“Сервис” илмий-амалий журнал

Маркетинг 
муаммоларини 
истеъмолчилар
и бўйича 
таснифлаш 
белгилари
Товар (иш 
хизмат)ларни 
менталитети 
ва миллий 
таркиби 
бўйича
Товар (иш, 
хизмат)ларн
и ёши 
бўйича
Товар (иш ва 
хизмат)ларни 
жинси бўйича
Товар (иш ва 
хизмат)ларни 
касби бўйича

---

“Сервис” илмий-амалий журнал
2018 йил 2-сон 
9
математик, статистик ва иқтисодий таҳлил усулларидан кенг фойдаланиш 
мақсадга мувофиқдир. 
Ҳозир жаҳон миқёсида кўп қўлланилаётган социологик сўров орқали 
маркетинг муаммоларни аниқлашмоқда. Шу туфайли, маркетинг тадқиқотларида 
социологик сўров ўтказиш ҳам муҳим масалалар сирасига киради. 
Юқорида келтирилган маркетинг тадқиқотларида муаммоларининг 
тавсифи ва уларнинг изоҳи шуни кўрсатдики, мазкур соҳада муаммоларни 
аниқлаш бир қанча объектив заруратга таяниши билан бирга жуда кўп 
муҳимликларга ҳам эгалигидан далолат беради. Шу туфайли муаммони 
аниқлашда бир қанча усуллардан фойдаланилади. 
Муаммонинг аниқ ва тўғри белгиланиши маркетинг тадқиқотларини 
самарали ўтказиш учун асос бўлиб ҳисобланади. Маркетинг тадқиқотларининг 
муаммосини аниқланиши барча фаолиятни тўғри юритилишига, лойиҳани амалга 
оширилишига асос бўлиб хизмат қилади. Тиббиёт соҳасида касални олдиндан 
аниқлаш ва уни ўз вақтида даволаш учун тўғри ташхис қўйиш қанчалик муҳим 
бўлса, маркетинг тадқиқотларида унинг муаммосини аниқланиши ҳам худди 
шундай муҳимдир. Агар муаммо ўз вақтида аниқланмаса, аниқланган тақдирда 
ҳам у нотўғри аниқланган бўлса, ўтказиб қўйилган касал қандай бўлса, 
корхонанинг аҳволи ҳам худди шундай бўлади. Касални даволаш мушкул бўлгани 
сингари, мазкур корхонанинг ҳам жонланиб, оёққа туриб кетиши жуда қийин 
кечади. Чунки вақт ва маблағ самарасиз фойдаланишга олиб келиши мумкин.
Таъкидлаш жоизки, маркетинг соҳасидаги муаммолар аниқ ҳисоботда 
ифодаланадиган кўрсаткичларда ўз аксини топмайди. Шу туфайли мазкур соҳада 
муаммоларни аниқлашда социологик сўров ўтказиш лозим бўлади. Бу ишнинг 
бошқа йўли йўқ. Шу туфайли социологик сўровлар бир қанча аниқ саволларни 
қўйишни тақозо қилади. Буларга қуйидагиларни киритиш мумкин: 
1. Рақобатчиларингизни ўзингиздан кучли деб ҳисоблайсизми? 
 қанча субъектлар бор? 
 улардан нечтаси сиздан кучли? 
2. Сиз нима қилсангиз рақобатбардошликни мустаҳкамлайсиз? 
 нархни тушуриш керакми? 
 маҳсулот сифатини ошириш лозимми? 
 арзонлаштирилган баҳо билан таннархингиз ўртасидаги нисбат 
унчалик яқин эмасми? 
3. Муваффақиятга эришиш учун муҳим деб ҳисоблайдиган жиҳатларингиз 
нимада? 
 инновацияни жорий қилишда; 
 модернизация қилиб, тежамкор технологияларни жорий қилишда; 
 бозорни диверсификация қилишда; 
4. Сотилмай қолган товарларнинг ҳолати қандай? 
 сизда ушбу товарлар бўйича меъёр борми? 
 сотилмай қолган товарлар кўпаймаяптими? 
 пул айланишида қандай муаммолар бор? 
 дебиторлар кўпми, муддати ўтганлари қанча? 
 кредиторларингиз билан муносабатлар қандай? 
5. Коммунал хизматлардаги муаммоларни айтинг! 
 электр энергия таъминатида қандай муаммолар бор? 
 газ таъминотидаги муаммолар? 
 сув таъминотидаги муаммолар борми? 
6. Яна қандай муаммоларингиз бор? 

---

“Сервис” илмий-амалий журнал
2018 йил 2-сон 
10 
 кадр масаласи ва уларнинг малакаси етарлими? 
 банк билан муносабатда қандай муаммолар бор? 
7. Муаммоларни ҳал қилиш йўли борми? Агар бўлса, ўзингизнинг 
фикрингизча қандай чора-тадбирларни қўллаш мумкинлиги хусусида қисқагина 
тадбирлар айтилиб асосланади. 
Социологик сўров натижаси умумлаштирилиб муаммоларнинг умумий 
сони аниқланади ва улар йўналишлари бўйича таснифланади. Оқибатда қайси 
йўналишда муаммолар кўплиги аниқланиб, уларни бартараф қилиш чоралари 
кўрилиши лозим бўлади. Бунда статистик методларнинг гуруҳлаш, индекс 
усулларидан фойдаланилади. 
Маркетинг тадқиқотларида муаммоларни аниқлаш ўта муҳим жараён 
ҳисобланади. Муаммо бор нарса, аммо уни кўрмасак, уларни ҳал қилиш 
чораларини ишлаб чиқмасак, оқибати нима бўлиши тайин. Шу туфайли ҳар йили 
корхоналарнинг умумий сонига нисбатан 17-20 фоиз субъектлар янгидан ташкил 
қилинади, афсуски худди шунча корхона “юкини тортолмасдан” банкротлик 
ҳолатга тушиб қолаётганларини ўзлари ҳам сезмай қолмоқда. Булардан ҳам 
кўриниб турибдики, социологик сўров ўтказиш орқали муаммоларни аниқлаш ҳам 
ўта муҳим чоралардан биридир. Унинг муҳимлигига қуйидагиларни киритиш 
мумкин. 
1. Ушбу муаммоларнинг ҳал қилиниши билан бирорта товардан (иш, 
хизматдан) қаерда ва қанча ишлаб чиқариш лозимлигини аниқлаш имконини 
беради. 
2. Ишлаб чиқарилган товарни (иш, хизматни) қаерга, қанча миқдорда ва 
баҳода сотиш мумкинлигини аниқлаш билан бирга қайси бозорни танлаш 
йўлларини ҳам кўрсатиб беради. 
3. Бозорни тўлдириш учун қанча товар (иш, хизмат)ни ички ишлаб 
чиқарувчилар ва қанчасини ташқаридан (бошқа ҳудудлардан ва ташқи 
мамлакатлардан) келтириш лозимлигини ҳам ҳал қилиш йўлларини аниқлаш 
имконияти яратилади.
4. Товар (иш, хизмат)ни вақт нуқтаи назаридан (доимий, мавсумий) аниқ 
белгилаш имкони туғилади ва улар билан йил давомида таъминлашнинг 
имкониятлари қидирилади. 
5. Ишлаб чиқаришни ва бозорни бевосита аҳолининг миллий таркибидан 
келиб чиққан ҳолда талабларни қондириш учун қанча ишлаб чиқариш ва сотиш 
лозимлигини аниқлаш имконини беради. 
Ушбу жараённи яхлит ҳолда қуйидагича тасвирлаш мумкин (1-расм)