Xxiv. Sug’oriladigan yerlarni sho’rlanish sabablari, salbiy tomonlari va sho’rni ketkazish tadbirlari

 

 

24.2. Sug’oriladigan yerlarning mavjud meliorativ xolati va uni yaxshilashda 

ekspluatatsion injenerlik usullari va texnologiyalari  

Melioratsiyani  to’g’ri  tashkil  qilishda  va  loyixalashda  quyidagilarni  bilish 

zarur,  birinchidan,  tuproq  rejimini  (  suv,  xavo  va  kimyobiologik),  bir  tarafdan 

boshqa tarafdan shu sharoitdan kelib chiqqan xolda, qishloq xo’jalik o’simliklariga 

kerak bo’lgan rejimni bilish lozim va ular o’rtasidagi farqlarni xam, ikkinchidan esa, 

---

o’sha  texnik  usullar,  qaysiki  sonli  va  mustaxkam  shuningdek  davomiyligi 

yordamida tuproqning suv, xavo, kimyobiologik rejimini o’zgartirib turishini bilish 

kerak. SHundan kelib chiqqan xolda melioratsiyada quyidagi elementlarni nazarda 

tutish lozim: 

- o’simlikni istemol qilish talabi; 

-  tuproqning-melioratsiya  ob’ektining  sifati  va  xususiyatlari  (fizik  va 

kimyoviy)  va  shu  o’zgarishlarni  mumkin  bo’lgan  xossa  va  sifatlarini  (fizik  va 

kimyoviy)  melioratsiya  ob’ekti  sifatida-tuproqni,  melioratsiya  vositasi  sifatida 

suvni;  

-  tuproqlarning  texnik  va  gidrotexnik  sifati  o’zgarishlarini  va  shu 

o’zgarishlarning mumkin bo’lgan chegaralari. 

Tuproqning  oziqlanishi  mikrobiologik  va  issiqlikning  shakllanishida  tuz-suv 

rejimi  yetakchi  deb  xisoblanadi.  Fermer  xo’jalik  yerlarini  melioratsiya  qilish  va 

qishloq  xo’jalik  ekinlaridan  maksimal  mo’l  xosil olish  uchun qilinadi.  SHu bilan 

birgalikda tuproqning suv-tuz rejimini o’zgartirib turishlik (uning namligi, tuzlanish 

xolati, yer osti suvlarini chuqurligi va o’g’itlanishi) qishloq xo’jalik maxsulotlaridan 

maksimal mo’l xosil olishda deyarli tor diapozonda o’zgarib boradi.  

Tuproqning  ildiz  rivojlangan  zonasining  maqbul  namligi  qishloq  xo’jalik 

o’simliklari uchun 0,6- 0,9 NV oralig’ida bo’ladi. Tuproqdagi ildiz rivojlanadigan 

qatlamni qalinligi, asosiy usimliklar uchun vegetatsiya davrida 0,3 dan1,1 m. gacha 

o’zgarib turadi. 

Er  osti  suvi  satxi  chuqurligining  darajasini  baxolash,  60-  yillar  o’rtasigacha 

"kritik"  deb  atalgan  yer  osti  suv  satxi  chuqurligi  tushunchasidan  foydalanilgan 

(Polыnov,1930; Kovda, 1946; yengulatov, 1964; Kats, 1965; Raximbaev,  1967  va 

boshkalar).  Biroq  yer  osti  suv  satxi  chuqurligi  meliorativ  talabni  xar  xil 

shakllantiradi,  shuning  uchun  xam  suv-  tuz  rejimini  maqbul  asoslashda  sug’orish 

rejimini,  yuvish,    yer  osti  suv  satxi  chuqurligi,  drenaj  ko’rsatkichlarini  kompleks 

ravishda nazarda tutish (ko’rib chikish) kerak.  

Xozirgi vaqtda qishloq xo’jalik o’simliklarning xosildorligi yerning sho’rlanish 

turi,  darajasi,  tuproqda  xar  xil  eritmalar  miqdorining  to’planishiga  bog’liq  bo’lib 

---

qolganligi aniqlangan (Kovda, 1973; Stroganov, 1962; Rabochev, 1976; Duxovnыy, 

1987;    Ramazanov,  YAkubov,  1988;  Usmanov,  1988  va  boshkalar).  yetakchi 

qishloq xo’jalik o’simligi - paxta uchun shunday bog’liqlik 9.1- rasmda ko’rsatilgan.