaradorligini oshirish maqsadida shu omillarga ta’sir
etish usullaridan iborat.
Innovatsion jarayonlar quyidagi bosqichlarga ajraladi:
1. Yangi g‘oyalaming tug‘ilishi va yangilanish konsepsiyasining
paydo boiish bosqichi. Bu shartli ravishda fundamental va amaliy
izlanishlar natijasi tarzida yangilik yaratish deyiladi.
2. Yaratish bosqichi. Muayyan obyektda amalga oshirilgan yangilik
- moddiy yoki ma’naviy narsa - namuna.
3. Yangilik kiritish bosqichi. Yaratilgan yangilik amaliyotga tatbiq
etiladi, qayta ishlanadi. Bu bosqich kiritilgan yangilikdan yuqori
samaraga erishish bilan yakunlanadi.
So‘ng yangilikning mustaqil harakatlanishi boshlanadi. Yangiliklar
qoilanilish jarayonida yanada boshqa bosqichlarga ajraladi.
4. Yangiliklaming hayotga tatbiq etish bosqichi. Yangiliklami
boshqa sohalarga ham keng qoilashda namoyon boiadi.
5. Muayyan sohada yangilikning turg‘un xizmat qilish bosqichi.
Yangilikni
qoilash
davomida yangilik o‘zining yangilik
xususiyatini yo‘qotib boradi. Mazkur bosqich yangilik o‘miga undan
ham samarali yangiliklami tatbiq etish bilan yakunlanadi. Bir yangilik
o‘mini undan ham samaraliroq boigan boshqasi egallaydi.
6. Yangiliklami boshqa yangilik bilan almashtirish maqsadida
yangiliklar masshtabini qisqartirish bosqichi.
Taiim sohasida innovatsion jarayonlar ikki turga boiinadi:
1. Stixiyali ravishda amalga oshadigan innovasiyalar.
Innovatsion jarayonni amalga oshirish shartlari, vosita va yoilari
tuzilishini
toiiq
anglamagan yoki
uni
tug‘dirgan ehtiyojga
bogianmagan holda amalga oshiriladi. Bu tarzdagi innovatsiyalar
ko‘pincha ilmiy asoslar bilan bogiiq boimay, empirik asosda vaziyat
talablaridan kelib
chiqqan holda amalga oshiriladL
Bunday
innovatsiyalarga novator o‘qituvchilar, tarbiyachilar,
ota-onalar
faoliyatlarini misol keltirish mumkin.
617
2.
Ta’lim tizimidagi innovatsiyalar ongli, maqsadga ynaltirilgan,
ilmiy ishlab chiqilgan fanlararo faoliyat natijasi hisoblanadi.
Ta’lim sohasidagi innovatsiya ta’lim-tarbiya maqsadi, mazmuni,
usul va shakllari, pedagogik jarayonni tashkil etishda yangiliklar
kiritishni nazarda tutadi.
Innovatsion jarayon bir necha bosqich va vositalar yig6ini
yordamida ilmiy yangilik yoki g6oya, ijtimoiy yangilikka, shu qatorda
ta’lim yangiligiga aylanadi. Bunda yangilik kiritish innovatsiya natijasi
sifatida qaraladi, innovatsion jarayon esa, umumiy tarzda quyidagi uch
bosqich rivojlanishi tarzda tushuniladi: g‘oyalami berish (ilmiy yangilik
ochish), oyalami amaliy jihatdan ishlab chiqish va uni amaliyotga
tatbiq etish.
Innovatsiyalami quyidagicha tasniflash mumkin:
1.
Funksional
imkoniyatlariga
qarab,
barcha
pedagogik
ionovasiyalar:
Do'stlaringiz bilan baham: | 
