III BOB. INGLIZ TILIDA MODALLIK MAYDONI IFODA
VOSITALARINING LINGVODIDATIKA MUAMMOLARI
III.1. Ingliz tilida modallik maydonining ifoda vositalarini o’rta
maktablarda o’qitishagi samarador usullar va ulardan foydalanishga doir
tavsiyalar
Ingliz tilini o’rganuvchilar modal fe’llarni chalkashtirishadi, chunki ular
boshqa fe’llarga qaraganda farqli , ular turli xil vaziyatlarda ruxsat so’rash yoki
maslaxat berish ma’nosida ishlatiladi. Modal fe’llarni o’quvchilarga o’rgatishda
turli xil metodlar mavjud. Ulardan biri, o’quvchilarga bir nechta so’zlarni
o’rgatish, qo’shimcha so’zlarni o’rgatishdan oldin esa, amaliy mashqlarni bajarish
bo’lsa, boshqa usuli esa, modal fe’llarni o’rgatishda strukturalardan foydalanishdir.
Hamma modal fe’llarni doskaga yozish, bir darsda maslaxat berish uchun
foydalaniladigan modal fe’lni, boshqa darsda esa maslaxat berish uchun
ishlatiladigan modal fe’llarni qoldirib o’rgatish ham tavsiya etiladi.
Modal fe’llarni o’qitishga yordam beruvchi 10 ta usul
1. Modallardan foydalanishga qiziqtirish.
O’quvchilarga og’zaki nutqda modal fe’llardan foydalanishni o’rgatish
unchalik qiyin emas. “What will you do tonight?” deb savol so’ralsa o’quvchi “I
will watch TV” deb javob beradi. G’azab yoki ajablanish bilan so’ralganda,
“What should you do tonight?” muvofiq javob quyidagicha bo’ladi: “I should do
my homework.” Shunga o’xshash oddiy savollar o’quvchilardan ko’proq so’ralsa,
ularda ko’nikma paydo bo’lib, xotiralarida avtomatik javob paydo bo’ladi.
2. Xatolarni ko’rsatish.
Yozma yoki og’zaki nutqda xatolarni ko’rsatish muhim hisoblanadi. Kichik
narsalarni unutib qo’yish juda ham oson . Ayniqsa, yangi o’qituvchilar o’quvchilar
gapirayotgan vaqtda xalal berishni xoxlashmaydi. Lekin o’quvchilarni bilimlarini
rivojlantirish uchun qayerda xato qilayotganlarini tushuntirib berish muhim.
64
3. Mashq qilish va takrorlash.
Til o’rganilayotgan vaqtda, takrorlash asosiy kalit hisoblanadi. Ertak
so’zlash yoki maqolalarni o’qish takrorlashga yordam beradi. Bu o’z navbatida
o’quvchilarni modallar bilan kelayotgan so’zlar haqida o’ylashga undaydi.
4. Bo’sh kataklarni to’ldirish mashqi.
Grammatik strukturani har qanday shaklini o’rgatishning eng oson usulidir.
O’quvchilar ma’lum joyda nima uchun maxsus fe’l ishlatilayotganligi haqida fikr
yuritishadi va ular o’zlarining gaplarini tuzishadi.
5. Maslahatlar ustuni.
Bu samarali metod hisoblanadi. Internetdagi jurnallardan maqola tanlab
olinadi. O’quvchilar maqolada ishlatilgan modallarni belgilab oladi, eng ko’p
foydalanilgan joylarni ko’rsatishadi.
6. Ertak aytish.
Yana bir samarali usullardan biri ertak aytish san’atidir. O’quvchilardan
o’zlari ertak tuzishlari so’raladi. Maxsus vaziyatga qahramon etib o’zlari olinadi,
ular nima qilish kerak (what they should do), yoki nima qilmasliklari kerak (what
they can’t do) tanlashadi.
7. Sayohat haqida maslahatlar.
Yana bir boshqa mashq maxsus hududga sayohat haqidagi maqolani o’qish.
Bu metod o’quvchilarni mashq bajarishayotganlarida modal fe’llardan ko’proq
foydalanish imkonini beradi.
8. Yo’l so’rash. Rolli o’yin.
Ko’rsatmalar rollarga bo’lib o’rgatishga yordam beradi. O’quvchilar
modallardan foydalanib, o’zlarining gaplarini tuzishadi. Bu usul mavjud
qobilyatlarini ko’rsatish imkonini beradi.
9. Xulosalar
65
O’qituvchi “ Larry walked into the warehouse and found a dead body” kabi
gaplarni doskaga yozadi va talabalar quyidagicha xulosalarni topishadi: “There
might have been a killer on the loose.” “ Someone may have had an accident.” Etc.
10. Qo’shiqlar
Qo’shiq tilni o’rgatishning yana bir samarali usuli hisoblanadi. Internetda
modal fe’llar ishtirok etgan qo’shiqlar juda ham ko’p ulardan eslab qolishga qulay
bo’lgan musiqalarni tanlab olamiz. Ularni o’rgatish mobaynida sinfga quvnoq
kayfiyat qo’shiladi va qo’shiqni mashq qilish orqali o’quvchilar xotirasiga
modallar muxrlanadi.
Kichik usullarning hammasi o’quvchilarni mavzuga qiziqishlariga yordam
beradi. Lekin dars jarayonida o’quvchilarning yoshi va bilim saviyasi e’tiborga
olinsa maqsadga muvofiq bo’ladi.
Har bir o’qituvchi dars o’tishdan oldin dars rejasini tuzib oladi. Quyida biz
ham modallikning ifoda vositalarini o’qitishga oid dars rejamizni keltirib o’tamiz.
Do'stlaringiz bilan baham: |