Farmatsevtika sanoati texnologiyasi

1.4. Elaydigan mexanizmlar
Elaydigan mexanizmlarni farmatsevtika korxonalarida, aso-
san, ikki xili ishlatiladi:
1. Tekis (yassi) elakli mashinalar.
2. Do‘mbira (baraban) elakli mashinalar.
Yassi elakli mashinalarga tebranma va zirillovchi elaklar kiradi.
Tebranma elakli mashinalar. Bunda g‘ildirakchalar (rolik)ga
2—4° qiyalikda joylashtirilgan elak tirsakli harakat qiladi.
U har soniyada 50 dan 200 martagacha tebranib, amplitudasi
200 mm.gacha bo‘ladi. Ancha mukammallashtirilgan mashi-
nada elak qutisi (êîðîáêà) bilan oshiq-moshiqli (øàðíèð)
ilmoq (ïîäâåñ)ga yoki qiyshiq shotili tirgovich (îïîðà)ga
o‘rnatilgan bo‘lib, ilgarilanma-teskari harakat qiladi.
Bunda 2–3 tebranma elak ustma-ust qo‘yib joylashtirilgan
bo‘ladi. Masalan, maydalangan xomashyoni tindirma yoki
ekstrakt tayyorlashdan oldin ikkita ketma-ket joylashgan elak-
dan o‘tkazish maqsadga muvofiqdir. Xomashyo xampadan te-
shigi kichik bo‘lgan elakka tushib elanadi. Bunda diametri
0,5 mm.dan kichik bo‘lgan zarrachalar o‘tadi. Chang va mayda
zarrachalardan tozalangan xomashyo ikkinchi elakda elan-
ganda 3 mm.dan kichik bo‘lgan hamma zarrachalar o‘tadi,
elakdan qolganlari esa qaytadan maydalashga yuboriladi.
Zirillovchi elaklar. Zirillovchi vibratsion elaklar elektr magnitli,
giratsion elaklarga bo‘linadi. Zirillovchi elaklarni mayda tolqon-
larni elashda ishlatish maqsadga muvofiqdir, chunki zirillovchi
harakat elak teshiklariga tolqon tiqilib qolishining oldini oladi.

---

26
Elektromagnitli zirillovchi elakka mahkamlanib qo‘yilgan
yakorning navbatma-navbat magnitlanishi va magnitsizlanishi
hisobiga amalga oshadi. Asbob elektr tarmog‘iga ulanganda
elektromagnit yakorni va unga mahkamlab qo‘yilgan elakni o‘ziga
tortadi, bu vaqtda o‘ng tomondagi ulagich uziladi va yakor
magnitsizlanadi, elakning orqaga harakati kuchli prujinalar yor-
damida amalga oshiriladi. Bu jarayon 200 marta, 3 mm amplituda
bilan uzluksiz davom etaveradi.
Elashdagi triboelektrik hodisalar. Ishqalanish natijasida elektr
zaryadlari hosil bo‘lishiga triboelektrik hodisa deb aytiladi. Bun-
day hodisalar ba’zan dori moddalarni elashda ham yuz berib,
bunda hosil bo‘lgan zaryad qarama-qarshi qutbli bo‘lishi mum-
kin. Masalan, oltingugurt va qo‘rg‘oshin oksidining alohida-
alohida zarrachalari ishqalanishi hisobiga manfiy, birgalikda esa
har xil (oltingugurt manfiy, qo‘rg‘oshin oksidi musbat) za-
ryadlar hosil bo‘ladi. Ba’zi elektr faol moddalar zaryadi
yo‘qotilgandan yoki chiqib ketgandan (óòå÷êà) so‘ng qattiq
(ïðî÷íûé) bo‘laklar hosil qiladi.
Bunday moddalarga qo‘rg‘oshin oksidi, bug‘doy kraxmali,
qand va boshqalar kiradi. Triboelektrik hodisalar elash jarayonini
qiyinlashtirgani uchun uning hosil bo‘lishining oldini olish ke-
rak. Buning eng qulay usuli elak materialini o‘zgartirish yoki
tolqonlarni har xil usullarda elashdir.
Tolqonlarning maydaligini aniqlash. Tolqonlarning maydaligi
elak teshigining o‘lchovi bilan belgilanib, maydalangan tolqon
undan to‘la o‘tishi kerak. Maydaligiga qarab tolqonlar:
yirik;
o‘rtacha yirik;
o‘rtacha mayda;
mayda;
juda mayda;
o‘ta mayda bo‘ladi.
Agar tolqonning maydalik darajasi ko‘rsatilmagan bo‘lsa,
zarrachalarning o‘lchovi 0,150 mm.dan katta bo‘lmasligi kerak.
XI DF 2-bo‘limidagi 1-jadvalga 23 elak kiritilgan bo‘lib, 7 xil
maydalik darajasiga to‘g‘ri keladi. Bu jadvalda elaklar teshigining
shakli, teshigining maqbul o‘lchovi (mm), elak materiali va

---

27
NTH bo‘yicha raqami, elak tayyorlangan materialining raqami,
tolqonning kattalik darajasi ko‘rsatilgan bo‘ladi (1-jadval).
Elaklar to‘qima, teshilma va panjarasimon bo‘ladi.
1-jadval